بزرگترین چالش بنگاه‌های پلیمری: در دسترس نبودن و قیمت نامناسب

به گزارش فراز به نقل از فارس، ایران به عنوان بزرگترین دارنده منابع هیدروکربوری دنیا، ظرفیت بالقوه بالایی برای رونق و جهش تولید در صنعت نفت و صنایع وابسته دارد. به شرط اینکه این منابع نفت و گاز و میعانات گازی به جای صادرات به شکل خام، در واحدهای پتروپالایشی و پتروشیمی‌ها و صنایع تکمیلی (پایین‌دستی پتروشیمی) تزریق شده و مسیر خود تا انتهای زنجیره ارزش را طی کند.

واضح است که با حرکت از خام‌فروشی منابع هیدروکربوری به سمت آخرین حلقه زنجیره ارزش در صنایع پایین‌دستی پتروشیمی، ارزش افزوده و اشتغالزایی ده‌ها و صدها برابری برای کشور ایجاد می‌شود. در مسیر گذر از خام‌فروشی منابع هیدروکربوری، ایستگاه پایانی نباید در احداث پتروپالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌ها تعریف شود، بلکه محصولات تولیدی این واحدها نیز می‌تواند به عنوان مواد اولیه در صنایع تکمیلی مثل صنایع پلیمر مورد استفاده قرار گیرد.

به طور کلی هر چه از خام‌فروشی منابع هیدروکربوری به سمت احداث پتروپالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌ها و سپس توسعه صنایع پلیمری حرکت کنیم، میزان ایجاد ارزش افزوده و اشتغالزایی و تحریم‌گریزی به ازای هر گامی که برداشته می‌شود به طور قابل ملاحظه‌ای افزایش می‌یابد. به گونه‌ای که حتی ارزش افزوده و اشتغالزایی و تحریم‌گریزی صنایع تکمیلی بسیار بیشتر از پتروشیمی‌هاست.

طبق محاسبات در صورت تزریق یک میلیون تن مواد اولیه به صنایع پلیمری حدود 200 هزار شغل مستقیم ایجاد می‌شود. در نتیجه اگر ظرفیت تولید فعلی این صنعت دو برابر شود (که نیازی به احداث واحدهای جدید نیست زیرا الان بنگاه‌های پلیمری با نصف ظرفیت کار می‌کنند)، امکان ایجاد اشتغال برای یک میلیون نفر به راحتی فراهم می‌شود. بدین صورت می‌توان ادعا کرد که با حمایت از صنایع پلیمری برای یک میلیون خانوار شغل ایجاد شده و گویی نفت سر سفره آنها آمده است. خبرگزاری فارس پیش از این در گزارشی با عنوان «نفت چگونه سر سفره‌های مردم می‌آید؟/ منافع مردم در ایستگاه پایانی زنجیره ارزش صنعت نفت» بر ضرورت تکمیل زنجیره ارزش در صنعت نفت پرداخته است.

با توجه به اهمیت صنایع پلیمری در ایجاد اشتغال و ارزش افزوده در کشور و همچنین نقش این صنعت در افزایش درآمدهای ارزی، جهت بررسی موانع تولید در این صنعت و راهکارهای موجود برای حل مشکلات صنایع پلیمر با  سعید ترکمان رئیس هیئت مدیره انجمن ملی صنایع پلیمر ایران  به گفتگو نشستیم. این مصاحبه در دو بخش منتشر خواهد شد.

مشروح بخش اول این مصاحبه به شرح زیر است:

*75 درصد از ظرفیت صنایع پلیمری در انتظار مواد اولیه پتروشیمی‌ها

فارس: در پرونده «راه هست» ما به بررسی ظرفیت‌ها و چالش‌های اقتصادی کشور و راهکارهای حل آن چالش‌ها می‌پردازیم. به عنوان سوال اول از شما می‌پرسم که صنایع پلیمر چه ظرفیتی برای اشتغالزایی و ارزش افزوده در کشور دارد؟

ترکمان:  در حال حاضر به میزان ظرفیت بیش از 20 میلیون تن مواد اولیه، پروانه بهره‌برداری از واحدهای پلیمری صادر شده است. البته در تعیین ظرفیت بعضی از این پروانه‌های صادر شده ضریب خطا هم وجود دارد. مقدار مواد اولیه‌ای که در سال گذشته صنایع پلیمر از پتروشیمی‌ها در سازوکار بورس کالا خریداری کرده‌اند حدودا 3.3 میلیون تن است. از طرفی سال گذشته حدود 250 هزار تن هم واردات صورت گرفته است. پس جمعا در سال 99 حدود 3.5 میلیون تن مواد اولیه در صنایع پلیمر مورد مصرف قرار گرفته است.

