اگر نگاهی اجمالی به تاریخ سریال سازی در ایران داشته باشیم، در مییابیم که این مقوله، یک سیر نزولی را از حدود ٣۰ سال پیش تا به امروز طی کرده است. بهرغم اینکه در دهه ۶۰ نسبت به امروز، سریالسازی با امکانات کمتری صورت میگرفت، آثار فاخر و محبوب فراوانی از آن دهه در خاطرات باقی مانده است به طوری که امروز هم وقتی کفگیر رسانه ملی به ته دیگ میخورد دست به دامن این آثار میشود. شاید دلیل این بود که کارگردانانی که در دهه ۶۰ با تلویزیون کار میکردند با مجموعه «صداوسیمایی» روبهرو بودند که بدنهای قوی و مدیریتی فارغ از سلیقه ها داشت؛ بدنه ای که حاصل سالها کار پیش از انقلاب بود و بعد از انقلاب نیز امکانات ایجاد شده در آن مورد بهره برداری هنرمندانی قرار گرفت که گاه بعضی از آنان فعالیت هنری خود را پیش از انقلاب شروع کرده بودند.
قوانین سریال سازی؛ از تعرفه ها تا دقیقه ها
در جواب تمام گلایه ها رسانه ملی هم سکوت نکرده و مشکلات اقتصادی سالهای اخیر سازمان صدا و سیما را توجیه قرار داده است. این روند باعث شده تا تلویزیون در پخش سریالهای جدید خود با رویکرد دیگر و بسیار به روز عمل کند. به این صورت که سریالهای در حال تولید به محض به پایان رسیدن به آنتن راه مییابند. ساعات کاری پشت صحنه سریالها از استاندارد و زمان مرسوم ۸تا ۱۲ساعته به ۱۶ تا ۱٨ ساعت و زمان معمول ۶ تا ۸ دقیقه ضبط در روز به ۱۰ تا ۱۴ دقیقه و چه بسا بیشتر در یک جلسه تصویربرداری رسیده است. همچنین چند سال است که سریالها هنگام پخش همچنان مراحل تصویربرداری خود را طی میکنند. مدت زمان تولید یک سریال با پیشتولیدهای کوتاهمدت گاهی به یک ماه و یک ماهونیم هم تقلیل یافته است. از طرفی بعضی مرحلههای کیفی در روند سریالسازی بهدلیل شتاب رسیدن به آنتن حذف میشود. تاسیس شبکههای جدید از جمله شبکه نمایش که بر پخش فیلم و سریال تاکید دارد، اگرچه به مرور سریالهای قدیمی و بازپخش آنها میپردازد اما دستکم حق انتخاب سایر شبکهها در بازپخش یک سریال را کاهش داده است. سریالهای تاریخی در گروه الف ویژه که عمدتا به استفاده از تجهیزات فنی ،دکورهای سنگین و هزینههای بالا شناخته میشوند تقریبا از تلویزیون رخت بربستهاند. در مقطعی از فعالیت تلویزیون حداقل چهار یا پنج سریال در این گروه تولید میشد اما اکنون شمار این سریالها به یک یا دو اثر آن هم در بازههای زمانی چند ساله میرسد. سریالهای تلویزیونی همچنین در گذشته معمولا از قاعده ۱۳ و ۲۶ قسمتی و مضربی از عدد ۱۳ بودن پیروی میکردند که به دلیل پخش هفتگی یا مناسبتی هر شبیشان بود اما این قاعده در حال حاضر برداشته شده است. باوجود تولید مینیسریالها برای شبهای قدر یا هفتههای تقویمی نظیر هفته دفاع مقدس یا نیروی انتظامی، سریالها عمدتا طولانی هستند زیرا از نظر هزینههای تولید بهصرفهتر است. نیاز تلویزیون به تزریق بودجه باعث شده تا نگاهی غیرحرفهای به مقوله تهیهکنندگی در این رسانه هم رایج شود. سرمایهگذاران مشتاق به سریالسازی بدون سختگیریهای لازم به مشارکت در این امر مبادرت میورزند و خروجی کارشان به دلیل شناخت ناکافی از این رشته قابل توجه و درخور نیست. این ها شماری از آسیبهای گریبانگیر رسانه ملی در سالهای اخیر است .هرچند که پیش از این همچنین نقصهایی در نمایش تلویزیون دیده میشد.
