شاید این چراغ روشن بماند!

قالیباف، رئیس مجلس در توییتی، توضیح داده که:«طرح حمایت از کاربران در فضای مجازی به مرکز پژوهش‌های مجلس ارجاع شد تا ابعاد گوناگون اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیرساختی آن با بررسی‌های کارشناسی بیشتر اصلاح شود. قانون‌گذاری در حوزه فضای مجازی با در نظرگرفتن مطالبات مردم، منافع صاحبان کسب‌ و کار و اجماع نخبگانی اثربخش خواهد بود.» در واقع نگرانی بسیاری از صاحبان کسب و کار در فضای مجازی، این بود که احتمالا با اجرای این طرح، همین شغل نیم‌بند خویش را، در شرایط سخت اقتصادی کشور، از دست بدهند.  

یک مقدمه کوتاه برای ورود به متن

«طرح صیانت از فضای مجازی» که از سوی برخی از نمایندگان مجلس در جلسه علنی مطرح شده بود، با اعتراضات گسترده کاربران فضای مجازی از دستور کار صحن علنی مجلس خارج شد؛ اما نمایندگان از موضع خویش کوتاه نیامده و در نهایت در جلسه علنی ۶ مرداد مجلس با بررسی طرح ساماندهی فضای مجازی طبق اصل ۸۵ قانون اساسی موافقت کردند! طبق اصل ۸۵ قانون اساسی سمت نمایندگی قائم به شخص است و قابل واگذاری به دیگری نیست. مجلس نمی‌تواند اختیار قانون‌گذاری را به شخص یا هیاتی واگذار کند، ولی در موارد ضروری می‌تواند اختیار وضع بعضی از قوانین را با رعایت اصل هفتاد و دوم به کمیسیون‌های داخلی خود تفویض کند، در این صورت این قوانین در مدتی که مجلس تعیین می‌کند به صورت آزمایشی اجرا می‌شود و تصویب نهایی آن‌ها با مجلس خواهد بود؛ بنابراین با موافقت نمایندگان با این درخواست، طرح صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی به جای بررسی در صحن علنی مجلس در کمیسیون مشترک و ویژه بررسی می‌شود.

نخست: فضای مجازی؛ پتانسیلی گسترده برای ایجاد شغل

ایده‌های کارآفرینی در منزل    Ideas for entrepreneurship at home  دراغلب کشور بحث داغ و جذابی است، زیرا با کمترین هزینه بیشترین درآمد را می‌توان کسب کرد، پس کار در منزل و ارائه آن در فضای مجازی، باعث رونق اقتصادی در بسیاری از کشورهای غربی هم  شده است. در کشورما، نه فقط با آغاز بحران پاندمی کرونا، که حتی چندین سال پیش از آن، بسیاری از کاربران، به‌ویژه در اینستاگرام، از فرصت مناسب استفاده کرده و برای خود کسب وکاری راه انداختند. این کسب وکارها، البته ابتدا از سوی زنان و به شکل کارهای خانگی آغاز شد؛ زنانی که امکان کارکردن در بیرون از خانه را نداشته، خودسرپرست و یا سرپرست خانواده بوده و هنری داشتند، از این فضا برای کسب درآمد و اداره خانواده استفاده کرده و می‌کنند. اما رفته رفته، پای مردان نیز به فضای مجازی کسب و کار باز شد. بحران‌های تحریم و کرونا، که موجب بیکاری عده زیادی شده است، موجب شد بسیاری از شهروندان، مسیر کسب و کار و درآمدزایی خویش را در پلتفرم فضای مجازی قرار دهند و البته که برخی در این زمینه موفق هم شده و حتی عده‌ای امروز، کالای خویش را با مجور و برند خاص، ارائه می‌کنند. بنابراین، فضای مجازی و به ویژه اینستاگرام، مدتهاست دیگر فقط برای تعامل با دوستان و خانواده استفاده نمی‌شود. اینستاگرام چه در ایران و چه کشورهای خارجی، به فروشگاهی تمام عیار برای فروش انواع و اقسام محصولات و ارائه خدمات تبدیل شده است. به این آمار توجه کنید:

