دستاوردسازی کنید! معیشت مردم است که با تحریم تهاتر می‌شود

با وجود افزایش متوسط ۲.۵ میلیون بشکه‌ای صادرات در اوپک نسبت به سال قبل، ثبت رکورد صادرات ۱.۵ میلیون بشکه‌ای ایران، آن هم در ازای غذا، دارو و محصولات کشاورزی حالا تبدیل به دستاورد شده است.

نویسنده :

سینا جهانی

«صادرات نفت ایران، رکورد ۵ سال اخیر را شکست». این عنوان گزارشی بود که خبرگزاری رویترز در روز ۲۷ خردادماه منتشر کرد. گزارشی که به خوراک تبلیغاتی رسانه‌های وابسته به دولت تبدیل شد. حالا به فاصله کمتر از دو هفته، «طالبیان مقدم»، مدیرکل آسیای جنوبی سازمان توسعه تجارت گفته که ایران و پاکستان، در حال مذاکره برای «چگونگی تهاتر» نفت با کالا هستند. خودنمایی رسانه‌ای طرفداران دولت در مورد شکست تحریم‌ها از یک سو و اعلام چندباره فروش نفت در ازای کالا با چند کشور مختلف از سوی دیگر، تناقض‌هایی را عیان می‌کند که به آن می‌پردازیم.

این دور زدن نیست؛ تن دادن است...

هفته گذشته، اعلام شد که سریلانکا قرار است بدهی‌ ۲۵۰ میلیون دلاری نفتی‌اش را به ایران، با چای پرداخت کند. این، بیش از آن که زمین‌گیر کردن تحریم‌ها باشد، تن دادن به آن است. واردات چای از سریلانکا، از ۱۲۸ میلیون دلار در سال ۲۰۱۸، به تدریج به حدود ۷۰ میلیون دلار در سال ۲۰۲۲ کاهش یافت. حالا، سریلانکا که به دلیل ریسک تحریم‌ها، واردات چای به ایران را محدود کرده بود، حالا بدهی‌های نفتی‌اش را نیز به دلیل تحریم‌ها، با چای تسویه می‌کند.

پیش از آن نیز، «جواد اوجی»، وزیر نفت ابراهیم رئیسی گفته بود که ایران و عراق، مذاکرات تهاتر گاز در برابر غذا و دارو را آغاز کرده‌اند. این محدودیت در مرحله اول به دلیل تحریم‌ها و در مراحل بعدی به دلیل مقررات مبارزه با تامین مالی تروریسم و رصدهای مالی سخت‌گیرانه خزانه‌داری آمریکا در عراق به ایران تحمیل شد. تجارت ۱۸ میلیارد دلاری ایران و عراق، این کشور را به بزرگترین شریک تجاری ایران در منطقه تبدیل کرده است و حالا، عراق نیز چاره‌ای جز حرکت در چارچوب محدودیت‌های آمریکا ندارد.

ماه گذشته نیز، نشریه «اویل پرایس» مدعی شده که چین به عنوان بزرگترین مشتری نفت ایران در ماه‌های اخیر، در ازای خرید نفت ایران، به پرداخت ارز کشورهای آنگولا، کنیا و زامبیا روی آورده است. سه کشور بحران‌زده آفریقایی که در صدر لیست ابَربدهکاران آفریقایی به چین قرار دارند. در واقع، بزرگترین شریک نفتی کشور نیز تحریم‌های غرب علیه ایران را فرصت مناسبی برای بازپس‌گیری بدهی‌هایش دیده است.

دودی که به چشم مردم می‌رود

حالا یک هفته از پویش تبلیغاتی رسانه‌های حامی دولت و مانورشان روی گزارش رویترز نگذشته که خبر مبادله نفت با کالا میان ایران و پاکستان منتشر شده است. مبادله‌ای که معلوم نیست تا چه میزان، نیازهای مردم ایران را مرتفع کرده یا به حل بحران مالی کشور کمک می‌کند. با این وجود اما می‌توان گفت که اگر هدف ایالات متحده از اعمال تحریم‌ها، محدودیت در فعالیت‌های هسته‌ای بود، روشن است که چنین هدفی محقق نشده است. یعنی مسوولان وسیاست‌گذاران کشور، حتی به قیمت تهاتر نفت با چای و دریافت ارزهای آفریقایی و دامن زدن به بحران مالی نیز، از فعالیت‌های هسته‌ای عقب‌نشینی نکرده‌اند. با این حال اما، دود همه این سیاسی‌بازی‌ها و کش‌وقوس‌های اقتصادی، در نهایت به چشم مردم می‌رود. تناقض اصلی همین جا است. یعنی در پس تبلیغات هدف‌مند دولتی از افزایش فروش نفت علی‌رغم تحریم‌ها، تورم، سقوط ارزش پول ملی، بی‌کاری، فرار سرمایه و نزول جایگاه اقتصادی کشور در جهان خفته است.