آمار دقیقی از میزان پلاستیک‌های بازیافتی در کشور وجود ندارد، اما چون به هر حال این مواد بازیافتی نیز به عنوان مواد اولیه به چرخه تولید برمی‌گردند، باید در محاسبات آورده شوند. برآورد انجمن ملی صنایع پلیمر این است که حدود 1.5 میلیون تن مواد اولیه از طریق بازیافت پلاستیک به چرخه برمی‌گردد. پس از کل ظرفیت 20 میلیون تنی در صنایع پلیمر حدود 5 میلیون تن آن الان در خط تولید است و مابقی آن بلااستفاده باقی مانده است.

فارس: چرا این فاصله ظرفیت اسمی صنایع پلیمر تا ظرفیت فعلی آن‌ها فعال نمی‌شود؟ دلیل این موضوع چیست که حالا ناظر به آن دلیل راهکار ارائه کنیم؟

ترکمان:  مشکل اصلی در مدیریت گریدهای پلیمری تولیدی از واحدهای پتروشیمی است که به عنوان مواد اولیه در صنایع پلیمری مصرف می‌شوند. در واقع مشکل ما شبیه مشکلی است که در حوزه پیاز اتفاق افتاده است که مثلا در یک سال هیچکس پیاز نمی‌کارد و قیمت بالا می‌رود و در سال بعدی همه پیاز می‌کارند و مجبور می‌شود صلواتی پخش کنند.

در حوزه تولید مواد اولیه موردنیاز صنایع پلیمر نیز ما با یک شکل توسعه کاریکاتوری مواجه هستیم و هم‌اکنون 30 درصد از مواد اولیه موردنیاز این صنعت دچار التهاب بازار هستند، زیرا مثلا آن مواد اولیه را تنها 2-3 پتروشیمی تولید می‌کنند که این واحدها نیز ترجیحشان بر صادرات مواد اولیه است تا تخصیص آن به بازار داخلی. به هر حال صادرات مواد خام پتروشیمی ارزآوری برای این شرکت‌ها دارد و آنها می‌توانند به پشتوانه ارزی که دارند در چانه‌زنی با دولت دست برتر را داشته باشند.

ببینید محصولات پتروشیمی نسبت به محصولات صنایع پلیمری تحریم‌پذیرتر هستند. یا به عبارتی دیگر تحریم‌گریزی محصولات صنایع پلیمر از پتروشیمی بیشتر است. در نتیجه جالب است که در شرایط تحریمی ما محصولات پتروشیمی را با 10 درصد زیر قیمت جهانی صادر می‌کنیم ولی همان مواد اولیه در داخل کشور تا 80 درصد رقابت برای خرید آن در بورس کالا اتفاق می‌افتد.

*لکوموتیو اشتغالزایی در صنایع پلیمر چگونه به حرکت درمی‌آید؟

فارس: یعنی شما معتقدید اگر مشکل تامین مواد اولیه حل شود می‌توان به جای 5 میلیون تن مثلا 20 میلیون مواد اولیه در صنایع پلیمر مصرف کرد و به تبع اشتغالزایی و ارزش افزوده بیشتری را تولید کرد؟

ترکمان:  بله ولی طبیعتا به یک باره نمی‌توان این ظرفیت را افزایش داد، زیرا الان یک عدم اطمینان در صنایع پلیمری وجود دارد. از طرفی بخشی از این 20 میلیون تن مربوط به ظرفیتی است که سال‌های قبل ایجاد شده است و الان به دلایل مختلفی مثل تکنولوژی قدیمی دیگر مزیتی برای تولید ندارند.

این عدم اطمینان ناظر به تامین خوراک از طریق پتروشیمی‌ها است. متاسفانه ضعف حکمرانی در صنعت پتروشیمی باعث شده است که مزیت اقتصادی در احداث واحدهای متانولی و صادرات متانول ایجاد شود نه در توسعه زنجیره ارزش تا واحدهای میان‌دستی و پایین‌دستی پتروشیمی در صنایع تکمیلی از جمله صنایع پلیمر.

