تحمیل سه کشور بحران‌زده آفریقایی به اقتصاد ایران توسط چین

سینا جهانی: نشریه «اویل پرایس» در تازه‌ترین مقاله‌اش مدعی شده که چین، در ازای خرید نفت ایران، اخیرا به پرداخت ارز کشورهای آنگولا، کنیا و زامبیا روی آورده است. پرداختهای غیردلاری در ازای فروش نفت، اتفاق تازه‌ای نیست . در ماه‌‌های گذشته، عراق بدهی‌ّاش را به دینار و چین، هزینه خرید نفت را به یوان به کشور پرداخت می‌کرد. اما راز ورود ارزهای آفریقایی به چرخه‌ی مالی مبادلات تجاری کشور با چین چیست؟

میزان بدهی عمومی کشورهای آفریقا از سال ۲۰۱۰ تا به امروز دو برابر شده است. داده‌های آماری نشان می‌دهند که کشورهای آفریقایی تا پایان ماه دسامبر سال ۲۰۲۲، حدود ۶۴۵ هزار میلیارد دلار بدهکار هستند. داده های بانک جهانی نشان می دهد که ۱۲درصد از بدهی‌های ۴۹ کشور آفریقایی، متعلق به چین و وام دهندگان چینی بدهکار است. بیش از ۷۳ میلیارد دلار از بدهی آفریقا به دولت چین و تقریبا ۹ میلیارد دلار بدهی به وام‌دهنده‌های خصوصی این کشور، چینی‌ها را به بزرگترین وام دهنده دوجانبه آفریقا تبدیل کرده‌است.

داده‌های مرکز سیاست توسعه جهانی دانشگاه بوستون نشان می‌دهد که در بین کشورهای آفریقایی، آنگولا و اتیوپی دو ابَربدهکار اصلی به چین هستند. زامیبا و کنیا در رتبه‌های سوم و چارم این لیست قرار دارند. به زبان آمار، ۳۹.۶درصد از کل بدهی‌ها به چین در آفریقا، متعلق به ۳ کشور آنگولا، زامبیا و کنیا است.

«اویل پرایس» چنین نوشته که چین، پرداخت ارزهای آنگولا،‌کنیا و زامبیا در ازای نفت ایران را به عنوان ابزاری برای ترغیب ایران به خرید کالا از این کشورها انجام داده‌است. این اقدام می‌تواند ۳ کشور آفریقایی ابربدهکار را برای پرداخت بدهی‌هاشان به چین یاری کند. اما بیایید بازی جدید چین برای بازپس‌گیری بدهی‌هایش از جیب ایران را با نگاهی بسیار خوش‌بینانه،‌به فال نیک بگیریم. ارزهای آفریقایی، فاقد ارزش مصرف داخلی و بین‌المللی برای ایران است و تنها کاربردش می‌تواند مصرف تجاری در مبادلات با طرف‌های آفریقایی باشد. ایران اگر در آینده دست چنین اقدامی بزند، روابط به سه کشور کنیا، زامبیا و آنگولا چه فایده‌ها و مزایایی برای کشور ما خواهد داشت؟

کنیا کشوری واقع در شرق قاره آفریقا با جمعیتی ۵۲ میلیون نفری است. تولید ناخالص داخلی این کشور در سال ۲۰۲۳، حدود ۵.۳ درصد نسبت به سال ۲۰۲۲ افزایش داشت و تورم سالانه در سال ۲۰۲۲،  ۷.۸ درصد بوده است. رشد ۵.۳ درصدی تولید ناخالص داخلی کنیا در سال گذشته، در حالی رخ داد که این رقم در سال ۲۰۲۰، منفی ۰.۳ درصد بود. کل بدهی‌های کنیا تا پایان ماه ژانویه سال ۲۰۲۳، به حدود ۶۸ میلیارد رسید. یک‌سوم از کل بدهی‌های خارجی این کشور متعلق به چین است. به عبارت بهتر، چین، بعد از بانک جهانی، بزرگترین طلبکار بین‌المللی کنیا است.

