محمد ضیف یا «مهمان» کیست؟

از طراحی حمله ۷ اکتبر تا هدایت جنگ در غزه

در ساعات اولیه حمله حماس به اسراییل پیام ویدیویی از مردی نشسته در تاریکی منتشرشد که  از آغاز عملیاتی خبر می‌داد که آن را «طوفان الاقصی» می‌نامید. وی در این پیام در حالی که از فلسطینی‌ها می‌خواست به مبارزه بپیوندند، گفت: «دیگر بس است. این تهاجم در پاسخ به محاصره ۱۶ ساله غزه، حملات اسرائیل به داخل شهر‌های کرانه باختری طی سال گذشته، خشونت در مسجد الاقصی، افزایش حملات شهرک نشینان به فلسطینی‌ها و افزایش ساخت شهرک‌ها صورت گرفت». سپس عنوان کرد: «ما تصمیم گرفتیم به همه این‌ها پایان دهیم.»
 
او از فلسطینی‌ها و عرب‌های اسرائیلی‌ خواست که «اشغالگران را بیرون کنند و دیوار‌ها را خراب کنند». او با اعلام آغاز عملیات گسترده «طوفان الاقصی» گفت: «با توجه به ادامه جنایات علیه مردم ما، با توجه به عیاشی اشغالگری و انکار قوانین و قطعنامه‌های بین‌المللی و با توجه به حمایت آمریکا و غرب، ما تصمیم گرفتیم به همه این‌ها پایان دهیم تا دشمن بفهمد که دیگر نمی‌تواند بدون پاسخگویی به عیاشی بپردازد.»
این مرد که معمولا در تمام پیام‌های ویدیویی سایه و تاریکی نشسته وهمیشه سعی دارد هویت و چهره خود را مخفی نگه دارد «محمد دیاب ابراهیم المصری» است. کسی که به او «محمد الضیف» لقب داده‌اند.
او «ضیف» یا «مهمان» یا «the guest» لقب گرفت تا احتیاط همیشگی او برای نماندن در یک مکان ثابت و حذر از شناسایی و مورد حمله اسراییل قرار نگرفتن را نشان دهد.
محمد الضیف از جسورترین و بی باک‌ترین رهبران حماس است، همچنین معمار پیچیده‌ترین شبکه‌ی تونل‌ها در نوار غزه و طراح موشک‌های گردان القسام حماس است.
نظربه استراتژی همیشگی او در مخفی کردن هویت و چهره‌اش و این که اطلاعات کمی از او موجود است، حتی در مورد اسم واقعی او، «محمد المصری» که توسط سازمان‌های امنیتی اسراییل منتشر شده هم تردید هست؛ افرادی که او را از دهه ۱۹۸۰ می‌شناختند، می‌گویند که حتی در آن زمان هم او را ضیف می‌نامیدند، آن چه که در مورد چهره  او برای شناختن او می‌دانیم تنها به واسطه یک عکس است.

مرد پشت پرده حماس

ضیف، مانند سایر اعضای حماس، توافق اسلو را که در سال ۱۹۹۳ بین یاسر عرفات و اسحاق رابین در کاخ سفید بسته شد را خیانت به مقاومت و هدف اصلی آن را جایگزینی اسرائیل با یک کشور فلسطینی می‌داند. یک منبع حماس که ضیف را از دهه ۱۹۹۰ می‌شناسد، به «رویترز» گفته او از سال ۱۹۹۴ در مرکز تحولات داخل شاخه نظامی بوده است و با غافل شدن ارتش اسرائیل، ضیف توانست خود را به بالاترین رده‌های رهبری فلسطین، گردان‌های القسام، «شاخه نظامی حماس» برساند. ضیف با تبدیل گردان‌های القسام از مجموعه‌ای از هسته‌های آماتور به واحد‌های نظامی سازمان‌یافته، که در حد یک «ارتش» توصیف می‌شود، و قادر به حمله به اسرائیل هستند، اعتبار یافته است.

تولد در اردوگاه آوارگان خان یونس

«آوی ملامد»، ((Avi Malamed) کارشناس خاورمیانه در مؤسسه «آیزنهاور»، به «واشنگتن پست» می‌گوید که محمد ضیف در سال ۱۹۶۵ در اردوگاه آوارگان خان یونس در نوار غزه، به دنیا آمد.
گفته می‌شود که او به طور موقت مجبور به ترک مدرسه شد تا از خانواده کم درآمد خود حمایت کند.

