این بار نباید فرصت روابط با عربستان به سادگی از دست برود

با از سرگیری روابط سیاسی تهران و ریاض این ‌امیدواری وجود دارد که روابط اقتصادی ایران و عربستان نیز، در مسیر جدیدی به فعالیت خود ادامه دهد و حتی بیش از گذشته به افزایش تعاملات تجاری میان دو کشور منجر شود. اظهارات «محمد الجدعان» وزیر دارایی عربستان که پس از توافق میان ریاض و تهران گفته بود: «سرمایه‌گذاری عربستان در ایران می‌تواند بسیار سریع انجام شود. » نیز به این ‌امیدواری منجر شده است که پادشاهی سعودی به بهبود روابط خود با تهران نه تنها در بعد سیاسی بلکه در ابعاد اقتصادی و فرهنگی نیز میاندیشد. با «مهدی علیپور» فعال اقتصادی و عضو اتاق بازرگانی شیراز که سال‌‍هاست به فعالیت تجاری و بازرگانی در کشور‌های عربی همسایه ایران می‌پردازد در رابطه با چند و چون روابط اقتصادی ایران و عربستان و همچنین مشکلاتی که در سال‌های گذشته از حیث توقف این روابط برای بازرگانان ایرانی ایجاد شد گفت و گویی را انجام داده‌ایم.

علیپور در این گفت وگو با بیان این مطلب که جمعیت ۳۰ میلیون نفری پادشاهی سعودی بازار در خور توجهی برای کالا‌های ایرانی محسوب می‌شود، می‌گوید: «بسیاری از کشور‌های عربی و غیر عربی مسلمان با تاسی از روابط عربستان با کشور‌های مختلف، مناسبات سیاسی‌شان با کشورها از جمله ایران را تنظیم می‌کنند که باید به این نکته توجه داشته باشیم.»

وی همچنین تصریح می‌کند: « سعودی‌ها با برخورداری از ثروت هنگفتی که در اختیار دارند می‌تواند در تجهیز نیروگاه‌های ما و یا در حوزه حمل و نقل و ارتقای توان خطوط راه آهن کشور و یا حتی ساخت و تجهیز کارخانه‌های ایران می‌تواند وارد عمل شود و به رشد اقتصادی کشورمان کمک کنند؛ مجدداً تأکید می‌کنم که ارتقای مناسبات با عربستان در هر حالتی به نفع ما است و باید از فرصت ایجاد شده نهایت بهره‌برداری را در جهت رشد و شکوفایی کشور داشته باشیم.»

با توقف روابط ایران و عربستان برخی از کشور‌ها با تأسی از سیاست ریاض، روابط خود با ایران را، در تمامی ابعاد سیاسی و اقتصادی و حتی فرهنگی به پایین‌ترین سطح تنزل داده و یا به صورت کامل متوقف کردند. در سال‌های اخیر این روابط با کشور‌هایی چون امارات بهبود پیدا کرد. ابوظبی حتی پیش از تعیین سفیر ایران در این کشور، آخرین سفیر خود در امارات را مجدداً به تهران بازگردانید اما در رابطه با کشور‌های دیگر دَر بر همان پاشنه قطع روابط چرخید. به عنوان یک فعال اقتصادی و یکی از اعضای اتاق بازرگانی شیراز که سالهاست در حوزه تجارت با کشور‌های عربی حاشیه خلیج فارس فعالیت داشتید از میزان خسارت وارد شده به تجار ایرانی در کشاکش توقف رابطه با عربستان برایمان بگوید؟

زمانی که این اتفاق رخ داد و روابط ما با عربستان در همه ابعاد قطع شد تمامی سرمایه‌گذاری‌ها و هزینه‌هایی که تجار ما طی سال‌های متمادی برای یافتن بازاری متناسب در کشور‌های عربی صرف کرده بودند به یکباره پوچ شد و از بین رفت. یعنی فرصتی که پس از ۲۰ تا ۳۰ سال بازاریابی در این کشور‌ها به دست آورده بودند و مشتری‌ها، کانال‌های فروش، حمل و نقل و به صورت کلی تمامی زحمات‌شان نابود شد و جز تلی خاکستر از آن، هیچ باقی نماند؛ تمامی کشور‌های عربی پشتیبان عربستان، معاملات تجاری‌شان با ایران را به یکباره قطع کردند و حجم زیادی از خسارت به تجار ما وارد شد.

