کالا برگ، وعده سرخرمن دولت

قرار بود از تیرماه آغاز شود که یک نماینده مجلس گفت یارانه تیر هم نقدی پرداخت شده و از مردادماه قرار است طرح به بهره برداری برسد. بعدا وزیر اقتصاد و سخنگوی کمیسیون اقتصاد مجلس وعده شهریور را دادند. بعد از آن دوباره معاون وزیر اقتصاد گفت که از اول مهر آزمایشی اجرا می‌شود اما اخرین بار، خاندوزی وزیر در حاشیه نشست شورای گفت‌وگوی دولت و بخش خصوصی، اعلام کرد که نتیجه بررسی‌های آزمایشی کالابرگ الکترونیک باید به ستاد اقتصادی دولت ارسال شود که تاکنون به این مرحله نرسیده است. حالا دیروز یک نماینده مجلس خبر داد که اصلا دولت نمی‌خواهد تن به ساختار کوپنیسم دهد!

نمایندگان مجلس پانزدهم اسفندماه ۱۴۰۰ و در جریان بررسی لایحه بودجه ۱۴۰۱، ضمن موافقت با حذف کالاهای اساسی از سبد ارز ترجیحی، تصویب کردند که دولت باید کالاها و خدماتی که ارز ترجیحی ۴۲۰۰ تومانی آنها را حدف می‌کند، از طریق کالابرگ الکترونیک و با نرخ پایان شهریور ۱۴۰۰ در سقف سهمیه تعیین شده، به مردم عرضه کند. اما آن طور که از اخبار مشخص است دولت به دلایل نامشخصی عجله و تمایلی برای اجرای این مصوبه ندارد.

محسن پیرهادی نماینده مجلس در مورد اینکه چرا دولت کالابرگ ارائه نمی‌دهد و آیا این تخلف از قانون نیست، گفته است: ما اینجا از دولت گلایه داریم. دولت نتوانسته است خودش را به این تصمیم برساند که کالابرگ ارائه دهد. دولت هنوز نخواسته است که کالابرگ را اجرایی کند و اراده جدی برای این کار نداشته است و مطالبه ما هم هست که به بهترین شکل این تغییر ریل صورت گیرد چراکه پول توزیع کردن حداقل کار است و با روش‌های بهتری هم می‌شود کشور و اقتصاد را اداره کرد.

او در مورد اینکه اگر این وضعیت ادامه داشته باشد واکنش مجلس چیست،گفت: مجلس قبول نمی‌کند که یارانه مستقیم داده شود ‌و امیدواریم وضعیت بهتر شود. ما به دولت فرصت دادیم و قاعدتا اگر نظرات‌مان تامین نشود احکام محکم‌تر و جدی‌تر را در بودجه سال آینده خواهیم بست اما در همین فاصله هم در حوزه وظایف نظارتی‌مان از دولت مطالب می‌کنیم که وضع بهتر شود.

کوپن قرار بود سه سال بماند

با شروع تقابل میان ایران و آمریکا در سال ۵۸ کشور درگیر بحران کالا شد و برای مقابله با این پدیده مسئولین به ناچار با ایجاد ستاد بسیج اقتصادی که در آغاز با ریاست عزت‌الله سحابی شکل گرفته بود سازوکار ورود و خروج و توزیع کالاها را به‌دست گرفتند. در پنجم مهرماه ۱۳۵۹ یعنی چند روز پس از آغاز جنگ ستاد بسیج اقتصادی رسمیت یافت و در این زمان بهزاد نبوی به عنوان رئیس ستاد بسیج اقتصادی دولت منصوب شد. راهکار او و دیگر همفکرانش از مرحوم عالی‌نسب تا فرشاد مؤمنی یک راهکار شبه‌سوسیالیستی برای مدیریت توزیع عادلانه کالاها به نام «کوپن» بود.

راهکاری که تا سال‌ها بعد و حتی پس از پایان جنگ ایران و عراق نیز به عنوان یک امر پذیرفته‌شده در معیشت مردم ادامه یافت و مردم با در دست داشتن کوپن‌هایی که دولت به وجود، ارزش و بقای آن هویت می‌بخشید، کالاهای مصرفی روزمره خود را با قیمتی کمتر از بازار آزاد تهیه می‌کردند؛ اگرچه آغاز کوپن‌دهی مربوط به دهه شصت نیست و در دوران جنگ جهانی دوم در ایران نیز شاهد چنین پدیده‌ای هستیم. نبوی پیش‌بینی کرده بود که سیستم کوپنی سه سال بیشتر طول نکشد. این درحالی است که سیستم کوپنی تا اواخر دهه هفتاد هم اگرچه لاغر و نحیف اما به حیات خود ادامه داد. 