نام کنیا به عنوان بزرگترین و توسعه‌یافته‌ترین کشور در آفریقای شرقی و مرکزی ثبت شده و با این حال، ۱۶.۱ درصد از جمعیت این کشور (بالغ بر ۸ میلیون ۳۰۰هزار نفر) زیر خط فقر جهانی زندگی می‌کنند. میزان صادرات کنیا در سال ۲۰۲۱، با تنها یک میلیارد دلار افزایش در طول ۵ سال، حدود ۷.۲ میلیارد دلار و میزان وارداتش در همان سال، بیش از ۱۸ میلیارد دلار بوده است. عمده اقلام صادراتی این کشور که می‌تواند مورد تجارت با ایران قرار بگیرد، محصولات باغی و چای است. از دیگر اقلام صادراتی می‌توان به منسوجات، قهوه، تنباکو در رده‌های میانی و محصولات آهن و فولاد، فرآورده های نفتی، سیمان در رده‌های پایینی اشاره کرد. باید گفت که ارزش شیلینگ کنیا نسبت به دلار، تنها در طول سال گذشته، بیش از ۱۵درصد سقوط کرده است.

زامبیای ۲۰ میلیون نفری، سومین ابربدهکار آفریقایی به چین و صادرکننده احتمالی تحمیلی به ایران در آینده است. تولید ناخالص داخلی زامبیا در سال ۲۰۲۳۷ نسبت به سال ۲۰۲۲ رشد ۴درصدی داشته و تورم سالانه در این کشور ۱۰.۹۹درصد به ثبت رسیده‌است. از ۱۷ میلیارد دلار بدهی‌های خارجی این کشور، بیش از ۶ میلیارد دلار را بدهی به چین تشکیل می‌دهد. طبق تازه‌ترین جدیدترین داده‌های آماری در سال ۲۰۱۸، حدود ۴۷.۹ درصد از جمعیت زامبیا (یعنی بیش از ۹ میلیون و ۵۰۰هزار نفر) فقیر محسوب شده و ۲۳.۹ درصد دیگر (بیش از ۴میلیون ۷۰۰هزار نفر) در برابر فقر آسیب‌پذیرند. عمده ترین صادرات زامبیا که می‌تواند در مبادلات تجاری با ایران در نظر گرفته شوند، مس خام، مس تصفیه شده ، طلا و سنگ‌های قیمتی است. ارزش ارز زامبیا نیز در سال اخیر، بیش از ۶ درصد کاهش یافته است.

آنگولا، در صدر لیست بدهکاران قاره آفریقا به چین قرار دارد. جمعیت این کشور ۳۶میلیون و ۷۰۰هزار نفر است و تورم در سال ۲۰۲۲، ۲۱.۳۶ درصد بوده است. بدهی خارجی آنگولا در سال ۲۰۲۲ بیش از ۵۲ میلیارد دلار بود که بیش از ۴۰ میلیارد دلار آن، متعلق به چین است. بیش از ۴۱ درصد مردم این کشور (بیش از ۱۵میلیون و ۱۰۰هزار نفر) در فقط مطلق زندگی می‌کنند. طبق پیشبینی‌ها این تعداد در سال ۲۰۲۶ به بیش از ۱۶میلیون نفر خواهد رسید. نفت خام با بیش از ۹۰ درصد و مقادیر کمی الماس، قهوه و ماهی، عمده اقلام صادراتی این کشور را تشکیل می‌دهد.

این آمار، به سادگی نشان‌گر این واقعیت است که بازی ارزی چین در قبال خرید نفت ایران، در ظاهر به نفع سه کشور آفریقایی و در باطن در جهت تسویه بدهی‌های این سه کشور به چینی‌ها است. آنگولا، زامبیا و کنیا، پیش از سهم بسیاری ناچیزی در مبادلات تجاری باایران داشتند و پرسشی که خلق می‌شود این است:‌ آیا ورود ارزهای نفتی سه کشور بحران‌زده و بدهکار به ایران به جای دلار یا یوان، کشور را ناچار به توسعه تجارت با آن‌ها خواهد کرد؟