سرنخ های تازه درباره اهرام ثلاثه مصر

تحقیق جدیدی که روز 29 آگوست در مجله Proceedings of the National Academy of Sciences منتشر شده، جزئیاتی را درباره چشم‌انداز مصریان باستان که به آنها اجازه داده تا اهرام ثلاثه جیزه مصر (که یکی از پدیده‌های نمادین ساخته دست بشر در دنیا به شمار می‌رود) را بسازند، ارائه می‌دهد.

حالا و در این بررسی جدید، محققان دریافتند که در یکی از شاخه‌های خشک شده رودخانه نیل به نام شاخه خوفو، افراد به دنبال آبراهی برای انتقال ابزارها و مصالحی مثل سنگ به فلات جیزه برای ساخت اهرام ثلاثه جیزه بوده‌اند. شیشا هادر، جغرافی‌دان طبیعی دانشگاه اکس مارسی در فرانسه و نویسنده اصلی این تحقیق در توضیحاتی به این نکته اشاره کرده که رودخانه نیل منبعی حیاتی برای مردمان آن دوره بوده، نه فقط برای حمل و نقل، بلکه برای غذا، زمین برای کشاورزی و آب. او در این رابطه گفته:«سطح بالای آب در رودخانه نیل، نویدبخش ثبات به جامعه مصر باستان بوده. اما در مقابل، خشکسالی که نتیجه پایین آمدن آب رودخانه نیل بوده، فاجعه‌بار و دلیلی برای ناآرامی‌های اجتماعی و حتی گاهی جنگ‌های داخلی به شمار می‌آمده.»

در ماه می سال 2019، هادر و تیمش، بعد از حفاری زمین‌هایی در اطراف جایی که شاخه خوفوی رود نیل زمانی در آنجا جریان داشته، به بررسی گرده‌های گیاهان یافت شده در آن منطقه پرداختند. دوتا از سایت‌های تحقیق و بررسی در حوزه شاخه خوفو قرار داشتند و حدود 109 نمونه مربوط به دوره‌های قبل از تاریخ مصر (منتهی به سال 3100 قبل از میلاد مسیح) و دوره آغازین دودمانی مصر یا عصر تینیتی (بین سال‌های 3100 تا 2686 پیش از میلاد مسیح) جمع‌آوری شد تا مورد تحلیل و بررسی قرار بگیرند و این گرده‌ها ، برپایه هفت الگوی گیاهی، به گروه‌های مختلف تقسیم شدند.

الگوهای پوشش گیاهی همراه با دیگر اطلاعات به دست آمده، از جمله فعالیت آتشفشانی در مجاورت آنجا که می‌توانست منجر به تغییرات آب و هوایی، تابش خورشیدی و سطح آب در آفریقا در آن دوره شود، به جغرافی‌دانان کمک کرد تا بتوانند تغییرات سطح آب در آن زمان را ردیابی کرده و تصویری از تغییرات و شرایط آب و هوایی مصر در هشت هزار سال اخیر ترسیم کنند. این جدول زمانی، تاریخ تکمیل اهرام سه گانه جیزه یعنی خوفو، خفره و منکوره که طبق پیش‌بینی‌ها به سال‌های 2686 و 2160 قبل از میلاد مسیح بر می‌گردد را در بر می‌گیرد. 

هادر در ادامه به این نکته اشاره کرد که از اینکه مهندسان باهوش در دوران پادشاهی آن دوره که می‌توانستند کاملا محیط اطراف خود و دینامیک رود نیل را برای تبدیل غیرممکن‌ها به واقعیت مهار کنند، حیرت زده و متعجب شده است.

او می‌گوید که مصریان باستان، در آن زمان قادر بودند تا بندری در لبه صحرا طراحی کنند تا کانال کوچک خوفو، بدون آنکه توسط خطر سیل تهدید شود، به آب متصل گردد. هادر در این رابطه گفته:«آنها دشت سیلاب زده در بخش غربی کانال را لایروبی می‌کردند و اجازه به جریان افتادن آب را می‌دادند و کشتی‌ها برای تامین تدارکات لجستیک برای سازندگان اهرام در آنجا حرکت می کردند.»

