حرص انحصار در صداوسیما؛ پول یا ایدئولوژی؟

شبکه نمایش خانگی پس از سال‌ها در اختیار ساترا (سازمان تنظیم مقررات رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی) قرار گرفت. سازمان صدا و سیمای کشور برای تسلط بر شبکه نمایش خانگی دندان تیز کرده بود و هفته گذشته، تمام تلاش‌های چندساله‌اش نتیجه داد. این اتفاق با انتقاد تند کاربران و دست‌اندرکاران شبکه نمایش خانگی مواجه شد و کارزاری نیز با عنوان «درخواست بازگشت نمایش خانگی به وزارت ارشاد» در فضای وب شکل گرفت.

«محمدصادق افراسیابی»، معاون کاربران و تنظیم‌گری ساترا، واکنش‌های اخیر را «ناآگاهانه» ‌خوانده و گفته آثار نمایش خانگی سال‌ها است که از صدا و سیما مجوز دریافت می‌کنند. «سعید مقیسه»، رییس ساترا نیز در واکنش به انتقادها گفته که جای نگرانی نیست و ساترا، حامی نمایش خانگی است. همه این اظهارنظرها، درست پس از واگذاری نظارت شبکه خانگی به سازمان متعلق به صداوسیما، چند پرسش مهم را خلق می‌کند.

یک پرسش و چند تناقض

پرسش اول و مهم‌تر این است: اگر شبکه نمایش خانگی در تمام این سال‌ها، برای فعالیت مستمر خود از سازمان صدا و سیما مجوز دریافت می‌کرد، دلیل نزاع ساترا با پلتفرم‌های نمایش خانگی در سال‌های گذشته چه بود؟ آیا محل اصلی نزاع، درآمدزایی از این شبکه است؟ پاسخ‌ها متناقض است اما می‌توان گمان‌هایی زد که به واقعیت نزدیک‌تر باشند. مثل همیشه باید رد پول را دنبال کرد.

«محمدحسن خلعتبری» معاون تنظیم بازار و توسعه کسب و کار ساترا پنجم فروردین‌ماه امسال در گفت و گو با مهر، از سهم ۴۰درصدی سهم بازار سه پلتفرم نمایش خانگی از بازار و «یکه‌تازی آن‌ها» سخن گفته بود. او از درآمد سالانه ۶ هزار میلیارد تومانی این پلتفرم‌ها از محل تبلیغات و درآمد ماهانه ۱۳۰ میلیارد تومانی از محل فروش اشتراک ابراز نگرانی کرده بود. به فرض صحت این اعداد و ارقام، درآمد سالانه ۷ هزار میلیارد تومانی سه پلتفرم خصوصی، چطور می‌توان حس رقابت را در یکی از پردرآمدترین سازما‌ن‌های کشور برانگیزد؟

مقایسه درآمد صداوسیما و شبکه نمایش خانگی؛ قیاس کاخ و کوخ!

درآمد سالانه سازمان صدا و سیما از محل‌های متفاوتی تامین می‌شود. اعداد و ارقام ارایه‌شده همواره محل مناقشه است اما با یک حساب سرانگشتی می‌توان بازه درآمدی را تخمین زد. اخذ آگهی تبلیغات در تلویزیون یکی از محل‌های اصلی کسب درآمد صدا و سیما است. با استناد به اطلاعات موجود، میانگین هزینه هر ثانیه تبلیغات در شبکه‌های یک، دو، سه، پنچ، خبر، تماشا و نسیم، ۱۳۶ میلیون تومان است. به فرض اینکه هر شبکه در حداقلی‌ترین حالت، روزانه تنها ۶۰ ثانیه را به پخش آگهی اختصاص دهند، درآمد حاصل از تبلیغات تنها در ۶ شبکه، سالانه بیش از ۲۰ هزار میلیارد تومان است. این اعداد در برنامه‌های ویژه و پر مخاطب به میزان زیادی افزایش می‌یابد.

برای مثال، طبق گزارش روزنامه فرهیختگان، حداقل تعرفه تبلیغات مابین رقابت‌های تیم‌های پرسپولیس و استقلال، ۱۵۷ میلیون تومان و حداکثر تعرفه، ۲۹۴ میلیون تومان است. با احتساب ۶۰ بازی برای این دو تیم در لیگ هر سال، صداوسیما ۱۰۸هزار ثانیه را به تبلیغات قبل، در حین و بعد از بازی‌ها می‌پردازد. این به معنی حداقل درآمد ۱۷هزار میلیارد تومانی و حداکثر درآمد ۳۱هزار میلیارد تومانی در سال است.

