نفس راحت ایران از نشست امروز شورای حکام

نشست فصلی شورای حکام امروز دوشنبه به وقت محلی در وین برگزار می‌شود. با اهتمام به رایزنی‌های صورت گرفته میان مقامات ایران با آمریکا در عمان و قطر و همچنین افزایش بازرسی‌های کارشناسان آژانس از سایت «مریوان»، به ابهامات این سازمان بین‌المللی نسب به وجود ذرات اورانیوم با منشأ انسانی در این سایت پاسخ داده شد با توجه به عدم وجود پرسش در رابطه با فعالیت‌های سایت مریوان برای آژانس پرونده آن برای همیشه بسته شد.

این موضوع بدان معنی است که در نشست امروز شورای حکام که تا جمعه هفته جاری ادامه پیدا می‌کند ما دیگر نباید نگران صدور قطعنامه جدیدی علیه فعالیت‌های هسته‌ای ایران باشیم.

به نظر می‌رسد علی رغم عدم احیای برجام، ایران و غرب به راهکاری مشترک حداقل برای حل و فصل برخی اختلافات فی مابین در موضوعاتی چون نحوه همکاری‌های ایران و آژانس و آزادی اتباع دوتابعیتی و خارجی حاضر در کشورمان دست یافته باشند.

ایران و آژانس نقطه سر خط

از اسفند سال ۱۳۹۸ که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در گزارش فصلی خود از وجود سه سایت هسته‌ای اعلام نشده در ایران خبر داد تا گزارش هفته پیش این سازمان بین‌المللی دورانی سخت و طاقت‌فرسا همراه با صدور قطعنامه‌های آتشین و پی در پی، شورای حکام بر برنامه هسته‌ای ایران گذشت. دورانی که با سفر هفته گذشته کارشناسان آژانس بین‌المللی به پایان رسید. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی حالا اعلام کرده که «پرونده تحقیقات مرتبط با ذرات اورانیوم با منشأ انسانی یافت شده در مریوان بسته شده و تجهیزات نظارتی که ایران سال گذشته دستور برداشته شدن آن‌ها را صادر کرده بود مجدداً در سایت اصفهان نصب شده‌اند».

 ایران و آژانس در اسفند ماه ۱۴۰۱ در رابطه با همکاری‌های بیشتر برای پاسخ به سؤالات پادمانی آژانس و نظارت‌های بیشتر به اتفاق نظر دست یافته بودند.

دو طرف در دوماه گذشته در چندین دور نشست‌های کارشناسی و فنی موضوعات مختلف را مرور کردند که براساس گزارشی منتشر شده اخیر آژانس، یک موضوع از سه موضوع پادمانی بسته شده و موضوع کشف ذرات اورانیوم با غنای ۸۳. ۷ درصد نیز حل‌وفصل شده و آژانس دیگر در این زمینه سؤالی ندارد.

با این حساب به نظر می‌رسد در نشست هفته جاری شورای حکام دیگر از صدور قطعنامه‌های شدیدالحن این شورا خبری نباشد و ایران و آژانس توانسته باشند به یک انسجام نظری در رابطه با حل و فصل اختلافات خود پیرامون ابهامات حاکم بر فعالیت‌های دو سایت دیگر باقی مانده در ورامین و تورقوزآباد (حومه تهران) دست پیدا کنند.

امیدواری نسبت به رفع بلوکه از دارایی‌های ایران در کره

مذاکره پیرامون آزادی اتباع دو تابعیتی زندانی در ایران و همچنین برخی از شهروندان کشور‌های دیگر که بعضا ماه‌ها و سال‌هاست در ایران حضور دارند از دیگر دستاورد‌های مذاکرات مسقط و دوحه برای طرف‌های غربی بوده است. اگرچه این روند هنوز به آزادی زندانیان دوتابعیتی آمریکایی ختم نشده است اما به دنبال این مذاکرات «اولیویه وندکاستیل»، شهروند بلژیکی پس از ۴۵۵روز با «اسدالله اسدی»، دیپلمات ایرانی که پیش از این به‌اتهام برنامه‌ریزی جهت حمله به گردهمایی گروهک منافقین در آلمان بازداشت و به بلژیک منتقل شده بود، معاوضه شد.