• ۹% از کاربران اینستاگرام، حداقل یک برند را در این شبکه اجتماعی دنبال می‌کنند.
• ۳۶.۲% از افراد، ازاینستاگرام برای تحقیق درباره محصولات یا خدمات جدید استفاده می‌کنند.
• ۵۰% از کاربران اینستاگرام بعد از دیدن تبلیغات یک برند در اینستاگرام، علاقه بیشتری به آن پیدا می‌کنند.
• ۸۰% کاربران این شبکه اجتماعی می‌گویند که اینستاگرام هنگام تصمیم‌گیری برای خرید محصول یا خدمات به آن‌ها کمک می‌کند.
• طبق آخرین آمار سال ۱۳۹۹، تعداد کاربران ایرانی اینستاگرام ۴۷ میلیون نفر است! یعنی حدود ۶۰% از ایرانیان در این شبکه اجتماعی حضور دارند.
• بنابراین، به راحتی نمی‌توان در مورد حذف و یا محدود کردن چنین فضای کسب و کار پرجمعیتی، که در واقع یک بازار مجازی است، تصمیم گرفت و آن را عملی کرد.

چرا کسب و کار در اینستاگرام مهم است ؟

شرایط اقتصادی کشور از سال ۱۳۹۷ به این سوی، دچار تغییرات اساسی شده است ؛ گرانی و تورم بدون توقف می‌تازد، دخل و خرج مردم در مواردی که شغلی دارند، با هم نمی‌خواند. با این تفاصیل، افرادی که در این چندسال شغل خود را از دست داده، یا پس از فارغ‌التحصیلی، نتوانستند وارد بازار کاری که نیست، بشوند، به سوی فضاهای مجازی آمدند؛ آهسته آهسته و به سختی راه خویش را در این بستر باز کردند، به سختی از آن جهت که هزینه‌ها به شدت افزایش یافته و رفتارمردم در خرید، تغییر کرده است. اغلب افرادی که در فضای اینستاگرام، کسب وکاری دارند-به ویژه زنان و دختران- کالای خود را در منزل تولید می‌کنند؛ شاید به این دلیل که کار در منزل از نظر زمانی انعطاف‌پذیر است، ریسک بسیار پایینی دارد و در طولانی مدت و با صبر و حوصله، به درآمدزایی خوبی می‌رسد. درعین حال، برخی به‌عنوان شغل دوم، رروی کسب و کار در اینستاگرامی، حساب باز کرده‌اند و کم و کسری زندگی خود را به این ترتیب جبران می‌کنند. بسیاری از ارائه دهندگان کالا و خدمات در اینستاگرام و یوتیوب، برای جلب اعتماد مشتری و قانونی کردن کسب و کار خویش، عضو «اتحادیه کسب و کارهای مجازی» شده و از این طریق مجوز فعالیت دریافت کرده اند و از آن‌جا که معاملات در فضای مجازی انجام می‌شود، این افراد اقدام به استفاده از درگاه‌های آنلاینی کرده‌اند که «نماد اعتماد الکترونیکی» دارند-که برای دریافت آن، صلاحیت متقاضی نماد از پلیس نظارت بر اماکن ناجا استعلام می‌شود- بنابراین، نمی‌توان این بازارهای مجازی را که موجب ایجاد بیش از ۲۰۰ شغل شده است، نادیده گرفت؛ فقط با یک مثال به اهمیت کسب و کار در این فضا اشاره می‌کنیم: برخی زنان و دختران بلوچ، دورهم جمع شده و درخانه، به کار سوزن دوزی روی لباس و شال مشغول شده‌اند و تولیدات خود را در اینستاگرام عرضه کرده و با قیمت خوبی می‌فروشند؛ این زنان و دختران، برای جلب رضایت مشتری، از سلیقه، مد و رنگ سال هم غافل نمی‌مانند و مدام در حال پیشرفت و گسترش کار خود هستند. به این ترتیب، با کار در خانه، به درآمد خانواده کمک موثری می‎کنند و در عین حال به نحوی نمی‌گذارند هنر سزون دوزی بلوچی، از صحنه روزگار محو شود.  