ما وقتی بسیاری از محصولاتی که در ایران تولید می‌شود مثلا نایلون‌های گلخانه‌ای را مورد بررسی قرار می‌دهیم می‌بینیم که مواد افزودنی (Additive) موردنیاز برای تولید این محصول جز مواد تحریمی است. مواد اولیه‌اش هم در داخل کشور نسبت به قیمت‌های جهانی گران‌تر است. از طرفی چون در ایران واحدهای تولیدی به دلایل اقتصاد کلانی مثلا با 50 درصد ظرفیت خود کار می‌کنند، خب طبیعتا قیمت تمام‌شده‌اش هم بالاتر از استاندارد جهانی است.

خب با این وضعیت، کشاورز نایلون‌های گلخانه‌ای را از خارج وارد می‌کند و دیگر از داخل تامین نمی‌کند چون قیمت‌ها بالاتر هستند. لذا شما مشاهده می‌کنید که مجموعه‌ای از عوامل سد راه تولید در صنایع پلیمری هستند که باید هر یک از آنها مورد بررسی قرار گرفته و برای حل آنها راهکار ارائه کرد تا بتوان ظرفیت اشتغالزایی و تولید ارزش افزوده در صنایع تکمیلی احیا شود.

در نتیجه به دلیل اینکه ما در صنایع پلیمر به مواد اولیه مطمئن و مداوم دسترسی نداریم، در نتیجه طبیعی است که سرمایه‌گذار نسبت به توسعه و افزایش تولید در این صنعت دچار تردید باشد. تجربه‌نگاری سیاست‌های سایر کشورها نشان می‌دهد که مثلا کشور چین اولین کاری که در این حوزه انجام داد این بود که صندوق‌های کالایی را به منظور تامین مواد اولیه صنایع پایین‌دستی ایجاد کرد تا بدین صورت تولیدکننده چینی مطمئن شود که اگر در یک بخشی سرمایه‌گذاری کرد به یک باره در تامین مواد اولیه موردنیاز دچار مشکل نمی‌شود.

در حال حاضر در بسیاری از صنایع ایران که از پلاستیک استفاده می‌شود، صاحبان آن صنایع جرئت خرید قطعه پلاستیکی از داخل کشور و تامین آن از طریق واحدهای پلیمری داخلی را ندارند. مثلا شرکت‌های دوچرخه‌ساز ما جرئت ندارند قمقمه آب دوچرخه را از داخل تامین کنند، می‌دانید چرا؟ چون میگویند واردات این کالا از چین ارزان‌تر است.

حالا چرا ارزان‌تر است؟ ما بررسی کردیم اولا مواد افزودنی تولید این محصول تحریمی است. ثانیا کارخانه‌ ایرانی که این محصول را تولید می‌کند با 30 درصد ظرفیت کار می‌کند و هزینه سربار آن بالاست. مواد اولیه این واحد تولیدی نیز با 30 درصد رقابت تامین شده است. خب مجموعه این دلایل باعث شده است جنس ایرانی نسبت به خارجی گران‌تر شود.

پس بزرگترین چالش برای تولیدکننده صنایع پلیمری در دسترس نبودن و قیمت نامناسب مواد اولیه است که این مواد اولیه اتفاقا در داخل کشور تولید می‌شود. یعنی مشکل اصلی را می‌توان با رگولاتوری و حکمرانی در صنعت پتروشیمی و تامین مواد اولیه موردنیاز صنایع پلیمری به قیمت مناسب حل کرد.

*رمزگشایی از دلایل سرمایه‌گذاری شرکت‌های خارجی در صنایع پلیمر در اوج تحریم‌ها

فارس: پس اگر مواد اولیه به وفور یا به اندازه کافی تولید شود، زمینه برای توسعه واحدهای پلیمری نیز فراهم شده و سرمایه‌گذاران حاضر به سرمایه‌گذاری و افزایش تولید می‌شوند و حتی ظرفیت تولید واحدهای فعلی نیز نصفه و نیمه باقی نمی‌ماند. یعنی هم هزینه ناشی از افزایش قیمت مواد اولیه ناشی از رقابت در بورس کالا و هم هزینه ناشی از کار کردن با نصف ظرفیت از بین میرود. در این صورت قیمت محصولات تولیدی توسط ایرانی‌ها کاهش یافته و همین کاهش قیمت باعث می‌شود در داخل کشور، بازار را از مثلا چینی‌ها پس بگیریم. درست است؟

ترکمان:  بله دقیقا. حتی اگر مواد اولیه به وفور موجود باشد، شرکت‌های خارجی نیز مایل به سرمایه‌گذاری در صنعت پلیمر ایران در اوج تحریم‌ها هستند. مثلا الان به دلیل وفور ماده اولیه پلی اتیلن در ایران یکی از شرکت‌های بزرگ تولیدکننده درب بطری در دنیا در ایران سرمایه‌گذاری کرده است که به دلیل مسائل تحریمی نمی‌توانم جزئیات بیشتری را خدمتتان عرض کنم. این شرکت همه تجهیزات و ماشین‌آلات را وارد ایران کرده است. با شریک ایرانی خود به صورت 50-50 در حال همکاری است و نه تنها ایران بلکه کل منطقه را تامین می‌کند.