علاوه بر این، سه زندانی دیگر که شامل دو زندانی ایرانی - اتریشی با نام‌های (کامران قادری و مسعود مصاحب) و یک شهروند دانمارکی(نام این فرد منتشر نشده است) نیز از زندان‌های ایران آزاد شدند. روند آزادی هر چهار فرد مورد اشاره با وساطت مستقیم عمان صورت پذیرفت.

اما در رابطه با آزادی زندانیان دوتابعیتی ایرانی-آمریکایی و ایرانی -انگلیسی که طی ماه‌های گذشته در قطر دنبال می‌شد اگرچه روند مذاکرات بسیار کند بود اما گفته می‌شود که این مذاکرات طی هفته‌های اخیر از سرعت قابل قبولی برخوردار شده است که می‌تواند به اهداف درنظر گرفته شده، نائل آید؛ بنا بر چارچوب در نظر گرفته شده با ترخیص دارایی‌های بلوکه شده ایران در کره جنوبی و همچنین آزادی تعدای از اتباع ایرانی زندان‌های آمریکا، «سیامک نمازی، عماد شرقی و مراد طاهباز» سه زندانی دوتابعیتی ایرانی-آمریکایی از زندان‌های ایران آزاد می‌شوند.

البته «باقر نمازی» پدر سیامک نمازی نیز یکی دیگر از زندانیان دوتابعیتی بود که پس از آزادی، ایران را به مقصد عمان- میانجیگر این آزادی- ترک کرد. سیامک نمازی در مهرماه سال ۱۳۹۵ به‌اتهام جاسوسی برای ایالات متحده به ۱۰ سال زندان و همراه وی باقر نمازی پدرش که برای پیگیری وضعیت فرزندنش به ایران سفر کرده بود، نیز به ۱۰ سال زندان محکوم شده بودند. مراد طاهباز یکی دیگر از چهار زندانی ایرانی- آمریکایی است که در پرونده معروف به کنشگران محیط زیست در ایران در دی ماه ۱۳۹۷ بازداشت و او نیز به ۱۰ سال زندان محکوم شد.

عماد شرقی نیز آخرین زندانی موردنظر برای در این طرح است که در سال ۱۳۹۹ به جرم جاسوسی بازداشت و او نیز به ۱۰ سال زندان محکوم شد.

البته روزنامه فایننشال تایمز نیز در گزارشی با اشاره به آغاز مجدد تلاش‌های دیپلماتیک کشور‌های غربی برای حل‌وفصل مسأله هسته‌ای ایران از دیدار «رابرت مالی»، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران و مذاکره‌کننده ارشد این کشور در مذاکرات وین با «امیرسعید ایروانی»، نماینده ایران در سازمان ملل خبر داده و به نقل از یک منبع نزدیک به دولت (آمریکا) آورده است که «این مذاکرات عمدتاً بر امکان تبادل زندانی با ایران متمرکز بوده است».

مقامات آمریکایی بار‌ها و بار‌ها در اظهارات خود بر در دستور کار نبودن احیای برجام از سوی واشنگتن تأکید کرده‌اند و براساس اطلاعات ارائه شده در این گزارش «با تبادل زندانیان دو تابعیتی احتمال اینکه توافقی در زمینه مسأله هسته‌ای انجام شود کم است هر چند که ممکن است توافقی موقتی در کار باشد».

به نظر می‌رسد در صورت عدم بروز یک اتفاق غیر منتظره دیگر مانند آنچه در سوریه به وقوع پیوست- کشته شدن یک نظامی آمریکایی به دست نیرو‌های منسوب به ایران-ممکن است طی هفته‌های آتی منتظر اجرای این طرح مبادله باشیم. پیش از این نیز رسانه‌های کره‌ای به نقل از منابع دیپلماتیک و دولتی این کشور از رایزنی مقامات کره و آمریکا برای آزادسازی ۷ میلیارد دلار پول بلوکه شده ایران در بانک‌های سئول خبر داده بودند.

البته به نقل از افرادی که در جریان این رایزنی‌ها قرار داشتند، آورده شده است که «آزادسازی این پول‌ها ذیل شرایطی سخت‌گیرانه و تنها به منظور استفاده برای اموری مانند هزینه‌های عضویت سازمان ملل و خریداری واکسن کرونا انجام خواهد شد».

