اهواز آب ندارد؛ زردآب داریم، نه آب

زنی به زبان عربی در پس‌زمینه‌ی خیابانی در خوزستان جملاتی می‌گوید: «مسلمان نیستیم؟ شهروند نیستیم؟» دوربین روی تصویر دختربچه و پسربچه‌ای زوم می‌شود و بلافاصله تصویر خبرنگار ظاهر می‌شود. ویدئو در شبکه‌های اجتماعی دست به دست شده است. زن بابت قطعی آب در ملاشیه اهواز گلایه می‌کند. آب در ملاشیه اهواز بیش از ۱۵ روز است که قطع شده است. ملاشیه جایی در جنوب غرب اهواز است که بنابر آمار سرشماری سال 95، حدود ۸۰هزار نفر جمعیت داشت و تا دو دهه پیش محل تمرکز صنایع متفاوت بود. در آن سوی نقشه ایران، ویدیوهایی از مردم زاهدان با گالن‌هایی در دست در صف جمع‌آوری آب منتشر شده است: «یا آب نداریم یا زرداب داریم.»

خرده‌روایت‌هایی از اهواز

هشدار نارنجی که برای دمای هوای خوزستان صادر شد، دمای هوا که از 50 درجه در اهواز عبور کرد. آب هم قطع شد. جاری نشدن آب از لوله‌ها، از پمپ‌ها و حتی از آسمان قصه امروز و دیروز «بوغنمه» نیست. کارگر ساختمانی در ملاشیه که از ابتدای تابستان با دمای هوای ۴۵ درجه سانتی‌گراد، آجر روی آجر گذاشته است: «حالا هم که آب نیست.»

بوغنمه ۴ فرزند قدونیم‌قد دارد، از زمان جنگ و خردسالی خودش فقط ملاشیه در ذهنش مانده است: «ما همیشه مشکل آب داشتیم، فقط زمستان‌ها وضعیت بهتر است.» در این ۱۵ روز اخیر اما بوغنمه می‌گوید وضعیت شبیه جنگ شده  است: «خیلی‌ها زمین حیاط خانه‌شان را کندند تا به آب برسند. آب نیست، نه شب آب داریم و نه صبح. بعضی‌ها سه چهار ساعت آب دارند، برخی همین را هم ندارند.» بوغنمه و فرزندانش این روزها آب را به اندازه شست‌وشوی دست و صورت و دستشویی رفتن ذخیره می‌کنند. آبی که قطع و وصل شدن آن بدون اطلاع آبفا به بوغنمه و سایر مردم ملاشیه است.

سهم هر خانواده از آب، به اندازه ظروف خانه

«تا مسئله آب در خوزستان بحرانی و حاد نشود، نه شنیده می‌شود و نه جدی گرفته می‌شود.» این جملات را قاسم آل‌کثیر، فعال اجتماعی و روزنامه‌نگار در اهواز می‌گوید. او در این دو هفته بحرانی ملاشیه به این محله سر زده است و حرف‌های بوغنمه را تایید می‌کند: «مسئله کم‌آبی و فشار پایین آب در ملاشیه معضل دیرینه اهواز است و مسئله امروز و دیروز نیست اما در شبانه‌روز منتهی به ۲۰تیرماه هزار و ۶۱۳ خانوار در ملاشیه اصلا آب نداشتند.»

به گفته او باقی خیابان‌ها هم دچار افت فشار بودند و برخی دیگر می‌گویند که شب‌ها آب در خانه‌های‌شان قطع می‌شد: «در خیابان‌ها که قدم بزنید، زنان و مردان زیادی جلوی در خانه‌های‌شان بیل و کلنگ به دست گرفته‌اند، زمین را می‌کنند تا به شاه‌لوله و بعد آب برسند.»