در مثالی که عرض کردم مواد اولیه با قیمت مناسب و در دسترس وجود داشت، ولی در حوزه‌های دیگر که مواد اولیه به بدین صورت قابل تامین نیست، طبیعتا محصولات از خارج وارد می‌شود درحالی که توان تولید آن در داخل وجود دارد. مثلا بخش‌های پلاستیکی لوازم خانگی بعضا از طریق واردات تامین می‌شوند و چون از ما استعلام می‌گیرند از این موضوعات مطلع هستیم.

در نتیجه برای اینکه نیاز کشور به واردات محصولات پلاستیکی و پلیمری از بین برود، باید فکری به حال تامین پایدار مواد اولیه با قیمت مناسب کرد. شما ببینید مثلا پوشش پی.وی.سی که بر روی غذاها می‌کشند هم از خارج وارد می‌شود درحالیکه ما توانایی تولید آنها را داریم.

دستگاه‌های تولید این محصول در ایران موجود است، واحد تولیدی نیز وجود دارد اما چرا این واحد خوابیده و کار نمی‌کند؟ چون پی.وی.سی با 80 درصد رقابت به دست تولیدکننده داخلی می‌رسد. پس اگر از تولیدکنندگان صنایع پلیمری حمایت شوند اصلا نیازی به واردات نیست.

*چه راهکارهایی برای تامین مالی توسعه بنگاه‌های پلیمری در ایران وجود دارد؟

فارس: شما تامین مواد اولیه را به عنوان جدی‌ترین چالش پیش‌روی صنایع پلیمر معرفی کردید. اما یک سوال وجود دارد مبنی بر اینکه آیا صرف در دسترس بودن و قیمت مناسب مواد اولیه زمینه‌ای برای توسعه صنایع پلیمر فراهم می‌کند؟ به هر حال توسعه این صنعت نیاز به تامین مالی دارد، این حجم از سرمایه چگونه تامین می‌شود و راهکار شما چیست؟

ترکمان:  یک نکته دیگر را نیز شما در نظر بگیرید که همکاران ما در ترکیه در صنایع پلیمری نحوه خرید مواد اولیه‌شان به چه شکل است. آنها برای خرید مواد اولیه یک LC حداقل 6 ماهه باز می‌کنند. یعنی بین 6 ماه تا یک سال بین زمان دریافت کالا تا پرداخت پول فاصله است. نه فقط در ترکیه بلکه در کل دنیا این شیوه مرسوم است.

اما در ایران ما ابتدا پول را به حساب پتروشیمی واریز می‌کنیم و تازه 10 روز بعد از انتقال پول، مواد اولیه را دریافت می‌کنیم. لذا این شیوه پرداخت باعث شده است که نقدینگی واحدهای پلیمری به شدت کاهش یافته و فرصت سرمایه‌گذاری برای توسعه تولید از این واحدها گرفته شود.

ضمنا طبق اعلام معاونت تامین مالی وزارت صمت در حال حاضر 30 درصد کمبود نقدینگی در صنعت وجود دارد. یعنی صنعتگری که پول ندارد یا پول کمی دارد باید تازه این مبلغ را با سازوکاری که تعریف شده به حساب پتروشیمی واریز کند اما در ترکیه شیوه پرداخت به صورت LC حداقل 6 ماهه است.

راهکار حل این مشکل ساده است. راهکار این است پتروشیمی‌هایی که در چند سال گذشته سودهای بالای 50-60 درصد داشته‌اند و سرمایه‌های خود را به صورت سپرده در بانک‌ها خوابانده‌اند مواد اولیه خود را به صورت LC به واحدهای پایین‌دستی از جمله صنایع پلیمر بفروشند. حتی صنایع پلیمری حاضر هستند که سودی که بانک‌ها به پتروشیمی‌ها می‌دهند را نیز با کمی تخفیف به آنها بپردازند ولی این پول را در دست خودشان برای سرمایه‌گذاری در پایین‌دست نگه‌دارند، چون پایین‌دست پتروشیمی ارزش افزوده فوق‌العاده بالایی دارد.