گرچه اطلاعات زیادی در مورد جزئیات اولیه زندگی و تربیت او در دست نیست، اما بنا بر گزارش‌ها مشخص شده که او مجبور شد به طور موقت مدرسه را ترک کرد، و با پدرش کار می‌کرد و بعداً یک مرغداری کوچک راه اندازی کرد.   مشخص است که او شیمی را در دانشگاه اسلامی غزه خوانده است، که در سال ۱۹۸۸ با مدرک لیسانس از آن فارغ التحصیل شد. در طول سال‌های تحصیل در دانشگاه، او به تئاتر علاقه داشت و یک گروه تئاتری به نام «بازگشت‌کنندگان» تأسیس کرد و به آوارگان فلسطینی اشاره کرد که در آرزوی بازگشت به سرزمین‌هایی که قبلاً در آن زندگی می‌کردند و پیش از النکبه (واژه‌ای است که فاجعه سلب مالکیت فلسطینیان و آواره شدن آن‌ها اشاره دارد) داشتند. او نقش‌های متعددی از جمله نقش‌های شخصیت‌های تاریخی را در آن گروه ایفا کرد.

ضیف در سال ۱۹۸۷ به حماس پیوست و از نزدیکان «عماد آکل» (از فرماندهان گردان عزالدین قسام) و «یحیی عیاش» (با لقب مهندس) بود که به ترتیب در سال‌های ۱۹۹۳ و ۱۹۹۶ توسط اسرائیل ترور شدند. ضیف ساخت بمب را نزد عیاش آموخت. پس از ترور عیاش، ضیف مشخصات خود را تغییر داد تا مورد هدف قرار نگیرد. در طول دهه ۱۹۹۰ و اوایل دهه ۲۰۰۰، او در پشت تعدادی از حملات انتحاری بمب گذاری شده بود، از جمله بمب گذاری در اتوبوس جاده یافا در سال ۱۹۹۶. او همچنین بر ربودن و قتل‌های بعدی سربازان اسرائیلی شاهار سیمانی، آریه فرانکنتال و ناچشون واکسمن در دهه ۱۹۹۰ نظارت داشت.

ضیف از سال ۱۹۹۵ به دلیل کشتن سربازان و شهرک‌نشینیان، «تحت تعقیب» ارتش اسرائیل بوده است؛ و در ماه می‌سال ۲۰۰۰ به درخواست اسرائیل توسط تشکیلات خودگردان فلسطین بازداشت شد، ضیف به درخواست اسرائیل توسط مقامات ملی فلسطین دستگیر شد، اما او در دسامبر همان سال با کمک برخی از نگهبانان موفق به فرار شد.

ضیف از سال ۲۰۰۱ حداقل از هفت سوء قصد جان سالم به در برده است که آخرین آن‌ها در جریان بحران اسرائیل و فلسطین در سال ۲۰۲۱ رخ داد. در بعضی روایت‌ها او در جریان این ترور کمی دچار معلولیت شده. «فاینانشیال تایمز در اکتبر ۲۰۲۳ طی مطلبی صراحتا عنوان کرد او مورد هفت سوء قصد، یک چشم و دست و پای دیف را از دست داده است، و او را روی صندلی چرخدار می‌بندند. پس از سوء قصد در سال ۲۰۰۶، ضیف سه ماه را در مصر برای معالجه جمجمه‌اش پس از ریزش ترکش در آن گذراند، و او همچنان به مصرف روزانه مسکن‌ها برای درمان سردرد ادامه می‌دهد. با این که حماس هیچ‌گاه این گفته‌ها را تایید یا رد نکرد و در مورد وضعیت جسمانی او اظهار نظر نکرد، اما انتشار ویدیوی او در سال گذشته نشان داده شد که مصدومیت او چندان جدی نبود.

 به گفته‌ «شین بت» (Shin bet، آژانس امنیت اسراییل)، پدر یا عمویش در حملات پراکنده به اسرائیل که توسط مبارزان فلسطینی در دهه ۱۹۵۰ انجام شده بود، شرکت کرده بودند.