جوزف مانینگ، استاد تاریخ در دانشگاه ییل آمریکا معتقد است که تا قبل از این مطالعه، نحوه رسیدن آب به اهرام جیزه، کامل و دقیق درک نشده بود:« ما می‌دانستیم که جریان آب تا نزدیکی فلات جیزه می‌آمده و آنها بدین ترتیب سنگ‌ها را از معادن تورا (منبع اصلی سنگ‌های آهکی مصری‌ها) از طریق رودخانه به جیزه منتقل می‌کردند. من فکر می‌کردم که آنها کانال‌هایی مرتبط و متصل را می‌ساختند ولی این طور به نظر می‌رسد که این یک کانال طبیعی رودخانه است.»

مانینگ در ادامه گفته که یافتن خصیصه‌های طبیعی رودخانه ، نحوه تعامل انسان‌ها و شیوه بهره‌برداری‌شان از محیط اطراف را در خلق پروژه‌های سختی مثل اهرام جیزه را مشخص می‌کند. البته یکی از نگرانی‌هایی که او در این پروژه به آن اشاره می‌کند، شیوه آنالیز اطلاعات درباره فوران‌های آتشفشانی در آن دوره توسط محققان است. یافته‌های آنها حکایت از آن دارد که فوران‌های آتشفشانی نقش پررنگی در نوسانات شاخه خوفو داشته که در این مورد خاص، منجر به کاهش سیل‌های تابستانی رود نیل می‌شده:« فقط وجود و وقوع یک فوران آتشفشانی، لزوما چیزی درباره شرایط رودخانه نیل به شما نمی‌گوید.»

مثلا برخی فوران‌های بزرگ آتشفشانی در مناطقی با عرض جغرافیایی بالا، مثل ایسلند یا آلاسکا، به‌عنوان موضوعی تاثیرگذار در مونسون‌های (باد و باران‌های موسمی) شرق آفریقا شناخته می‌شوند که می‌توانند باعث تغییر سطح آب در رودخانه نیل شوند. ولی مانینگ معتقد است که هر فوران آتشفشانی بر این موضوع تاثیرگذار نیست. او در این رابطه توضیح داده که برخی فاکتورهای دیگر مثل زمان وقوع این اتفاق در طول سال، موقعیت آتشفشان و ابعاد فوران آتشفشان بر روی واکنش‌های موسمی به عنوان مثال در خاورمیانه تاثیرگذار هستند.

کریستوف مورهنگ، متخصص ژئومورفولوژی در دانشگاه اکس مارسی فرانسه و یکی از محققان ارشد این تحقیق گفته که این تحقیق فراتر از شناخت منشا این بناهای عظیم است:« در عین حال این تاثیر انسان بر روی محیط و اهمیت باستان‌شناسی منظر نیز هست.»

هادر توضیح می‌دهد:« ظهور و سقوط امپراطوری مصر باستان به تغییرات در رودخانه نیل بستگی داشته و نگاه و بررسی جامعه‌ای که با بهره‌برداری از اکوسیستم محلی به قدرت رسیده، می‌تواند نکات و اطلاعات خوبی درباره شرایط آب و هوایی امروز به دانشمندان بدهد.»

او در ادامه گفته:« مهم است بدانیم که چطور مسیر تاریخی آنها و محیط زیست، می‌تواند یک امپراطوری شکوفا شده مثل مصر باستان را هدایت کند. ولی دانستن اینکه تغییرات آب و هوایی و محیطی، دلیلی برای سقوط این امپراطوری بوده، نکته مهمی است که باید آن را درک کنیم، به ویژه اگر بخواهیم با چالش‌های آب و هوایی حال و آینده‌مان روبرو شویم.»