دلارهای بلوکه شده ایران در کره جنوبی کی آزاد می شود؟

«چهار زندانی ایران با چهار زندانی آمریکا مبادله می‌شوند. » نور نیوز رسانه نزدیک به علی شمخانی، دبیر شورای امنیت ملی ایران با انتشار این موضوع در صفحه توئیتری خود، از توافق برای انتقال منابع ارزی آزاد شده ایران به یکی از کشور‌های همسایه( عمان) همزمان با این مبادله خبر داد.

موضوع مبادله زندانیان ایرانی و آمریکایی از همان نخستین ماه‌های روی کار آمدن دولت بایدن و آغاز مذاکرات احیای برجام، میان ایران و اعضای گروه ۱+۴ و آمریکا، در جریان بود. هر چند که مقامات تهران اظهار می‌داشتند که این مبادله ارتباطی به موضوعات مطروحه در خلال مباحث برجامی نداشته و به صورت منفک توسط تیمی خارج از اعضای تیم‌های مذاکره‌کننده پیگیری می‌شود. ناصر کنعانی، سخنگوی دستگاه سیاست خارجی کشورمان در یکی از نشست‌های هفتگی خود با خبرنگاران در مرداد سال گذشته گفته بود: «جمهوری اسلامی ایران به صورت مستقل از برجام، بار‌ها از کانال‌های مختلف آمادگی خود را برای پرداختن به مسأله زندانیان، به طرف آمریکایی اعلام کرده است.»

مذاکراتی منفک اما درهم تنیده با برجام

با وجود تأکید مقامات ایرانی بر عدم تأثیرپذیری مذاکرات مبادله زندانیان ایرانی و آمریکایی از مسأله احیای برجام، این مذاکرات همزمان با توقف مذاکرات وین، در کریدور‌های مذاکراتی خود خاموش مانده و ره به جایی نبرده است. در آن زمان رسانه‌های داخلی به نقل از یک مقام مطلع نوشتند که در صورت اجرای این مبادله، تصمیم ایران هیچ ارتباطی به مذاکرات احیای برجام نداشته و رویکرد تهران در این زمینه تنها معطوف به پیگیری موضوعات «حقوق بشری و انسان‌دوستانه» بوده است. پیشتر مقامات رسمی کشورمان بار‌ها عنوان کرده بودند که «آمریکا پس از توقف مذاکرات وین در پایان دور ششم، به یک‌باره بر خلاف ادعا‌های اولیه خود مبنی بر جدا بودن مسائل سیاسیِ فیمابین از موضوع تبادل زندانیان، مذاکرات وین را به این فرآیند گره‌زده و با این استدلال که پرداخت طلب ۷ میلیارد دلاری فرصت تنفس به ایران خواهد داد و انگیزه تهران برای تداوم حضور در مذاکرات احیای برجام را کاهش می‌دهد، توافق شکل گرفته را بر هم‌زده است. » حالا با گذشت نزدیک به ۲ ماه از آخرین نامه‌نگاری‌های مذاکره‌کنندگان ارشد ایران و آمریکا و اعلام ناامیدی کشور‌های غربی از به سرانجام رسیدن مذاکرات احیای برجام و همزمان با شدت گرفتن ناآرامی‌ها در ایران، خبری به نقل از سخنگول سازمان ملل مبنی بر اینکه « باقر نمازی( یکی از چهار زندانی ایرانی-آمریکایی) اجازه خروج از ایران را پیدا کرده است و سیامک نمازی هم از بازداشت آزاد شده است» در صدر اخبار رسانه‌های جهان قرار گرفته است. خبری که با اخباری در صفحه توئیتری نور نیوز، رسانه نزدیک به دبیر شورای امنیت ملی کشورمان تکمیل شد. این رسانه نوشت: « در حالی که مذاکرات رفع تحریم‌ها به دلیل عدم اتخاذ تصمیم سیاسی از سوی ایالات متحده آمریکا همچنان بدون حصول نتیجه باقی مانده، این کشور مستقل از روند مذاکرات هسته‌ای، در حال پیگیری موضوع آزادی زندانیان خود در ایران و هم‌زمان آزادسازی منابع مسدود شده ارزی کشورمان در کره جنوبی( ۷ میلیارد دلار) است. خبر‌های رسیده حاکی است که طی هفته‌های اخیر مذاکرات فشرده‌ای با وساطت یکی از کشور‌های منطقه ( عمان) درباره آزادسازی هم‌زمان زندانیان ایران و آمریکا انجام و میلیارد‌ها دلار از منابع ارزی مسدود شده کشورمان نیز در این چارچوب در شرف آزادسازی است. بر این اساس ایران هنوز حساب‌های اعلامی برای انتقال منابع مذکور را بنا بر ملاحظات بانکی نپذیرفته و حساب‌های جدیدی را به این منظور معرفی کرده است. » گفته می‌شود براساس مذاکرات صورت گرفته قرار است آزادسازی و دسترسی ایران به منابع ارزی بلوکه شده در کره جنوبی به صورت یکجا و پس از آزادی هر چهار زندانی آمریکایی حاضر در ایران صورت گیرد. یعنی دسترسی ایران به این منابع مالی تنها در این صورت میسر خواهد شد.