آل‌کثیر می‌گوید، تانکرها این شب‌ها در ملاشیه جولان می‌دهند اما سهم هر خانواده از تانکرهای آب به اندازه قابلمه‌هایی است که در خانه دارند: «تانکر هم که بیاید، هر خانواده فقط می‌تواند به اندازه یک یا دو قابلمه آب ذخیره کند.»

آل‌کثیر از غیزانیه هم می‌گوید، جایی که دو سال پیش نبودِ آب در آن سروصدا کرد. خردادماه سال ۹۹، اعتراضاتی در این منطقه که یکی از نفت‌خیزترین بخش‌های استان خوزستان است، آغاز شد: «در آنجا هم 17 روستا وجود دارد که با کمبود آب دست‌وپنجه نرم می‌کنند، با تانکر آبرسانی می‌شوند.» به گفته او برخی روستاهای اطراف کرخه و دز هم همچنان با مشکل آب شرب دست‌وپنجه نرم می‌کنند: «غیر از آب شرب برخی کمبود آب برای کشاورزی هم دارند و در بعضی فصول حتی حق کشت ندارند و دولت هم مابه‌ازایی برای کشت نکردن و بیکاری جامعه کشاورزی اتخاذ نکرده است.»

آب برای خوردن

خانواده عبدالحکیم، ساکنان خیابان خیام زاهدان در جنوب شرق ایران در نقطه مقابل اهواز و ملاشیه، 10روز است که فقط آب برای خوردن و آشامیدن دارند و حتی نظافت‌شان هم مختلف شده است: «ما همیشه بحران آب داشتیم، این چند روز دو، سه ساعت شب‌ها آب وصل می‌شود و دوباره آب قطع می‌شود. بعضی محلات حتی دو، سه ساعت هم آب ندارند. در برخی محلات با تانکر آب می‌آورند؛ بعضی‌ها از تانکر آب می‌خرند و بعضی محلات حتی آب لوله‌کشی هم ندارند.»

آیا از آبفا پیگیری کرده‌اید؟ پاسخ عبدالحکیم به این پرسش منفی است: «هر سال وقت قطعی آب هربار که پیگیری کردیم، هیچ جوابی ندادند، می‌گویند مشکلش رفع می‌شود اما خبری نیست.»

زرداب داریم، نه آب

تصور باز کردن شیر آب و مواجه‌شدن با آب گل‌آلوده و زردرنگ برای برخی از شهروندان زاهدانی، تصویری تکراری است: «جیره‌بندی، قطع و وصل‌شدن آب در طول یک‌هفته و حالا هم زرداب.» این جملات سینا، یکی دیگر از شهروندان زاهدان است. او از آب بی‌کیفیتی می‌گوید که در این 10روز مجبور بودند هم با آن حمام بروند، هم ظرف و لباس بشویند: «آب گوارایی نداریم.»

کم‌آبی، بی‌برقی و گرما

هفته سوم تیرماه به‌گواه آمارهای سازمان هواشناسی میانگین دمای هوا نسبت به بلندمدت نیم تا یک درجه سانتی‌گراد گرم‌تر شد. داده‌های سایت ogimet، سرویس خدمات آب و هوایی، ۱۹ و ۲۰تیرماه، اهوازی‌ها دمای 4/47 درجه سانتی‌گراد را هم تجربه کردند. اهواز سومین شهر گرم ایران در ۴۸ساعت گذشته تشخیص داده شده است. استان سیستان و بلوچستان هم دو نماینده در لیست گرم‌ترین شهرهای ایران دارد، زابل و ایرانشهر. دمای هوا در زاهدان آنطور که شهروندان احساس کرده‌اند، از سال‌های قبل هم بیشتر شده است. گرمایی که حالا با بی‌آبی و گاهی بی‌برقی همراه می‌شود: «دمای هوا 45-40درجه سانتی‌گراد است، کولر آبی هم امکان‌پذیر نیست.»