پرهزینه ترین آثار فاخر در رسانه ملی
تنها نیم نگاهی به کارنامه ۴۰ ساله صدا و سیما در تولید آثار فاخر کافیست تا دریابیم که این آثار اگرچه هزینه های بالایی صرف تولید کردند اما گاه چندان که باید موفق ظاهر نشدند، آن دسته از سریال ها هم که خوش درخشیدند، همچنان و به کرات به عنوان برگ برندهای برای رسانه ملی عمل کرده و بازپخش آن ها در مناسبتهای مختلف در دستور کار قرار گرفته است. در روزهای پایانی سال گذشته، اخبار حکایت از آن داشت که دو سریال «سلمان فارسی» و «موسی(ع)» روزهای پایانی تولید را می گذرانند؛ آثاری که جز تولیدات الف رسانه ملی یعنی آثار پرهزینه به شمار می آیند.
«سلمان فارسی» و «موسی(ع)» ، میلیاردی های آینده تلویزیون
یکی از حواشی که برای ساخت سریال «موسی(ع)»، به وجود آمد بحث بودجه این سریال بود. فرج الله سلحشور، کارگردان فقید و ابتدایی این سریال، هزینه ساخت آن را ۱۸۰ میلیارد تومان برآورد کرده بود وبعد از اینکه از تأمین این هزینه از طریق صداوسیما ناامید شد، شماره حساب بانکی را اعلام کرد تا مردم با واریز کمک هایشان سریال «موسی(ع)» را تأمین مالی کنند. سلحشور آن زمان بودجه این سریال را با بودجه ۱۰۰ میلیارد تومانی ساخت فیلم سینمایی «محمد رسول الله» و ۶۰ میلیارد تومانی بودجه ساخت «رستاخیز» مقایسه کرد و از تولید شش فیلم سینمایی بر اساس سریال «موسی(ع)» خبر داد. بعد از آنکه جمال شورجه کارگردانی سریال «موسی (ع)» را برعهده گرفت برآورد جدیدی ارائه داد و گفته شد در برآورد جدید بودجه ۲۵۰ میلیارد تومانی برای ساخت سریال در نظر گرفته شده است. در این میان «جوان» به نقل از یک منبع آگاه اشاره کرده که میزان بودجهای که تلویزیون برای ساخت سریال «سلمان فارسی» در نظر گرفته است. مساله ای که البته داوود میرباقری کارگردان سریال «سلمان فارسی» آن را تکذیب کرده است و بودجه این سریال را ۶۰ میلیارد تومان اعلام کرده است!رقمی که با نرخ های ساخت سریال های تاریخی صدا و سیما منافات دارد. با این حال شاید برای برآورد میزان اقبال این دو اثر بهتر باشد مروری به جریان سریال سازی آثار فاخر و هزینه های تولید آن نیز داشته باشیم.
«روزی روزگاری»؛ ۶۰ میلیون تومان سال ۷۰
«روزی روزگاری» به نویسندگی و کارگردانی امرالله احمد جو در سال ۷۰_۷۱ از شبکه یک سیما روی آنتن رفت . استفاده از بازیگران مطرح و لوکیشنهای کوهستانی عواملی است که در کنار خاص کردن این مجموعه، هزینه بالایی را متوجه آن کرده است. به گفته بهروز خوش رزم تهیهکننده این سریال، هزینه ساخت مجموعه «روزی روزگاری» ۶۰ میلیون تومان بوده است که در سال ۷۰ مبلغ قابل توجهی به شمار میآید.