سیامک و باقر نمازی، عماد شرقی و مراد طاهباز چهار زندانی دوتابعیتی ایرانی-آمریکایی بودند که از این میان باقر نمازی پس از آزادی، ایران را به مقصد کشور دیگری( احتمالاً میانجیگر این مبادله یعنی عمان) ترک کرده است. سیامک نمازی آزاد و براساس آنچه کاظم غریب آبادی دبیرستاد حقوق بشر قوه قضاییه می‌گوید در مرخصی یک هفته‌ای برای دیدار با خانواده خود قرار دارد اما عماد شرقی و مراد طاهباز همچنان در زندان هستند. دبیر ستاد حقوق بشر قوه قضاییه در ادامه ظاهرات خود همچنین گفته است: «باقر نمازی به دلیل مسائل پزشکی و درمانی نزدیک به چهار سال است که خارج از زندان و در منزل خود در تهران به سر می‌برد. » در همین رابطه وزارت خارجه آمریکا نیز با صدور بیانیه‌ای ضمن قدردانی از تلاش‌های دبیرکل سازمان ملل در روند آزادسازی باقر و سیامک نمازی و رفع ممنوعیت نسبت به خروج باقرنمازی از ایران، علاوه بر عمان، به نام همپیمانان دیگر ایالات متحده و کشور‌هایی چون قطر، امارات و انگلیس نیز اشاره و از تلاش‌های آن‌ها در روند آزادی این پدر و پسر تقدیر کرده است. سیامک نمازی در مهرماه سال ۱۳۹۵ به‌اتهام جاسوسی برای ایالات متحده به ۱۰ سال زندان و همراه وی باقر نمازی پدرش که برای پیگیری وضعیت فرزندنش به ایران سفر کرده بود، نیز به ۱۰ سال زندان محکوم شد. مراد طاهباز یکی دیگر از چهار زندانی ایرانی- آمریکایی است که در پرونده معروف به کنشگران محیط زیست در ایران در دی ماه ۱۳۹۷ بازداشت و او نیز به ۱۰ سال زندان محکوم شده بود. عماد شرقی نیز آخرین زندانی موردنظر برای مبادله در این طرح است که در سال ۱۳۹۹ به جرم جاسوسی بازداشت و به۱۰ سال زندان محکوم شد.

همانطور که در ابتدای این گزارش اشاره شد مذاکرات پیرامون مبادله زندانیان ایرانی-آمریکایی از جمله موضوعاتی بود که همراه و همگام با مذاکرات احیای برجام از سوی تهران و واشنگتن پیگیری می‌شد اما با این وجود، به نظر نمی‌رسد که علی رغم آزادسازی زندانیان ایرانی و آمریکایی در طرح مبادله دو کشور هنوز، اهتمامی برای احیای برجام در تهران و واشنگتن وجود داشته باشد. اینطور به نظر می‌رسد که سرنوشت برجام به شرایط داخلی ایران گره خورده است و شاید تا زمان بازگشت آرامش به کشور، توافقی در خارج از مرز‌های کشور در کار نباشد.