روابط عمومی آب و فاضلاب استان سیستان و بلوچستان، دو روز پیش، ۱۸تیرماه در اطلاعیه‌ای اعلام کرد که به‌دلیل نقص فنی  پمپ خط انتقال آب به زاهدان، در بعضی از نقاط شهر، افت فشار و در برخی مناطق مرتفع شهر، قطعی جریان آب رخ می‌دهد. براساس این اطلاعیه: «یکی از چهار پمپ ایستگاه پمپاژ شماره ۲ خط انتقال آب از چاه نیمه به زاهدان واقع در سه‌راهی دشتک دچار نقص فنی شده و نیاز به تعویض فوری پیدا نمود.»

اطلاعیه شرکت آبفا تاکید کرده است که ظرفیت خط انتقال با از دست دادن یک پمپ به میزان ۲۵ درصد کاهش پیدا کرده و به‌تبع‌آن کسری تولید و انتقال، شبکه توزیع آب زاهدان هم دچار شوک شده و افت فشار و در برخی مناطق مرتفع شهر، قطعی جریان آب دور از انتظار نیست. آبفا در اطلاعیه دیگری کمبود و قطعی آب در بیش از ۲۰ محله را تایید کرده است.

درسوی‌دیگر ایران، کمبود آب در ملاشیه اهواز هم مشکلات فنی عنوان شده است. از خوزستان اطلاعیه‌های بیشتری درباره بحران آب منتشر شده است. مثلا پایگاه اطلاع‌رسانی معاونت هماهنگی امور عمرانی استانداری خوزستان از برگزاری جلسه‌ای برای آب منطقه ملاشیه خبر داد. جلسه‌ای با حضور معاون امور عمرانی استانداری و مدیرکل آبفای خوزستان.

براساس اطلاعیه شرکت آبفا، ۷۰هزار نفر از ساکنان این منطقه سال‌هاست که با مشکلات کمبود آب روبه‌رو هستند. مشکلاتی که در ایام زمستان کمتر است اما تابستان‌ها بیشتر. محمدرضا کرمی‌نژاد، مدیرعامل شرکت آبفای خوزستان می‌گوید تغییر رژیم آبرسانی باعث بی‌آب شدن برخی از خانوارها در این محدوده شده است، 31خیابان از 231خیابان اصلی و فرعی و حدود 19درصد از خانوارها دچار افت فشار و تنش آبی بودند.

به گفته کرمی‌نژاد در روزهای اخیر، اقداماتی برای تقویت پمپ ایجاد شده بود: «برای  تقویت فشار آب در مناطق مختلف، پمپ قوی‌تری برای ایستگاه پمپاژ مربوطه نصب شده بود که این موضوع باعث نوساناتی در شبکه آبرسانی برخی از مناطق ملاشیه شد. برخی خانواده‌ها با مشکل کم‌آبی مواجه شدند و برخی دیگر پرآب شده بودند. اکنون مشکل در حال حل‌شدن است.»  او می‌گوید در بازدیدی که از منطقه داشته است، از حدود 50 تا 60 خانه تنها دو تا سه خانه دچار مشکل بودند: «خیلی از خانواده‌هایی که امروز به آنها سر زدیم خبر نداشتند که آب وصل شده است، می‌گفتند آب قطع شده اما وقتی به پمپ‌ها سر می‌زدند متوجه وصل‌شدن آب می‌شدند.»

او از تقویت پمپ، افزایش خط و ایستگاه برای حل مشکل جنوب و جنوب غرب اهواز نام می‌برد. مقدماتی که انجام گرفته و اکنون اثر خود را می‌گذارند. به گفته مدیرعامل شرکت آبفای خوزستان تاکنون ظرفیت انتقال آب منطقه ملاشیه به 8هزار متر مکعب در روز افزایش پیدا کرده است و تا پایان هفته به 12 هزار مترمکعب خواهد رسید: «همه خانوارها مخازن خود را پر کردند یا در حال پرکردن مخازن خود هستند.» او می‌گوید از شب 20تیرماه وضعیت پایدار و دائمی می‌شود.