به فرض تخفیف ۵۰درصدی در تعرفه نیز سازمان صداوسیما، در سال گذشته تنها از بازی‌های سرخابی‌های تهران حدود ۱۵ هزار میلیارد تومان درآمد داشته است. با این حساب، این سازمان در بدترین و بدبینانه‌ترین حالت در سال گذشته ۳۵هزار میلیارد تومان از محل تبلیغات کسب درآمد کرده است. این رقم در سال جاری به مراتب افزایش یافته است. بودجه ۸هزار میلیارد تومانی دولت به صداوسیما را نیز اگر به این مبالغ اضافه کنید، خواهید دید که حجم پول ورودی به این سازمان در یک سال، حدود ۷ برابر رقم ادعا شده توسط ساترا از درآمد مجموع ۳ پلتفرم شبکه نمایش خانگی است. این محاسبات، بدون در نظر گرفتن برداشت ۱۵۰ میلیون یورویی صدا و سیما از صندوق توسعه ملی است.

با این حساب، اگر به گفته مسوولان ساترا، نظارت‌های صداوسیما بر شبکه نمایش خانگی در سال‌های گذشته نیز اجرا می‌شد، آن همه کش و قوس بر سر تصاحب این پلتفرم‌ها، فقط می‌تواند با انگیزه مالی توجیه شود.

ساترا و صداوسیما؛ مجموع نقیضین

البته که تناقض رفتار و گفتار مسوولان صدا و سیما، نتیجه‌گیری بالا را تا حدی زیر سوال می‌برد. «سعید مقیسه»، رییس ساترا پس از واگذاری شبکه نمایش خانگی به این سازمان گفته کهه جای نگرانی نیست ساترا حامی نمایش خانگی است و نه رقیبش؛ این اظهارات در حالی از زبان رییس ساترا جاری شده که مسوولان صدا و سیما به ویژه این سازمان، بارها با سخنانی آتشین، به محتوای پلتفرم‌های نمایش خانگی تاخته‌اند. «هیچ‌کدام از شما به‌هیچ‌وجه همراه با خانواده محترم‌تان حاضر به نشستن پای یکی از قسمت‌های سریال‌هایی که همین الان از شبکه نمایش خانگی پخش می‌شود، نیستید. محتوایی که آنجا بارگذاری می‌شود اعم از محتوای مستهجن به معنای واقعی کلمه، شیطان‌پرستی به معنای واقعی کلمه، محتواهای صد درصد ضد دینی، ضد اخلاقی و ضد امنیتی است». این سخنان سال گذشته «پیمان جبلی»، رییس سازمان صداوسیما در جمع دانشجویان دانشگاه شریف است. پرسش اما این است: طبق ادعای مقامات ساترا، اگر شبکه نمایش خانگی در همه سال‌های گذشته، برای فعالیت از صداوسیما مجوز می‌گرفتند، چطور رییس سازمان صداوسیما مدت‌ها تیغ نقدهای تند و تیزش را روی گردن این پلتفرم‌ها گذاشته بود؟ و اگر قصد ساترا از سلطه بر نمایش خانگی، حمایت است و نه رقابت، چگونه بارها درآمد چندهزار میلیاردی پلتفرم‌های نمایش خانگی را بهانه‌ای برای به سلطه درآوردن آن‌ها مطرح کرده‌اند؟

به نظر می‌رسد، هدف سازمان پیمان جبلی از تصاحب شبکه نمایش خانگی، هم کنترل درآمدزایی و هم سلطه بر محتوای به نمایش‌درآمده است. در مساله اول، رقیب اصلی این روزهای صداوسیما تا حدودی زیادی از بازار رقابت باز می‌ماند و در مساله دوم، اهداف ایدئولوژیک صداوسیما، درست طبق برنامه پیش می‌رود. باید گفت که ساماندهی هدفمند محتوا در برنامه‌های تولیدی در صدا و سیما در روزهای اخیر منجر به ریزش شدید مخاطب شده و حتی صدای طرفداران جریان اصولگرایی و نشریات تندرو کشور را نیز درآورده است و به نظر می‌رسد این سازمان، قصد دارد به هر قیمتی  چارچوب‌های خودساخته‌اش را به خارج از خود نیز تحمیل کند.