حتی پس از فروکش کردن غائله ایجاد شده، تجار ما مجبور بودند کالا‌های خود را به امارت منتقل کنند تا پس از تغییر بسته‌بندی و نام تجاری کالا، محصولاتشان را با شکل و شمایل و با نام جدید به کشور‌های موردنظرشان ارسال کنند. تا بتوانند بازار از دست رفته‌شان را تا حدودی احیا کنند. اما در هر صورت ما روز‌های بسیار سختی را سپری کردیم چرا که نمی‌توانستیم این روند را برای تمامی کالاها و تمامی محصولات  طی کرده و محصولات مان را با این روش به کشور‌های حاشیه خلیج فارس صادر کنیم.

ضرر و زیان‌های بسیاری را متحمل شدیم چرا که هزینه ارسال کالا به بازار کشوری مانند عربستان و یا کشور‌هایی که با دنباله روی از عربستان روابط‌شان با ما را قطع کرده بودند بسیار بالا رفته بود. در آن سال‌ها ما حجم بسیار زیادی از کالای صادراتی مان را از دست دادیم و معتقدم که برقراری مجدد روابط، می‌تواند رونق از دست رفته را تا حدود قابل ملاحظه‌ای نصیب کالا‌های صادراتی ایران کند.

 با بهبود روابط تهران و ریاض، ما از چه مزایای در حوزه تجارت و صادرات بهره‌مند خواهیم شد؟

رابطه با کشور‌های همسایه از جهات مختلف برای ما حائز اهمیت است. فرض کنید که ما رابطه خوب و مسالمت‌آمیزی با تمامی کشور‌های جهان داریم و تحریمی نیز در کار نیست و در یک کلام مناسبات عادی با کشور‌های دیگر داریم. حتی در این شرایط هم روابط تجاری با همسایگان می‌تواند در کاهش میزان هزینه‌های ما تأثیرگذار باشد. تجارت با یکی از کشور‌های حاشیه خلیح فارس قطعاً با صرف هزینه‌های کمتری به نسبت کشوری مانند آلمان همراه است، چه برسد به کشور‌های منطقه آمریکای جنوبی و یا حتی آفریقا.

برهمین اساس ما همیشه در تجارت با کشور‌ها، باید به موضوعاتی چون بعد مسافت و یا مزیت‌های صادراتی‌مان فکر کنیم. به طور مثال در تجارت با کشور‌های همسایه به ارسال صیفی جات اعم از سبزی و .. وهمچنین میوه و یا مواد غذایی دقت کنیم. علاوه بر این، ما دارای تشابهات فرهنگی بسیار زیادی با همسایگانمان هستیم. سطح نیاز‌ها و دیدگاه‌هایمان در مواردی چون موضوعات دینی برخاسته از یک خاستگاه است. در همین رابطه و در بحث‌های فرهنگی می‌توانیم به شباهت‌هایی که در رابطه با انتخاب غذا از سوی شیعیان برخی از کشور‌های منطقه و مثلاً کشوری مانند کویت با ما وجود دارد اشاره کنیم. شهروندان کویتی در ایامی چون ماه‌های محرم و صفر و یا ماه مبارک رمضان ترجیح می‌دهند تا گوشت مرغ مورد نیاز خود را از کشوری مانند ایران که دارای ذبح اسلامی است تهیه کنند تا کشوری مانند برزیل.