وضعیت نامطلوب زاهدان، شهر حساس به آب

میانه‌های تیر، دومین‌بار است که کم‌آبی و قطعی آب در زاهدان پوشش خبری گسترده پیدا می‌کند. 19خردادماه امسال، نقص فنی در خط انتقال آب چاه نیمه به زاهدان، این شهر را با قطعی و افت فشار مواجه کرده بود. شرکت آبفا در اطلاعیه‌ای از شهروندان درخواست کرده بود تا در مصرف آب صرفه‌جویی کنند. یک پژوهش با تیتر: ارزیابی و اولویت‌بندی مناطق شهری از نظر شاخص‌های شهر حساس به آب در نشریه فضای جغرافیایی، زاهدان را یکی از شهرهای حساس به آب معرفی کرد.

در بخشی از این پژوهش آمده بود که زاهدان با آب و هوای گرم و خشک در سال‌های اخیر شاهد ورود مهاجران از مناطق روستایی استان و سایر استان‌ها و طی دودهه گذشته مشکلات متعددی در زمینه آب شهری داشته است، کمبود منابع عرضه ازیک‌طرف و افزایش سرانه مصرف و نرخ مهاجرپذیری ازطرف‌دیگر، وضعیت آب در این شهر را بحرانی کرده است.

نویسندگان این پژوهش که در سال 1401 منتشر شده است، نتیجه گرفتند: «شهر زاهدان به‌شدت با کمبود منابع آب روبه‌رو است، این شهر در دهه‌های گذشته با گسترش بی‌رویه‌ای مواجه بوده و از آنجا که آب آشامیدنی شهروندان جزو حادترین مشکلات شهر است، شهر زاهدان با میانگین 2/843 (شاخصی که در پژوهش ذکر شده است)‌ ازنظر حساسیت به آب در وضعیت نامطلوب ارزیابی شده است.»

براساس نتایج این پژوهش که پروین یوسفی، دانشجوی دکترای جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه آزاد واحد زاهدان و همکارانش انجام داده‌اند: «از شهر زاهدان، هرساله حجم زیادی از منابع آب‌طبیعی به‌صورت باران با بیشترین سرعت ممکن خارج شده و در ترکیب با فاضلاب تخلیه می‌شود. این سیستم به‌دلیل حجم زیاد فاضلاب، رواناب و نبود ظرفیت سیستم جمع‌آوری شهر زاهدان، سبب سرریز و آب‌گرفتگی معابر می‌شود که موجب زیان‌هایی همچون آسیب به تاسیسات زیربنایی، منزل‌های مسکونی، همچنین قطع برق، اختلال در رفت‌وآمد، ایجاد منظر‌ه‌های نامطلوب در سطح شهر و حتی برق‌گرفتگی ساکنان بر اثر به زیر آب رفتن تاسیسات برقی شهر می‌‌شود.»

این پژوهشگران نتیجه گرفتند که دست‌به‌دست هم دادن این عوامل سبب‌شده تا زاهدان دیگر نتواند با استفاده از منابع موجود به حیات شهری خود ادامه دهد: «شهر زاهدان در چند سال گذشته با گسترش بی‌رویه‌ای مواجه بوده و از آنجا که تأمین آب آشامیدنی شهروندان شهر زاهدان جزو حادترین مشکلات شهر است، مطالعه و بررسی علمی در این خصوص، اهمیت زیادی خواهد داشت. باید برای جلوگیری از افزایش مصرف آب شرب در کشور به‌ویژه شهرهایی مانند زاهدان که میزان مصرف آب در آنها از متوسط کشور بیشتر است، راهکارها و سیاست‌گذاری مناسبی صورت گیرد تا این میزان به متوسط جهانی نزدیک شود.»

