روزنامه جوان: باتوم برای برقراری امنیت راهگشاست

از نگاه نگارنده مهم ترین فراز سخنان رهبر حکیم انقلاب در رابطه با جهاد تبیین، در دیدار امسال ایشان با مردم قم در ۱۹ دی بیان شد و ایشان بین دو گانه «تبیین» و «باتوم» مرز مشخصی ایجاد کردند. آنجا که فرمودند: «نقشه های بدخواهان، تبلیغات و به قول خودشان پروپاگاندا است که علاج آن، «تبیین» صحیح حقایق از زبان های مختلف و با ابتکار و نوآوری است چرا که راه برطرف کردن وسوسه تبلیغاتیِ اثرگذار بر ذهن جوان و نوجوان «باتوم» نیست بلکه تبیین و روشنگری است.»

پس از این سخنرانی برای خیلی این سؤال پیش آمد که اگر قرار است در مواجهه با پدیده های مختلف اجتماعی یا سیاسی، تبیین مبنای عمل قرار گیرد، پس جایگاه قوه قهریه و برخورد با عوامل قانون شکن و کسانی که امنیت جامعه را به خطر می اندازند، چه می شود؟

برای رفع این ذهنیت و برداشت نادرست از نگاه رهبر انقلاب به جایگاه «تبیین و باتوم» لازم است این موضوع را در دستگاه «الگوی تحلیل فضایی» مورد بررسی و کنکاش قرار دهیم. در الگوی تحلیل فضایی در مواجهه با پدیده ها ما با چهار سطح فردی، اجتماعی، سیاسی و امنیتی مواجه هستیم. فضای فردی به حوزه ای اطلاق می شود که در آن پدیده ها تحت تأثیر شاخصه های شخصی افراد همچون علایق و سلایق و مؤلفه های ژنتیکی تعریف و تحلیل می شود. طبیعی است پدیده هایی که در حیطه فردی قرار دارند از حیث مدیریت تابع قدرت نیستند به آن مفهوم که قدرت رسمی نقشی در شکل گیری آن نداشته و اصلاح اشتباهات آن هم به سهولت نمی تواند توسط قدرت رسمی صورت پذیرد. در اینجا تبیین مهم ترین نقش و جایگاه را دارد و چاقوی اخلاق کارآمد ترین سلاح خواهد بود. یعنی همان کاری که پیامبر اکرم (ص) در فتح مکه با تألیف قلوب انجام دادند؛ بنابراین اتفاقاتی که در حوزه فردی می افتند مبنایی هستند. در اینجا با تبیین، کار های بسیاری را می توان انجام داد و مسیر حرکت یک جامعه را به مدینه فاضله و آرمان ها سوق داد.

دومین سطح تحلیل در این الگو، فضای اجتماعی است. دراین فضا پدیده ها، درون شبکه روابط اجتماعی قرار داشته و به طور مشخصی با منافع بازیگران سلباً و ایجاباً ارتباط پیدا می کند. فضای اجتماعی مبتنی بر قواعد و ضوابط عرفی است. رفتار پیامبر اسلام در حلف الفضول تابع قواعد و ضوابط اجتماعی بود. از همین رو بود که جامعه عرب نظر پیامبر را در حلف الفضول پذیرفت، چون متناسب با قواعد و ضوابط اجتماعی آن ها بود. دو سطح فردی و اجتماعی بیشترین اثر را در حوزه تبیین گری دارد و پذیرش آدم ها در این دو حوزه خیلی زیاد است. به ویژه اینکه در فضای اجتماعی با عنصرخانواده مواجه هستیم و افراد به نوعی منافع خود را در درون خانواده، مشترک می بینند.

سطح سوم تحلیل فضای سیاسی است که تبیین در این سطح سخت تر و به سهولت دو سطح قبلی نبوده و تأثیرآن نیز به مراتب کمتر و ناپایدارتر خواهد بود. فضای سیاسی حوزه ای است که در آن پدیده ها به صورت سلبی و ایجابی در ارتباط با شبکه قدرت قرار می گیرد. فضای سیاسی بر اساس قوانین است و حوزه سیاسی حوزه قدرت است و مبنای آن را هم قانون مشخص می کند؛ لذا عمل در حوزه سیاسی خیلی محدود تر از حوزه فردی و اجتماعی است. جنس تبیین در حوزه سیاسی با جنس تبیین در حوزه های فردی و اجتماعی متفاوت است چرا که در حوزه سیاسی مبنا قانون است و تبیین گری هم باید براساس قانون باشد. آن چیزی که در فتنه ۸۸ یا همین اتفاقاتی که در این سه ماه شاهد آن بودیم و بخشی از جامعه گرفتار درک نادرستی از فضای ملتهب جامعه شد با تبیین درست قانون و هشدار نسبت به عبور از آن می تواند صورت گیرد. نباید فراموش کرد که هر چه از سطح فردی و اجتماعی به سطح سیاسی و بالاتر از آن نزدیک شویم تبیین گری در آن حوزه سخت تر خواهد بود. البته این به آن مفهوم نیست که تبیین فقط خاص حوزه های فردی و اجتماعی است و دو حوزه پس از آن را شامل نمی شود.

اما چهارمین سطح در تحلیل فضایی حوزه امنیتی است. شاخص اصلی این حوزه ثبات و امنیت است. از نگاه دینی، پایداری امنیتی به این است که حوزه های فردی، اجتماعی و سیاسی فعال بوده و حاکمیت در انجام وظایف خود و جریان نخبگی و مبلغین جامعه در حوزه تبیین گری کار خود را به درستی انجام دهند. در این صورت است که حوزه امنیتی کوچک و کوچک تر شده و نظام سیاسی از ثبات پایدارتری برخوردار می شود. لایه یا سطح امنیتی یعنی ظهور و بروز قوه قهریه. اینجاست که سخن از کاربرد «باتوم» هم مطرح می شود چراکه برای برقراری امنیت و ایجاد ثبات در جامعه اگر لازم باشد «باتوم» می تواند راهگشا باشد. البته در این سطح هم «تبیین» یک ضرورت است هرچند نوع تبیین آن متفاوت خواهد بود. یعنی همان کاری که در فتنه ها و اغتشاشات یکی دو دهه اخیر در کشور انجام شد. ماموری که برقراری امنیت از وظیفه ذاتی اوست در راستای وظیفه خود از قوه قهریه و باتوم هم استفاده کند. اما وظیفه نخبگان جامعه حتی در این مرحله این است که برای جدا کردن صف مردم عادی که تحت تأثیر هیجانات کاذب قرار گرفته اند، با تبیین شرایط و هشدار نسبت به جریان آشوبگر و عوامل پشت صحنه داخلی و خارجی، صف این مردم را از آشوبگران جدا کند.

اینجاست که باید گفت سخنان رهبری به درستی باید فهم شود و بین دوگانه «تبیین» و «باتوم» نمی توان یکی را تأیید و دیگری را رد کرد. هرچند اولویت با تبیین است و اساس عمل باید تبیین باشد، ولی نمی توان و نباید باتوم را به عنوان یک ابزار منفی برای همیشه از دستور کار خارج کرد. در این دوگانه نباید فراموش کرد که «تبیین» اساس است و «باتوم» اضطرار. تبیین «حل کردن» است و «باتوم» جمع کردن. تبیین «چاره کار» است و «باتوم» در نبودن چاره. تبیین «قاعده» است و باتوم «استثنا». نتیجه تبیین «بلند ملت» است و نتیجه باتوم «کوتاه مدت».