حال به سوال اصلی شما و روابط اقتصادی ایران با کشوری مانند عربستان بازگردیم. عربستان از لحاظی برای ما، کشور مهمی محسوب می‌شود. یکی از مهمترین دلایل آن جمعیت بالای این کشور است. محاسبه جمعیت کشور‌هایی چون کویت، عمان، امارات، بحرین و قطر نشان می‌دهد که عربستان با ۳۰ میلیون نفر جمعیت، از تمامی این کشور‌ها جمعیت بیشتری دارد. بنابراین این کشور به نسبت کشوری مانند قطر بازار بسیار بزرگی برای ما محسوب می‌شود. البته ما طی سال‌های اخیر صادرات قابل قبولی به کشور‌هایی چون امارات و قطر داشته‌ایم اما به این موضوع فکر کنید که اگر ما بتوانیم کالای صادراتی ایران را به کشوری چون عربستان با آن حجم عظیم سرمایه و بازار بزرگ راهی کنیم به چه دستاورد‌های در زمینه‌های اقتصادی روبرو خواهیم شد؟

علاوه براین عربستان از یک مرجعیت میان کشور‌های اسلامی برخوردار است. یعنی نه تنها کشور‌های شورای همکاری خلیج فارس بلکه تعدادی از کشور‌های آفریقایی نیز با الگو‌گیری از ریاض، مناسبات‌شان با کشور‌های دیگر را تنظیم می‌کنند. بنابراین برقراری ارتباط مجدد با عربستان می‌تواند بازار گسترده و در خور توجهی را برای ما ایجاد کند. ما می‌توانیم محصولات ساده‌ای چون میوه و تره بار و زعفران و فرش تا آهن و فولاد و برخی از کالا‌های پلاستیکی و حتی خدماتی را به کشور‌های همسایه عرب زبان خود صادر کنیم. در رابطه با گسترش فعالیت‌های اقتصادی کشور با همسایگان نیز، ما می‌توانیم در رابطه با توریسم درمان مسیر‌های جدیدی را ایجاد کنیم و همانطور که تا کنون میزبان بیمارانی از کشور‌هایی چون عمان بودیم مانند گذشته پذیرای حضور شهروندان عربستانی هم باشیم. می خواهم در همین رابطه به تجربه‌ای که طی ماه‌های اخیر برای خود من به وجود آمد اشاره کنم. من در کشور عمان دارای یک اژانس مسافرتی هستم که در حوزه توریست درمانی و توریست زیارتی- سیاحتی فعال است.

چندی پیش پیامی را از یک شهروند عمانی دریافت کردم که عنوان کرده بود: «دفتر مسافرتی را در ریاض افتتاح کرده است و از من خواسته بود که با توجه به بهود روابط ایران با عربستان، مسیر توریست سلامت از عربستان به ایران را با کمک یکدیگر مجدداً راه‌اندازی کنیم». می‌خواهم بگویم ما نباید روابط‌مان با کشور‌های عربی را تنها محدود به صادرات چند محصول کنیم و اگر بتوانیم سطح روابط‌مان با ریاض را به سطح بالاتری هدایت کنیم و روابط را به رفاقت گره بزنیم می‌توانیم از مزایای آن استفاده‌های بسیار زیادی داشته باشیم.

همانطور که اشاره کردم عربستان کشور ثروتمندی است و می‌تواند در زیرساخت‌های ایران سرمایه‌گذاری کند. در مواردی چون تجهیز نیروگاه‌های ما و یا در حوزه حمل و نقل و ارتقای توان خطوط راه آهن کشور و یا حتی ساخت و تجهیز کارخانه‌های ایران می‌تواند وارد عمل شود و به رشد اقتصادی کشورمان کمک کند. مجدداً تأکید می‌کنم که ارتقای مناسبات با عربستان در هر حالتی به نفع ما است و باید از فرصت ایجاد شده نهایت بهره‌برداری را در جهت رشد و شکوفایی کشور داشته باشیم.