حالا آل‌کثیر، فعال اجتماعی و روزنامه‌نگار از بُعد اجتماعی کم‌آبی می‌گوید: «گرمای هوا در کنار بی‌آبی، ساکنان ملاشیه اهواز که اغلب کارگرانی روزمزد با درآمد پایین هستند را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد.» زندگی افرادی که حالا باید در دمای بالای 45 با بی‌آبی و احتمالا بی‌برقی هم بسازند؛ اتفاقی که زمزمه‌های آن با اطلاعیه‌ 19تیرماه استانداری، برای برخی از شهروندان جدی‌تر شد: «ساعت پایان فعالیت ادارات و دستگاه‌های اجرایی خوزستان به دلیل وقوع دمای ۴۹ درجه و بالاتر در بسیاری از نقاط استان و در راستای صرفه‌جویی در مصرف و پایداری شبکه برق روز دوشنبه ۱۹تیرماه ساعت ۱۲ اعلام می‌شود.»

قطعی آب پیش‌روی تهران، قزوین و شیراز

در روزهای اخیر برخی از شهروندان شیراز هم از کمبود آب در این شهر خبر می‌دادند. آبرسانی در برخی نقاط شیراز بنابر اطلاعات آبفای این شهر با تانکر آبرسانی صورت می‌گیرد: «بروز حادثه‌ای در محدوده سد درودزن موجبات ایجاد برخی مشکلات فنی و افت فشار در مخازن به دلیل مصارف بالای مردم و کاهش ورودی‌ها در انتقال آب به شهر شیراز از عامل بروز مشکلات است. عملیات تعمیر این لوله 27ساعت طول کشید و کل شبکه توزیع آب خالی شد.»

غیر از  این سه‌شهر که آب شرب خانه‌های‌شان به‌دلیل نقص فنی قطع شده بود. تهران هم اواخر خردادماه با قطعی و افت فشار آب روبه‌رو شد. در اطلاعیه آبفا ۲۲خردادماه آمده بود: بر اثر بارش باران، جاری شدن سیلاب و رانش گسترده زمین و کوه در حوالی جاده چالوس، مسیر انتقال آب از سد امیرکبیر به تاسیسات آبرسانی تهران در بستر رودخانه کرج مسدود شده بود.» قطعی آب در پایتخت تا چند روز ادامه داشت.

وزارت نیرو 11تیرماه امسال اما از احتمال قطعی آب به‌دلیل میزان مصرف بالای شهروندان در پایتخت خبر داد: «مصرف لحظه‌ای آب تهران از ۵۰ هزار لیتر در ثانیه نیز عبور می‌کند؛ هرچند این میزان مصرف، مصرف لحظه‌ای آب در تهران بوده و ثابت نخواهد بود، اما ثبت این رقم هشداری برای پایتخت‌نشینان است تا راهی برای کاهش مصرف آب بیابند.»

بنابر گفته مدیرعامل شرکت آبفای استان تهران، اگر مشارکت مردم در مصرف بهینه آب از چهار به ۱۰درصد افزایش یابد، بدون هیچ‌گونه مشکلی آب شرب پایتخت تأمین و توزیع می‌شود. خبرگزاری دولت در گزارشی از مصرف آب کولرها در تهران خبر داده بود: کولرهای آبی یکی از پرمصرف‌ترین وسایل خانگی هستند. هر کولر آبی هم اندازه یک فرد در خانواده آب مصرف می‌کند به‌طوری‌که کولر آبی ۳۰۰ لیتر آب در شبانه‌روز مصرف می‌کند و اکنون در شهر تهران حدود سه‌میلیون کولر آبی در مدار فعالیت قرار دارد. در قزوین هم آنطور که خبرگزاری تسنیم نوشته است، باتوجه به تشدید گرمای هوا در هفته‌جاری قطعی آب در قزوین به صورت نوبت‌بندی‌شده رخ می‌دهد. بنابر شرکت آبفا قطعی آب در بازه‌های زمانی 4ساعته خواهد بود.