ضیف در سال ۲۰۰۷ ازدواج کرد. همسر وی، ویداد عصفورا، پسر شیرخوار و دختر ۳ ساله‌اش در سال ۲۰۱۴ در حمله‌ی هوایی اسراییل کشته شدند.  
 یک کلیپ ویدئویی که در فوریه ۲۰۲۲۲ در یوتیوب منتشر شد، مراسم فارغ التحصیلی بهاء و خالد، دو پسر دیگرضدیف را نشان داد.
مادر دیف در سال ۲۰۱۱ و پدرش در سال ۲۰۲۲ درگذشت.

تلاش‌های ناکام برای ترور ضیف

دیف از سال ۱۹۹۵ در صدر فهرست افراد تحت تعقیب اسرائیل قرار دارد. اسراییل ضیف را مسئول کشته شدن ده‌ها نفر در بمب گذاری‌های انتحاری و از جمله مسئول موجی در سال ۱۹۹۶ به راه افتاد، می‌داند که منجر به کشته شدن بیش از ۵۰ غیرنظامی شد. تا اکتبر ۲۰۲۳، او حداقل از هفت تلاش برای ترور اسرائیل جان سالم به در برده است اولین حمله به او در سال ۲۰۰۱‍، قبل از اینکه رهبری گردان‌های القسام را به عهده بگیرد، توسط یک حمله هوایی انجام شد. اسرائیل در سپتامبر ۲۰۰۲ مجدداً تلاش کرد تا ضیف را با ضربه‌ای به ماشین او بکشد. فیلم‌های ویدئویی از آن تلاش نشان می‌دهد که ضیف غرق در خون است و مردی او را می‌کشاند.

در سال ۲۰۰۳ و در ژوئیه ۲۰۰۶، اسرائیل بار دیگر با حمله به خانه‌ای که میزبان نشست رهبری حماس بود، تلاش کرد. همچنین گفته می‌شود که در ژوئیه ۲۰۰۶ یک حمله هوایی به خانه یکی از اساتید ضیف شده، در حالی که ضیف در حال ملاقات با او بود.
در آگوست ۲۰۱۴، در جریان جنگ غزه، نیروی هوایی اسرائیل با حمله هوایی به خانه‌ای در شیخ رضوان در شهر غزه تلاش کرد تا او را ترور کند. حماس کشته شدن ضیف را تکذیب کرد، که توسط اطلاعات اسرائیل در سال ۲۰۱۵ تأیید شده بود. در ماه مه ۲۰۲۱، در جریان بحران ۲۰۲۱ اسرائیل و فلسطین، ارتش اسرائیل دو بار در یک هفته تلاش کرد تا ضیف را بکشد، اما هر دو تلاش ناموفق بود.

در اکتبر ۲۰۲۳، در طول جنگ ۲۰۲۳ اسرائیل و حماس، خانه پدری ضیف مورد حمله هوایی اسرائیل قرار گرفت و برادر ضیف و دو عضو دیگر خانواده کشته شدند. مشخص نیست که آیا حمله هوایی ضیف را هدف قرار داده است یا خیر.

حماس این ادعا‌ها را تایید یا رد نکرده است و در مورد وضعیت سلامتی وی اظهار نظری نمی‌کند. زنده بودن او باعث شده است که او را در میان دشمن اسرائیلی خود «گربه با ۹ جان» لقب دهند.

در طی دهه ۱۹۹۰ و اوایل دهه ۲۰۰۰، او چندین حمله انتحاری از جمله بمب گذاری اتوبوس جاده یافا در سال ۱۹۹۶ را برنامه ریزی کرد. او در سال ۲۰۰۲ رئیس گردان‌های القسام شد و از آن زمان توانایی‌های این گروه را توسعه داد و آن را از گروهی آماتور  به واحد‌های نظامی سازمان یافته تبدیل کرد. او طراح استراتژی این گروه برای ترکیب حملات راکتی به اسرائیل با جنگ تونلی است و در برنامه ریزی حمله ۲۰۲۳ رهبر حماس بود و در این حمله به اسرائیل که آغازگر جنگ ۲۰۲۳ اسرائیل و حماس بود، نقش اساسی داشت.

وزارت امور خارجه ایالات متحده ضیف را در سال ۲۰۱۵ به لیست تروریست‌های جهانی تعیین شده ویژه اضافه کرد و اتحادیه اروپا در سال ۲۰۲۳ او را به لیست سیاه تروریستی خود اضافه کرد.

در چنین شرایطی باید دید که ضیف بار دیگر از بمباران اسرائیل جان به در برده یا نه. او که یکی از تاثیرگذارترین چفرماندهان حماس محسوب می‌شود.