حربه دو لبه؛ تحریم حریم هوایی در جنگ روسیه و اوکراین

اتحادیه اروپایی فرود، برخاستن یا پرواز هر هواپیمای روسی را بر فراز قلمرو اتحادیه ممنوع اعلام کرد و شرکت‌های این حوزه از تامین و ارائه خدمات و قطعات یدکی هواپیماهای غیرنظامی به روسیه منع شدند. البته روسیه نیز به همین شکل واکنش نشان داده و حریم هوایی خود را بر روی شرکت های هواپیمایی کشورهای تحریم کننده بسته و این شرکت‌های هواپیمایی را مجبور به تغییر مسیر پروازها کرده است.

 در حالی که جنگ در اوکراین در پایان اولین هفته اغاز خود می باشد، کشورهای غربی تحریم های تلفیقی اقتصادی را تشدید می کنند.

بسته شدن حریم هوایی نیز از جمله تحریم های حیاتی بوده است که در ابتدا  بریتانیا و اتحادیه اروپایی هر دو، خطوط هوایی روسیه را از پرواز بر فراز یا ورود به قلمرو خود منع کرده‌اند و در ادامه کانادا فضای اسمان خود را بر روی هواپیماهای روسی بسته اعلام کرد و نهایتا رییس جمهور آمریکا در کنگره اعلام کرد که ایالات متحده حریم هوایی خود را به روی همه هواپیماهای روسیه بسته است.

روسیه نیز در ابتدا به انگلیس و شرکتهای هواپیمایی اتحادیه اروپایی پاسخ مشابهی داده و در ادامه حریم هوایی روسیه به روی تمامی شرکت‌های هواپیمایی کشورهای تحریم کننده بسته شده است.

این تصمیم که یادآور محدودیت های دوران جنگ سرد مابین دو بلوک غرب و شرق با ایجاد محدودیت های پروازی برای دوسوی بلوک در جهت مسایل غیر اقتصادی و در راستای جلوگیری « نفوذ از طریق هوا » که نقش مهمی در برنامه کمک رسانی بلوک شرق ایفا می‌کرد و هدف اصلی آن محدودیت ها، جلوگیری از کاهش اثر غرب در نواحی کمتر توسعه یافته، و افزایش اثر بلوک شوروی و ایجاد تصویری از قدرت شوروی بوده است که این بار همان حربه با هدف تنبیهی روسیه با تحمیل هزینه اقتصادی و سیاسی صورت پذیرفته است و این در حالی است که این محدودیت ها  برای هر دو طرف به مفهوم نقشه ای با مسیرهای  پروازی بسیار محدود است.

خطوط هوایی اروپایی در حال حاضر درد ناشی از این تغییرات را احساس می کنند چرا که با توجه به وسعت روسیه، اجتناب از این قلمرو در حین پرواز به سمت آسیا تنها با پیمودن یک مسیر پرهزینه، طولانی و بدون صرفه اقتصادی ممکن است. پروازها به شرق آسیا، از جمله مقاصد مهم توکیو، سئول، پکن، شانگهای و هنگ کنگ به دلیل بسته شدن فضای روسیه در خطر هستند و شرکت های هواپیمایی در صدد تعلیق این مقاصد برآمده اند.

به عنوان مثال شرکت هواپیمایی فین ایرفنلاند اعلام کرد که شبکه آسیایی گسترده اش با ممنوعیت حریم هوایی روسیه متوقف خواهد شد. این یک ضرر هنگفت برای خطوط هوایی فنلاندی خواهد بود که در سال‌های اخیر شبکه پروازی بزرگی از هفت شهر در چین برای پرواز مستقیم به سراسر اروپا تدارک دیده بود.

ویرجین آتلانتیک که یک شرکت هواپیمایی بریتانیایی است نیز یک مسیر خود را پس از ممنوعیت روسیه متوقف کرده است، در حالی که بریتیش ایرویز در تلاش برای تغییر مسیر پروازهای محدود خود برای ادامه خدمات است.

تحریم‌ها چاقوی دو لبه‌اند. به عبارتی خطوط هوایی روسیه نیز از ممنوعیت حریم هوایی به شدت آسیب خواهند دید. آئروفلوت شرکت هواپیمایی حامل پرچم روسیه و بزرگترین شرکت هواپیمایی این کشور، تمام پروازهای خود به اروپا را لغو کرده و مجبور خواهد شد برای پروازهای بین المللی کوتاه ، مسافت طولانی تری را طی کند.

پروازها به قاره آمریکا نیز تحت تأثیر تحریم فضای آمریکای شمالی قرار خواهد گرفت، زیرا دسترسی به امریکا، کانادا، کشورهای شمال اروپا و گرینلند قطع و آئروفلوت مجبور است در صورت تمایل به ادامه مسیرها یه سمت امریکای مرکزی و جنوبی، با محدودیت ناوگان هوایی و با چندین ساعت بیشتر پرواز کند.

کارشناسان معتقدند که این تحریم های هوایی مشابه تحریم های دوران جنگ سرد است که باعث شد حریم هوایی اتحاد جماهیر شوروی به روی غرب بسته شود و پروازهای مستقیم برای رسیدن به بسیاری از مقاصد آسیا با مشکل روبرو کند.

ایالات متحده بزرگترین بازیگری است که با بستن حریم هوایی خود شرایط را پیچیده تر نموده وبا تصمیم این کشور مبنی بر پیروی از متحدان اروپایی خود، خطوط هوایی  مجبور خواهند شد برای پرواز به شرق آسیا کریدور آلاسکا را انتخاب کنند که در این صورت تنها چند مدل محدود هواپیما می توانند مسیر اقیانوس آرام را بدون توقف طی کنند.

در حال حاضر شهروندان روسی مسافر در مقاصد خارج از روسیه سردرگم با مشکل فراوان برای بازگشت به قلمرو روسیه مواجه اند و مسافران اروپایی باید برای سفر به شرق، پروازهای طولانی‌تری را تحمل کنند و این در حالی است که خطوط هوایی با افزایش هزینه های بسیار سنگینی مواجه و منتظر پیامدهای بیشتری از جنگ اوکراین و روسیه بر اقتصاد خود هستند.

 و با ادامه این روند  قطعا با وجود هزینه های اقتصادی بسیار زیاد به شرکت های هوایی هر دو طرف با مسیرهای جایگزین طولانی، فضای بهره مندی اقتصادی برای شرکت های خارج از این دوسویه تحریم مانند خطوط هوایی چین، ترکیه و کشورهای حوزه خلیج فارس و مسیرهای هوایی جایگزین مانند فضای ایران، فراهم خواهد بود.

*دانشجوی کارشناس ارشد جغرافیای. سیاسی دانشگاه تربیت مدرس