به گزارش خبرگزاری رویترز، تولید نفت ایران در خردادماه امسال به ۳ میلیون بشکه نفت در روز رسیده است. آژانس بین‌المللی انرژی نیز این عدد را دو میلیون و ۸۷۰هزار بشکه اعلام کرده است. نیمی از این مقدار، روزانه صادر و نیمی دیگر در داخل کشور مصرف می‌شود. از زمان خروج یک‌طرفه «دونالد ترامپ» تا امروز، این بیشترین میزان تولید و فروش نفت است که ثبت شده است. البته در روزهای اوج به ثمرنشستن برجام، ایران توانسته بود میزان صادرات روزانه نفت را به دو میلیون و ۵۰۰هزار بشکه در روز برساند و در صورت ادامه روند، این رقم می‌توانست به ۳ میلیون بشکه در روز نیز برسد. حالا اما، صادرات یک و نیم میلیون بشکه در ازای دریافت چای، غذا و دارو و مقداری ارزهای بین‌المللی، علی‌رغم حمایت‌های رسانه‌ای که از آن شده، در نهایت کمکی به اقتصاد کشور نمی‌کند.

چه چیزی تهاتر می‌شود؟ نفت یا معیشت مردم؟

آمار و ارقام، حرف اول و آخر را می‌زنند. رکورد تولید و صادرات نفت ایران از سال ۲۰۱۸ تا به امروز شاید نشان از سرسختی مقامات کشور در حفظ مقاومت ایدئولوژیک‌شان باشد اما مادامی که تاثیر ملموسی در جریان زندگی و معیشت مردم و حتی جایگاه کشور در منطقه و جهان نداشته باشد، ارزشی جز خوراک‌رسانی تبلیغاتی برای مصرف داخلی ندارد. البته که افزایش فروش نفت، به دلیل افزایش قیمت نفت خام و افزایش فروش میعانات هیدروکربنی، تقریبا برای همه اعضای اوپک اتفاق افتاده و طبیعتا، ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست. با استناد به آمار اداره اطلاعات انرژی آمریکا، درآمد اعضای اوپک از صادرات نفت در سال ۲۰۲۲، حدود ۸۸۸ میلیارد دلار بوده است. این میزان در سال ۲۰۲۱ حدود ۶۲۲ میلیارد دلار بوده و با افزایش ۴۳درصدی به ثبت رسیده است. به عبارتی، مجموع تولید نفت اوپک در سال ۲۰۲۲، به حدود ۳۴ میلیون ۲۰۰هزار بشکه در روز افزایش یافته که بر مبنای سال به سال، به میزان ۲.۵ میلیون بشکه در روز رشد کرده است. با وجود افزایش متوسط ۲.۵ میلیون بشکه‌ای صادرات در اوپک نسبت به سال قبل، ثبت رکورد صادرات ۱.۵ میلیون بشکه‌ای ایران، آن هم در ازای غذا، دارو و محصولات کشاورزی حالا تبدیل به دستاورد شده است.

از سوی دیگر بر اساس همین آمار، عربستان سعودی با ۳۱۱ میلیارد دلار درآمد از صادرات نفت در جایگاه اول، عراق با ۱۳۱میلیارد دلار در رتبه دوم و امارات متحده عربی و کویت، با به ترتیب ۱۱۹میلیارد دلار و ۹۸میلیارد دلار درآمد، در رتبه‌های سوم و چهارم میزران فروش نفت اعضای اوپک قرار دارند. نام ایران با ۵۴ میلیارد دلار درآمد، در رتبه پنجم به چشم می‌خورد. در سال ۲۰۲۱ نیز عربستان سعودی با ۲۰۶میلیارد دلار درآمد نفتی در رتبه نخست و ایران با ۴۰ میلیارد درآمد در رتبه پنجم قرار داشت. این یعنی سهم ایران از بازار جهان نفت، تنها ۱۷درصد عربستان سعودی و ۶درصد از کل درآمد اوپک است.

حال به نظر می‌رسد که تحریم‌های غرب، به ویژه ایالات متحده علیه کشور، دولت سیزدهم را علی‌رغم تمام وعده‌ها و وعیدهایش، به دام چرخه بی‌پایان مبادلات ناگزیر انداخته است. مبادله نفت با هرچه جز پول، نه تنها چشم‌انداز روشنی برای خروج کشور از بحران مالی و معیشتی را متصور نمی‌کند بلکه به نظر می‌رسد آنچه در واقع تهاتر می‌شود، معیشت و امید مردم است.