آریایی نیستی اگر نفرستی!

اخبار رنگارنگ، تصاویر تنیده در متن‌های کوتاه و بلند، ویدیوهای دلخراش، تعجب‌آور و گاه آموزنده. آنچه این روزها در بسترهای نشر اطلاعات، توسط منابع گوناگون منتشر می‌شود، به قدری گسترده‌ است که تمییز درست از نادرست، به کار دشواری بدل شده و  اگر کمی به صحت اخباری که می‌بینید حساس باشید، چند دقیقه گشت‌وگذار در شبکه‌های اجتماعی برایتان طاقت‌فرسا خواهد بود. در مواقع بحران اما، هجوم اخبار نادرست یا «فیک‌نیوز»ها به رسانه‌های جمعی بیشتر می‌شود.

فیک‌نیوزها چرا ساخته می‌شوند؟

مهارت استفاده از فیک‌نیوز، یا همان فریب‌خبر سال‌هاست که توسط برخی رسانه‌ها یا افراد و به دستور سرمایه‌گذاران یا سیاست‌گذاران رسانه استفاده می‌شود. این مهارت، گاه با هدف انحراف اذهان از یک اتفاق سیاسی، اقتصادی و اجتماعی، گاه با اهداف سودجویانه و گاهی نیز به قصد ایجاد تغییر در سرنوشت نهایی یک اراده اجتماعی به کار گرفته می‌شود.

فیک‌نیوز این روزها چه بود؟

دیروز، ویدویی از انفجار در یک مرکز بیمارستانی در فضای مجازی دست‌به‌دست می‌شود. ویدیو حاوی تصاویر دلخراشی از اجساد باقی‌مانده در بیمارستان است و با عنوان «ترکیدن کپسول اکسیژن در اتاق عمل بیمارستان کرج» منتشر شده است:

فریب‌خبر: «ترکیدن کپسول اکسیژن در اتاق عمل بیمارستان کرج. متاسفانه همه کادر اتاق عمل فوت کردن از کپسول بی‌کیفیت ساخت چین» 
 

مدیر کل مدیریت بحران استانداری البرز فیلم انفجار سیلندر اکسیژن را در اتاق عمل یکی از بیمارستان‌های کرج تکذیب کرد. «محمدرضا فلاح‌نژاد» در گفت‌و‌گو با خبرگزاری ایسنا گفت: «طبق گزارش مرکز فوریت‌های پزشکی البرز، این حادثه در استان البرز رخ نداده و انتساب آن به کرج واقعیت ندارد».

این ویدیو در واقع مربوط به انفجار در کلینیک «سینا اطهر» تهران در تیرماه سال ۱۳۹۹ است. دلیل انفجار نیز  اتصالی سیستم الکتریکی در کلینیک بود و نه کپسول اکسیژن چینی. این خبر به قدری در پیام‌رسان‌ها دست‌به‌دست شده که دیگر کار از کار برای تکذیب و یا رد آن گذشته است.

از این ویدیو در پوشش اخبار مربوط به ریزش ساختمان متروپل آبادان نیز با عنوان «خسارت به آزمایشگاه دکتر حقیقت‌نژاد در نزدیکی متروپل» نیز استفاده شده است.

خبر دیگری که در برخی گروه‌های خانوادگی و دوستانه منتشر شده، دعوت به جلوگیری از خرید از مغازه‌ها توسط دستگاه کارت‌خوان است:

«دوستان از اول خرداد دیگر با کارت عابربانک خود از مغازه‌ها خرید مستقیم نکنید. چرا که به ازای هر خرید، ۹درصد مالیات بر ارزش افزوده از شما کسر شده و به خزانه دولت واریز می‌گردد. ...پس مستقیم از عابربانک پول دریافت کنید و خرید مستقیم انجام دهید. این‌جوری از شما پولی کسر نمی‌شود. جلوی اختلاس بعدی را بگیریم. انقدر این استوری را به اشتراک بگذارید تا تمام مردم ایران متوجه بشوند.»
 

این خبر در حالی منتشر و دست‌به‌دست شده که هیچ منبع خبری رسمی و حتی غیر رسمی معتبری به آن اشاره نکرده است.

چطور اخبار جعلی را شناسایی کنیم؟

برای پست‌هایی که در آن از لینک یک وبسایت استفاده شده، ابتدا لینک را چک کنید. دامنه‌های ir، org، gov معمولا قابل اعتمادترند. در مواجهه با گزارش‌های خبری، منبع خبر را چک کنید. اطمینان حاصل کنید که منبع اولیه خبر، حتما معتبر و قابل اعتماد باشد. اگر به اعتبار منبع خبری شک دارید، خبر مورد نظر را در منابع معتبر دیگر جست‌وجو کنید. اگر چند رسانه‌ و خبرگزاری معتبر، خبر مورد نظرتان را پوشش داده باشند، احتمال صحت خبر بیشتر است.

در بررسی صحت اخبار، توجه به تاریخ اولین انتشار خبر، گزارش و یا توییت مورد نظر نیز اهمیت بسیاری دارد. عنوان اخبار گاهی می‌تواند به شرایط امروز مربوط باشد اما محتوای آن منقضی‌شده و یا در حال حاضر بلاموضوع باشد. بنابراین چنین اخباری، در دسته فیک‌نیوزها قرار می‌گیرند.

در مورد اخباری که توسط کاربران در فضای مجازی منتشر شده، تیک آبی کنار نام کاربری و یا تعداد اخبار درستی که در گذشته منتشر کرده می‌تواند تصمیم‌گیری را برای شما آسان کند. تیک آبی به این معنی است که اینستاگرام، توییتر و یا فیسبوک، مطابقت اطلاعات حساب کاربری شخص را با هویت واقعی‌اش تایید کرده‌اند.

اگر آریایی هستی دست‌به‌دست کن!

ترکیبی از این قواعد بالا، می‌تواند شما را به قضاوتی درست برساند. اگر با به‌کارگیری تمام این موارد، شک شما به صحت محتوای خبر برطرف نشد، «عدم انتشار مجدد و جلوگیری از بازنشر بیشتر خبر در فضای مجازی» حداقل کاری است که از دست‌تان برمی‌آید. این اخبار، بیشتر با جملات کوبنده و آرمان‌گرایانه، شروع یا تمام می‌شوند: «ایرانی نیستی اگر استوری نکنی! اگر خون آریایی توی رگ‌هاته بازنشر کن! بی‌غیرتی اگر همه جا نفرستی!»

چشمانتان را ببندید، موسیقی مورد علاقه‌تان را پخش کنید، جرعه‌ای چای بنوشید و با خیال راحت از این جملات بگذرید. بازنشر اطلاعاتی که خودتان نیز به صحت آن مشکوکید، شما را تنها به عضوی از زنجیره بی‌انتهای فیک‌نیوز تبدیل می‌کند.