کسی به حرف نبوی گوش نکرد

از اواخر دولت روحانی و بحران اقتصادی ناشی از تحریم‌ها دوباره زمزمه‌های کوپن بلند شد. این بار باز هم بهزاد نبوی به دولت توصیه کرد و آن طور که خودش گفته در یک جلسه افطاری ماه رمضان در این باره با روحانی هم حرف زده بود. نبوی در مصاحبه با فراز پیشتر درباره‌اش گفته بود:« در مراسم افطار دو سال قبل روحانی از من پرسید به نظر تو ما چه‌کار کنیم، گفتم هیچ راهی نداریم به‌جز رساندن حداقل نیازهای توده مردم با قیمت پایین و ثابت به دستشان. گفت منظورت همان سهمیه‌بندی و کوپن است؟ گفتم همان هم باشد من اشکالی نمی‌بینم و افتخار هم می‌کنم ولی امروز با داشتن کارت ملی هوشمند نیاز به آن کارها نیست. شما می‌توانید خیلی ساده‌تر حداقل نیازها را برای مردم تأمین کنید.»

 نبوی این پیشنهاد را برای دولت رئیسی هم تکرار کرد:« البته این را تازه در ماه رمضان دو سال پیش از من پرسید که امروز وضعیت به‌مراتب بدتر است. من دو توصیه به حکومت دارم؛ یک اینکه هرچه زودتر مشکل برجام و تحریم‌ها را حل کنند. نه اینکه این باعث شود همه مشکلات حل شود، نه، بلکه این باعث می‌شود تا حداقل مردم بتوانند نفس بکشند و تا شرایط به حالت نیمه عادی برنگشته یک طرح شبیه سهمیه‌بندی برای تأمین حداقل نیازهای مردم به شکل مدرن اجرائی کنند». اما گویا این دولت هم تمایلی به عمل به توصیه‌های نبوی ندارد. نه آینده روشنی برای احیای برجام پیش روست و نه فعلا خبری قطعی از کالابرگ یا همان کوپن به گوش می‌رسد.

حرف توکلی هم زمین ماند

اگر زمانی بهزاد نبوی با نگاه اقتصاد دولتی حامی سیستم کوپنیسم بود و بابت همین هم از سوی جناح راست به کمونیست بودن متهم می‌شد حالا برخی چهره‌های همان جناح مدافع بازگشت کوپن در شرایط فعلی‌اند. نمونه‌اش احمد توکلی که این روزها زیاد به سیاست‌های اقتصادی دولت هم جناحی‌اش حمله می‌کند. او هم همانند نبوی گفته در شرایط فعلی برای اجرای عدالت توزیعی و جلوگیری از فشار به اقشار پایین چاره‌ای به جز اجرایی کردن سیستم کوپنی نداریم. او سال ۹۹ در مصاحبه با رادیو گفته بود:« آقای روحانی می‌گفت من از کوپن بدم می‌آید. خب معلوم است که چنین می‌گویید، چون شما مشکلی ندارید. بنده هم مشکلی ندارم. ولی مردم مشکل دارند. اگر ما به آنها غذا نرسانیم، در آینده دچار معضل کودکان ضعیف خواهیم بود.»

 او هم مانند بهزاد نبوی باز همان توصیه را به رئیسی هم کرده است. سال گذشته نامه مفصلی به دولت نوشت که در بخشی از آن آورده بود:« راه نجات معیشت مردم و اقتصاد ملی محتاج بسته سیاستی مفصل‌تر است.کارت هوشمند غذا، آموزش و درمان برای طبقات مستضعف و متوسط ضعیف. آمریکا از ۱۹۶۴ به مستحقان کوپن غذا می‌دهد. تعداد گیرندگان در سال ۲۰۱۳ به رقم بی‌سابقه ۴۷ میلیون و ۵۳۶ هزار نفر رسید!» توکلی گفته بود: «امروز بسیاری از کشور‌های عاقل و منطقی با کارت‌های هوشمند توانسته‌اند به فقرا کمک کنند تا زیر بار فشار فقر بیچاره نشوند و ما هم هیچ ‌اشکالی ندارد امروز با دادن کوپن به برخی خانواده‌های نیازمند از فشار اقتصادی آنها کم کنیم.»