در صحبت‌هایتان به ضرر و زیان تجار ایرانی از حیث توقف رابطه با عربستان اشاره کردید. اینکه صادر‌کننده محصولات کشاورزی و یا مواد غذایی ضرر‌های قابل ملاحظه‌ای را متحمل شدند. آیا با قطع رابطه تهران- ریاض سیاستی بر عدم ورد کالا از ایران برای باقی کشور‌های عربی اعمال شد؟

در مقطعی ارتباط ما با تمامی کشور‌های حامی سیاست‌های ریاض قطع شد و ضربه بزرگی بر بازار صادراتی ایران وارد شد. یعنی قطع ارتباطات سیاسی ما، راه را برای صادرات محصولاتمان به این کشورها بست. بهتر است اینگونه برایتان توضیح دهم. برخی از محصولات ایرانی به نیت صادرات به کشور‌های دیگر از جمله همسایگان ما و کشور‌های حاشیه جنوبی خلیج فارس تولید می‌شوند- این محصولات یا به لحاظ قیمتی کشش بازار داخلی را ندارند و یا مورد پسند مصرف‌کننده داخلی نیست- این محصولات مورد خواست و طبع مردم کشور‌های عربی هستند و عملاً به راحتی امکان عرضه در بازار داخلی را ندارند. متأسفانه با روند انجام شده و قطع روابط تهران- ریاض ما نتوانستیم کالا‌های موردنظرمان را صادر کنیم و بازار جایگزینی هم برایشان پیدا نکردیم.

با آن محصولات چه کردید؟

متأسفانه بسیاری از آن محصولات در کشاکش توقف روابط اقتصادی و تجاری ما با اعراب از بین رفتند و در کوتاه مدت هم نتوانستیم کاری برای عرضه آن در بازار کشور‌های عربی انجام دهیم و تنها در دراز مدت و با همان روشی که به آـن اشاره کردم یعنی یافتن یک کشور واسط توانستیم برخی از کالا‌های صادراتی‌مان را روانه کشور‌های عربی حاشیه خلیج فارس کنیم؛ با گشایش ایجاد شده در بازار کشور قطر اوضاع تا حدودی برای تجار ایرانی بهتر شد اما بازار سعودی به طور کامل از دست رفت.

 به عنوان یک صادر‌کننده ایرانی فکر می‌کنید با وقفه ۶ ساله ایجاد شده در روابط ایران و عربستان مزیت صادراتی ما برای ارسال کالا‌هایمان به پادشا‌های سعودی شامل کدام کالا‌ها است؟ در طی سال‌های اخیر کشوری مانند ترکیه و برخی از کشور‌های اروپایی با تلاش خود، جای پایی برای صادرات کالا‌هایشان به کشور‌های عربی به ویژه عربستان که دارای بازار‌های لوکس و پر رونقی است، یافته‌اند

مسأله مهمی در این زمینه وجود دارد که باید به آن توجه کنیم. ما طی ۶ سال گذشته در بازار عربستان حضور نداشته‌ایم و این بازار را از دست داده‌ایم. در طی این مدت هم قطعاً رقبا جایگاه ما را در بازار‌های کشور‌های عربی به ویژه عربستان که شما نیز به آن اشاره کردید اشغال کرده‌اند. ما باید این واقعیت را بپذریم که در رابطه با صادرات برخی از کالا‌ها، کشوری مانند ترکیه از وضعیت به مراتب بهتری نسبت به ایران برخودار است.

به طور مثال در رابطه با سیستم بسته‌بندی و ارسال محصول و حمل و نقل آن، ترکیه توانسته است به جایگاه قابل قبولی دست پیدا کند اما این موضوع به معنای نا‌امیدی تاجر ایرانی نیست؛ یک حس تعلقی نسبت به برخی از کالا‌های ایرانی در میان مردم کشور‌های عربی وجود دارد و می‌توان با تلاش و ممارست با بهره‌گیری از این فرصت به اهداف خود دست پیدا کنیم. محصولاتی چون میوه و تره بار و یا مواد غذایی و یا بعضی از انواع آهن آلات و کالا‌های پلاستیکی و برخی از انواع سنگ‌ها، کالا‌های مناسبی برای حوزه صادرات ایران است. ما‌ امیدوار هستیم که مجدداً بتوانیم این بازار به را دست بیاوریم. در رابطه با این موضوع هم، اگر پس از تعیین سفرای دو کشور اتاق مشترک ایران و عربستان را راه‌اندازی کنند و هیأت‌های تجاری از طریق اتاق بازرگانی موردنظر به کشورمان بیایند می‌توانیم به بهبود شرایط ‌امیدوار باشیم.