مشاغل زنانه‌ای که خانواده را سرپا نگه می‌دارد

به گفته دبیر انجمن صنفی کسب و کارهای اینترنتی، برآوردهای غیررسمی نشان می‌دهند که ۲۰۰ تا ۲۵۰ هزار کسب و کار، در بستر اینستاگرام فعال هستند. در سال ۹۸ اتحادیه کسب و کارهای اینترنتی حدود ۴۴۰ مجوز، در سال ۹۹ حدود ۱۱۰۰ مجوز برای کسب و کارهای اینترنتی صادرشده است. یعنی کسب و کارهای آنلاین رشدی سه برابری را نسبت به سال ۹۷، تجربه کرده‎اند. البته طرفداران فعالیت کاری در اینستاگرام، بیشترند، چرا که دسترسی به یوتیوب، هم نیاز به فیلترشکن دارد و هم باید به صورت فیلم و تبلیغات خاصی ارائه شود. بنابراین، تکیه ما هم بر کسب و کارهای اینستاگرامی است. کسب و کارهایی مانند عروسک سازی، شیرینی پزی، کترینگ و آشپزی، تولید و فروش انواع لباس، فروش واردات چمدانی-کیف و کفش و لباس و لوازم آرایش- نمد دوزی، چرم دوزی، تولید و فروش شمع‌های فانتزی، زیورآلات اصل و بدل، بافتنی و قلاب بافی، تزیینات کاغذی و کادویی، تولید لوازم چوبی سبک، بسته بندی حبوبات و خشکبار و محصولات باغی و باغچه‌ای محلی در منزل و ارائه در اینستاگرام، فروش انواع گل و گیاه، همراه با اطلاعات لازم برای نگهداری، گلسازی، ویترای و ...؛ علاوه بر کالا، برخی خدمات خاص هم توسط کاربران اینستاگرام، ازائه میشود: پرستاری از بیمار و سالمند و کودک، فیزیوتراپی، ماساژدرمانی، مشاوره حقوقی و پزشکی، طراحی دکوراسیون منزل، تایپ و ترجمه، ادمین تلگرام و اینستاگرام، طراحی کاتالوگ و ...؛ در عین حال بسیاری از انتشاراتیها نیز، صفحهای در اینستاگرام دارند و ضمن معرفی آخرین نشریات خویش، کتاب مورد نظر مشتری را برای وی ارسال می‌کنند. برخی از برندهای بزرگ و شناخته شده نیز، برای حضور و دیده شدن بیشتر دراین بازار مجازی حضور دارند.

اگر «طرح صیانت از فضای مجازی» اجرا شود، فاجعه رخ خواهد داد!

مسدودسازی تلگرام، در فاصله کوتاهی، ۲۵۰ هزار کسب و کار خانگی را تحت‌الشعاع قرار داد و حداقل حدود ۱۰ هزار نفر را بیکار کرد. حالا نیز برخی کارشناسان این نگرانی را مطرح کرده‌اند که در صورت اجرای طرح صیانت و فیلترینگ اپ‌هایی چون اینستاگرام، ۹۰ درصد مشاغل خانگی ورشکسته می‌شوند. بسیاری از کارشناسان بازار و سرمایه نیز، نسبت به اجرای این طرح و احتمال فیلترشدن اینستاگرام هشدار داده‌اند؛ عضو هیات‌مدیره اتحادیه صنفی کسب و کارهای مجازی، با اشاره به فعالیت هزاران کسب و کار در اینستاگرام، تاکید می‌کند که در صورت فیلتر شدن این اپلیکیشن، «فاجعه» در کشور رخ می‌دهد.