«تنهاترین سردار»؛ نزدیک به ۶۰۰ میلیون در سال ٧۵
«تنهاترین سردار» به نویسندگی و کارگردانی مهدی فخیمزاده سال ۱۳۷۵ از شبکه ۱ سیما روی آنتن رفت. این مجموعه در زمان پخش، آن چنان که انتظار میرفت مورد اقبال عمومی قرار نگرفت. دکور این مجموعه تلویزیونی پیشتر با مساحتی در حدود ۶۲۰۰۰ مترمربع و با معماری عربی دوران بعد از اسلام جهت تهیه مجموعه تلویزیونی «امام علی(ع)» در سال ۱۳۷۱ ساخته شده بود و مورد استفاده مجموعههای دیگری مانند «تنهاترین سردار»، «ولایت عشق»، «طفلان مسلم»، «آخرین دعوت» و برنامههای مناسبتی دیگر نیز قرار گرفت. برای این سریال در خلوتترین ساعات حدود ۱۵۳ نفر مشغول فعالیت بودند. تمام وسایل برای چنین کار تاریخیای ساخته شد و ۲۱۰۰ دست لباس آماده شد و در کارگاه خیاطی، حدود ۱۰ نفر مشغول دوخت لباس بودند. طبق اذعان تهیه کننده این سریال، هزینه ساخت آن در دهه ٧۰، حدود ۵۰۰ تا ۶۰۰ میلیون تومان بود.
«امام علی (ع)»، نزدیک به ٣۰۰ میلیون در سال ٧٨
سریال «امام علی (ع)» به کارگردانی داوود میرباقری از جمله آثاری است که در زمان پخش خود با استقبال مردم مواجه شد. سریال «امام علی (ع)» در اوایل دهه هفتاد با بودجه ای در حدود ٢٧ میلیون تومان به عنوان یک تله تئاتر مقابل دوربین رفت و در آن زمان هیچ کس تصور نمی کرد کار در ابعادی بزرگ، موثر و تاثیر گذار به پایان برسد و در سال ٧٨ روی آنتن یک شبکه سراسری برود. به اذعان رسانه های مختلف، سریال «امام علی (ع)» در طول مدت ساخت بیش از ۱۰ بار دچار اصلاح برآورد شد و در نهایت با بودجهای معادل ۲۶۹ میلیون تومان به پایان رسید که نسبت به ارزش پول در آن سالها رقمی بالا به حساب میآید.
«معصومیت از دست رفته»، کم اقبال و پرهزینه!
همانطور که در مقدمه این نوشتار اشاره کردیم، بسیاری از سریال های فاخر، علیرغم هزینه بالا ، چندان مورد اقبال قرار نگرفتند. یکی از مثال ها برای این بخش، مجموعه«معصومیت از دست رفته» به کارگردانی داوود میرباقری بود. این اثر در زمان پخش خود به اندازه سریال امام علی(ع) مورد استقبال قرار نگرفت و در میان آثار میرباقری اثر قابل توجهی به شمار نمیآید. با همه این تفاسیر، این مجموعه از جمله آثار تاریخی بوده که در زمان خود برای تلویزیون هزینه بسیاری دربرداشت. البته تاکنون هزینه دقیقی از بودجهای سریال ارائه نشده است اما استفاده از بازیگرانی همچون امین تارخ، طراحی دکور و لباس تاریخی و بسیاری از موارد دیگر نشان از هزینه بالای ساخت این سریال دارد.
«کیف انگلیسی»؛ ۲۵۰ تا ۳۰۰ میلیون هزینه
«کیف انگلیسی» نام مجموعه داستانی تلویزیونی به تهیهکنندگی حسن بشکوفه و کارگردانی ضیاءالدین دری است که در سال ۱۳۷۸ ساخته شد و روی آنتن شبکه یک سیما رفت. محمدرضا جعفری جلوه (مدیر وقت شبکه دو سیما) در مصاحبهای درباره هزینههای این سریال میگوید:۲۵۰ تا ۳۰۰ میلیون هزینه تولید «کیف انگلیسی» در آن مقطع زمانی شد که تلویزیون و شبکه یک این پول را در اختیار گذاشت و پشتیبانی لازم از آن صورت گرفت.
