گزارشی از پیامدهای عملکرد ضعیف وزارت خارجه؛ گام به گام تا ایجاد اجماع علیه ایران

موقعیت ویژه ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک ایران در کنار تجربه تاریخی ایرانیان در دو قرن اخیر نشان می‌دهد که کشور ما نیازمند اتخاذ یک سیاست خارجی با رویکردی ملی و غیرایدئولوژیک است تا با انعطاف بیشتری برای تامین منافع ملی کشور اقدام شود. اتخاد چنین رویکردی باعث می‌شود نگاه غیر محدود و بازتری به منافع کلان کشور صورت بگیرد و بن بست‌های احتمالی در سیاست خارجی با هزینه بسیار کمتری گشوده شوند. یکی از مهمترین وظایف دستگاه دیپلماسی کشور فراهم کردن زمینه‌های لازم برای پیشرفت و توسعه کشور است که این مهم با تهدیدزدایی از کشور و خلق فرصت‌های جدید از طریق ایجاد، افزایش و تقویت پیوند‌ها و مناسبات خارجی رخ می‌دهد.

در ایران پسا انقلاب و به خصوص بعد از اشغال سفارت آمریکا، سیاست آمریکا ستیزی به رکن غیر قابل تغییر سیاست خارجی ایران تبدیل شد و متعاقب آن واشنگتن هم سیاست ایران هراسی را در پیش گرفت که نتیجه آن امنیتی شدن سیاست خارجی ایران بوده است. اگرچه در بعضی دولت‌ها تلاش‌های زیادی برای شکستن این فضا و خروج ایران از آن انجام شد، ولی این تلاش‌ها به دلایل داخلی و خارجی مانند سنگ اندازی گروه‌های خودسر و تندرو در ایران و آمریکا و نیز لابی کشور‌های منطقه و سپس فرصت سوزی‌هایی که صورت گرفته با شکست روبرو شده است. این مهم باعث شده است تا تمام تلاش کشور متمرکز بر مسائل امنیتی و خنثی سازی تهدید‌های وجودی و نیز اتهام زدایی از خود در سطح بین الملل شود.

ارجاع پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت که باعث شد کشور ذیل فصل هفتم منشور ملل متحد قرار بگیرد از مهمترین آثار امنیتی شدن وجهه بین المللی و سیاست خارجی ایران بود. با صدور چند قطعنامه که مهمترین آن‌ها قطعنامه ۱۹۲۹ بود سطح و دامنه خطرات علیه کشور افزایش یافت. در نهایت با مذاکراتی سخت و نفس گیر که به برجام منتهی شد، ایران از ذیل فصل هفتم منشور سازمان ملل خارج شد و تحریم‌های بین المللی لغو شدند. اما با فاصله کمی ائتلاف تندرو‌های داخلی و خارجی علیه برجام و ظهور پدیده ترامپ وضعیت را دگرگون کرد. با این حال دستگاه دیپلماسی کشور در آن زمان با هوشمندی بالایی مانع از تحقق اهداف ترامپ شد و خروج او از برجام حداقل از لحاظ حقوقی و سیاسی با واکنش منفی جامعه جهانی و حتی متحدان اروپایی آمریکا مواجه شد.

اما با روی کار آمدن بایدن و اعلام آمادگی کاخ سفید برای احیا برجام، موفقیت واشنگتن در ترمیم روابط آمریکا با متحدانش که در زمان ترامپ آسیب دیده بود و در سمت دیگر تعلل دولت رئیسی برای آغاز مذاکرات هسته‌ای و تاکید روی برخی موارد غیر قابل امکان در فضای بین الملل و نیز آغاز جنگ اوکراین، ماجرای استفاده مسکو از پهپادهای تهران و تاثیر منفی روسیه در مذاکرات که باعث به کما رفتن برجام شد، به مرور فضا را به نفع آمریکا تغییر داد. بنابراین، بار دیگر ایران به عنوان یک بازیگر ناسازگار معرفی شد، این در حالی است که دولت آمریکا ناقض اصلی توافق است، ولی ضعف دستگاه سیاست خارجی و تیم مذاکره کننده هسته‌ای باعث شده تا فضا کاملا به نفع آمریکا تغییر پیدا کند.

واقعیت این است که فضای بین المللی ایران در طی این دو سال آسیب جدی دیده است و کشور نیازمند یک تدبیر جدی است که بتواند آن را مدیریت کند. رفتار دولت در تحولات اخیر ایران و استفاده روسیه از پهپاد‌های انتحاری تهران بیش از پیش باعث شده است که فضای بین المللی ایران به نوعی ناامن و هزینه زا شود. آثار این وضعیت در سطوح منطقه‌ای و بین المللی کاملا قابل مشاهده است. تصویب قطعنامه مجمع عمومی سازمان ملل علیه ایران به اتهام نقض حقوق بشر، اخراج ایران از کمیسیون مقام زن در سازمان ملل متحد و پر اهمیت‌تر از همه تشکیل کمیته حقیقت یاب سازمان ملل درباره اعتراضات از مهمترین اقداماتی هستند که در سطح بین المللی علیه ایران انجام شده و از جانب دستگاه دیپلماسی با نوعی بی توجهی و انکار روبرو شده است که خود می‌تواند زمینه ساز دردسر‌های بیشتری برای کشور شود، مخصوصا اینکه مورد آخر این توان بالقوه را دارد که به وسیله آن پرونده جدیدی علیه ایران در شورای امنیت باز شود.