در حال حاضر روابط اقتصادی ما با کشور‌های امارات، کویت، عمان و قطر در چه مرحله‌ای قرار دارد؟ آیا ما دارای بازار‌های یکسانی در این کشور‌ها هستیم؟

کلیت این بازار‌ها شبیه هم اما در عین حال دارای اندکی تفاوت هستند. به طور مثال به نسبت عمان محصولات لوکس‌تر و گران‌تری راهی قطر می‌شود. البته ما همیشه دارای روابط در خور توجهی با عمانی‌ها در تمامی ابعاد آن بوده‌ایم و این روابط هیچگاه قطع نشده است. به طور مثال ما در حوزه صادرات سیمان همیشه خط صادراتی به این کشور داشته‌ایم و یا در رابطه با کالا‌هایی چون سنگ، آهن آلات و مواد غذایی هم همیشه از بازار‌هایی در کشور عمان برخوردار بوده‌ایم.

در مورد کشور امارات هم همانطور که می‌دانید طی چند سال اخیر ما به احیای روابط پرداخته‌ایم و در حوزه صادرات، کالا‌های ما به صورت مداوم به این کشور صادر شده است. کشور‌هایی چون قطر و کویت نیز از شرایطی چون امارات برخوداردند. البته در رابطه با کویت این صادرات تا حدودی کمتر است.

مشکل ما با کویتی‌ها در حوزه سیاسی است و یا کویتی‌ها از واردات کالا‌های ایرانی اجتناب می‌کنند؟

مشکل خاصی در این زمینه وجود ندارد. ما در بسیاری از کشور‌های عربی حاشیه خلیج فارس به راحتی از امکان تردد برخوردار هستیم اما در مورد کشور کویت به جهت اینکه شرایط سختی را برای ورود اتباع ایرانی قائل شده‌اند طبعا بازاریابی در این کشور نیز بسیار دشوار است.

برای فردی که به تازگی وارد حوزه تجارت و صادرات کالا به کشور‌های عربی شده است حضور در بازار صادراتی کدام یک از این کشور‌ها را توصیه می‌کنید؟ حالا که روابط ایران و عربستان بهبود پیدا کرده است برخی به این موضوع فکر می‌کنند که از کشور‌های دیگر که حکم برادران کوچکتر پادشاهی سعودی را دارند شروع کنند و بعد به بازار عربستان بیاندیشند

این امر به چند موضوع وابسته است. ابتدا به محصول صادراتی و بعد هم مشتری برای کالای موردنظر. معتقدم ما باید صادرات‌مان را از هر کشوری که بتوانیم بازار صادراتی در خور توجهی برای آن پیدا بیابم، آغاز کنیم. فردی از توان فروش محصولاتش در عراق برخوردار است. فرد دیگری در عربستان و یا قطر و کویت و شاید هم عمان. ممکن است بازار مورد نظر با حضور در نمایشگاه و یا از طریق فعالیت در شبکه‌های مجازی و یا بسیاری از موارد دیگر به دست آید که باید از ان هم استفاده کرد.

ما هنوز در بازار صادراتی عراق حضور داریم و یا تحولات ماه‌های اخیر موجب تنزل حضور ایران در بازار صادراتی عراق شده است؟

حضور داریم اما با رقیب قدرتمندی چون ترکیه مواجه هستیم. عراقی‌ها هنوزعلاقه‌مند به برخورداری ازکالا‌های ایرانی هستند. باید به این موضوع اشاره کنم تا زمانیکه ارتباطات دوستانه و صمیمانه‌مان را با همسایگانمان حفظ نکنیم نمی‌توانیم نسبت به بهود وضعیت اقتصادی کشور‌امیدوار باشیم.