طرح توافقی جدید در راه است؟

با وجود اینکه کشور‌های غربی اعلام کردند که به واسطه وقایع ماه‌های اخیر ایران و همچنین مشخص شدن کمک‌های تهران به مسکو در خلال جنگ اوکراین تمایلی به احیای برجام ندارند اما به نظر می‌رسد هر دو طرف در حال تلاش برای دستیابی به توافقی برای برون رفت از شرایط حاکم بر برنامه هسته‌ای ایران هستند. موضوعی که به نظر می‌رسد مهمترین هدف سفر اخیر «هیثم بن طارق آل سعید»، سلطان عمان به ایران بود.

البته علی رغم اظهارات برخی از دیپلمات‌های غربی نسبت به امکان تحقق توافقی موقت، به جهت نزدیک شدن به زمان برگزاری انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در نوامبر سال ۲۰۲۴، به نظر می‌رسد ایران نیز تمایلی برای دستیابی به توافق کوتاه مدت با ایالات متحده ندارد؛ روی کار آمدن مجدد دونالد ترامپ یا فردی با دیدگاه‌های افراط‌گرایانه‌ای مانند او که موجب از دست رفتن فرصت اجرای توافق جامع هسته‌ای ایران شد، تهران را از هرگونه توافق موقت با غرب باز می‌دارد.

اما در هر صورت همانطور که اشاره شد مقامات غربی درصدد هستند تا پیش از رسیدن ایران به نقطه ادعایی آن‌ها یعنی «زمان بی‌بازگشت برنامه هسته‌ای تهران» به توافقی دست پیدا کنند. سفر « برت مک‌گورک»، مشاور ارشد امور خاورمیانه جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا به عمان و گفت و گو درخصوص توافق احتمالی با ایران بر همین اساس قابل تفسیر است. گفته می‌شود محور اصلی گفت‌وگو‌های مک‌گورک طی سفر‌های خود (ایران و اسرائیل) تلاش دیپلماتیک جدید برای رسیدن به توافق هسته‌ای با ایران با میانجیگری عمان بوده است.

البته پیش از سفر مشاور ارشد خاورمیانه بایدن، رابرت مالی نماینده آمریکا در امور ایران نیز با مقامات عمانی دیداری در مسقط داشته است که سفر هیثم بن طارق به تهران، جمع‌بندی از تمامی سفر‌های صورت گرفته بود. این تحلیل در میان برخی از کارشناسان هسته‌ای وجود دارد که ایران در نقطه صفر گریز هسته‌ای قرار دارد و هدف غرب از ادامه روند مذاکرات هسته‌ای این است که پروسه پیشروی برنامه هسته‌ای ایران را به نحوی کُند و یا حتی به عقب بازگرداند تا این زمان گریز طولانی‌تر شود.

از آنجایی که تنها ۱۸ ماه به زمان برگزاری انتخابات ریاست جمهوری آمریکا باقی مانده است، احیای برجام برای دولت فعلی آمریکا به ایجاد تنش‌های بیشتر با جمهوری خواهان منجر خواهد شد و حتی ممکن است دموکرات‌هایی که مخالف احیای توافق جامع هسته‌ای هستند را رودروی بایدن قرار دهد که خود به ریزش آرای این کاندیدای دموکرات منجر می‌شود.

از سوی دیگر مقطعی بودن زمان اجرای این توافق نیز رغبتی برای ایران نسبت به نشستن پای میز مذاکرات ایجاد نمی‌کند چرا که در در این صورت ممکن است با قراردادن همه تخم مرغ‌های ایران در ظرف مذاکرات احیای برجام (حتی به صورت موقت)، رئیس جمهور آینده آمریکا تمایلی به اجرای توافقات دولت بایدن نداشته باشد و از این حیث تهران در موضع ضعف قرار گیرد.

 برهمین اساس‌ایده «طرح جدید مذاکراتی» شاید راهکاری برای برون رفت از این وضعیت باشد. اما سووال اینجاست که توافق موردنظر باید دارای چه مشخصاتی باشد که غرب و ایران، هر دو مایل باشند برای تحقق آن پای میز مذاکره بنشینند که متأسفانه هنوز در این مورد به پاسخ مناسبی دست نیافته‌اند. به ویژه اینکه معلوم نیست دستاورد غائی و نهایی سفر پادشاه عمان به ایران چه بوده است؟