«یوسف پیامبر»؛ از هفت تا دوازده میلیارد
مجموعه «یوسف پیامبر» یکی از پرهزینهترین سریالهای تولید شده توسط رسانه ملی در زمان خود به شمار میآید. در آن سالها که «یوسف پیامبر» روی آنتن بود، مدیر روابط عمومی این مجموعه به دلیل اختلاف با سلحشور از پروژه جدا شده و درباره هزینه این سریال به رسانهها اعلام کرده بود که بیش از ۱۲ میلیارد خرج این سریال شده است. اما فرج اله سلحشور با حضور در شبکه جهانی جام جم، ضمن تکذیب این رقم، بودجه تولید را نزدیک به ۷ میلیارد اعلام کرد.
سریال «در چشم باد»؛ دوازده میلیارد تومان
سریال «در چشم باد» به کارگردانی مسعود جعفری جوزانی، یکی از آثار تاریخی حماسی تلویزیون بوده که توسط سیمافیلم تولید شده و ضبط آن از سال ۱۳۸۲ تا ۱۳۸۷ به طول انجامید و برای ساخت آن از ۴۸۰ لوکیشن استفاده شد. بر اساس صحبتهای مسعود جعفری جوزانی، سریال «در چشم باد» ۱۲ میلیارد تومان هزینه دربرداشته است.
«مختارنامه»؛ هزینه بیست میلیارد تومانی
سریال «مختارنامه» به کارگردانی داوود میرباقری و تهیهکنندگی محمود فلاح محصول سیما فیلم است که تولید آن سال ۸۳ آغاز شد و تا تیرماه ۸۸ ادامه پیدا کرد. محمود فلاح تهیهکننده این سریال در مصاحبه ای گفته بود که در نبود حمایت برای حفظ لوکیشن این سریال هزینه ساخت شهرک «مختارنامه» در دهه ۸۰، قریب به چهار میلیارد تومان بود. هزینه ساخت سریال «مختارنامه» که در چهل قسمت ۶۰ دقیقهای تولید شده، از سوی داوود میرباقری در همایش «قیام تا قیام» ۲۰ میلیارد تومان اعلام شده است. به این ترتیب میتوان این اثر تلویزیونی را یکی از پرهزینهترین آثار تلویزیونی دانست.
«معمای شاه» ، روایت میلیاردیِ تاریخ معاصر!
«معمای شاه» با همراهی بیش از ۵۶۰ نفر از عوامل سینما، تئاتر و تلویزیون در مسئولیت های پشت صحنه تولید شد و ۱۶۰ الی ٢۵۴ بازیگر در کنار بخش فرعی در آن حضور داشتند. این سریال ٨۰ قسمتی که در سال ٩۴ پخش شد به عنوان سریال درجه الف تلویزیون و در دورانی که هزینه ساخت سریال های معمولی دقیقه ای ٢ تا ۵ میلیون تومان بود با دقیقه ای ٣۰ میلیون تومان ساخته شد. حال آنکه هر قسمت سریال نیست ۶۰ دقیقه ای بود! هرچند علی لدنی، تهیه کننده «معمای شاه» هزینه ساخت را ۵۴ میلیارد تومان اعلام کرده اما ضرب و تقسیم ها ما را به عدد ۱۴۴ میلیارد تومان آن هم در سال ٩۴ می رساند!
علاوه بر سریالهایی که در بالا به آن ها اشاره شد، مجموعههای «هزاردستان»، «سربهداران»، «کوچک جنگلی»، «تفنگ سرپر»، «مردان آنجلوس»، «ولایت عشق»، «مریم مقدس»، «طفلان مسلم»، «آخرین دعوت»، «شب دهم» و «کلاه پهلوی» و «بانوی عمارت» از دیگر سریال های فاخر در ۴۰ سال اخیر است که متاسفانه رقم رسمی از هزینههای آن ها اعلام نشده است.
این خبر تکمیل میشود
عبدالجبار کاکایی در گفتوگو با فراز:
بررسی نفرات برتر کنکور ۱۴۰۳ چه میگوید
مرز حریم خصوصی و عرصه عمومی کجاست؟
اینفوگرافیک