نعیمه عطامنش
والاترین هدف علم منطق دور کردن خطا از ذهن در تفکر است و آن چه که نشان میدهد ذهن مبرا از هر خطایی است، هنگام سخن گفتن است. زمانی که صحبت میکنیم، شعر میگوییم، قیاس میکنیم، از برهان و استدلال استفاده میکنیم، اما هنگامی که در استدلال دچار خطا میشویم، ممکن است دچار نوعی مغلطه شده باشیم.
مغلطه را گاهی به استدلال به ظاهر پذیرفتنی میگویند که با استفاده از برهانهایی غیرمنطقی یا اشتباه صورت میگیرد. مغالطه اقسام متفاوت دارد. یکی از آن ها اسباب مغالطه خارج قیاس است. مغالطهی خارج از قیاس یکی از اصطلاحات بهکار رفته در علم منطق است و به معنای عوامل ایجاد مغالطه، خارج از متن استدلال و یا بدون استدلال است.
مغالطهی خارج از قیاس (خارج از متن استدلال) انواع زیادی دارد. پارهای از مغالطاتی که در بعضی از دستهبندیهای معاصران، تحت عنوان کلی «ادعای بدون استدلال» آمده مانند: مغالطه تهدید، مغالطه تطمیع، مغالطه جلب ترحم و مغالطه عوامفریبی. مغالطهی تهدید که یکی از اقسام مغالطهی خارج از قیاس است به معنای جایگزین کردن زور بهجای استدلال است؛ یعنی اگر مدعای موردنظر را نپذیرد، آسیبی به او خواهد رسید.
به عنوان مثال اگر کسی بگوید: «مردم وظیفه دارند خرج ما را بدهند، اگر ندهند سر و دستشان بشکند و آن پول را خرج دوا و درمانشان شود.» در این گفته، گوینده استدلالی به کار نبرده و در واقع متوسل به زور شده؛ بدین معنا که اگر چنین ادعا را نپذیرند به آن ها آسیبی وارد خواهد شد. علامه حلی در کتاب "الجوهر النضید" (ص۲۶۸-۲۶۹) و خواجه نصیرالدین طوسی در اساس الاقتباس (ص۵۱۵-۵۱۷) در مذمت مغالطه و بیان شیوه مغالطان و بررسی حالات روانی آنان گفتهاند: آن چه انسان را به مغالطه صرف (که به قصد امتحان یا دفع معاندان مبطل نباشد) بر میانگیزد صرفاً اغراض فاسد است؛ مانند خود را عالم و حکیم وانمودن و به ناروا در سلک فضلا آوردن، و بدون سرمایه علم و حکمت طلب تفوّق کردن. مغالطان و سفسطهبازان در معرض سؤال و جواب عوام از اعتراف به جهل ننگ دارند و به همین جهت میخواهند با قیل و قال به نزد عوام شهرت یابند. در مقابله با علما نیز ناچارند به انواع حیله تمسک جویند تا سخن شان رواج یابد، و به نزد ظاهربینان به علما ملتبس شوند؛ و به همین سبب در اکتساب قوانین مغالطه و ملکه گردانیدن آن تلاش بسیار میکنند، تا چنان شوند که در هر موضع که بخواهند به حسب امکان بتوانند دیگران را در غلط بیندازند. مغالطان صرفاً به استعمال مشبهات اکتفا نمیکنند؛ بلکه در ضمن سخن، مخاطب را در مورد آن چه مسلم داشته یا به آن اعتراف کرده در معرض تشنیع و سرزنش قرار میدهند و سخن او را با افزودن لاحقی یا تاویلی به دروغ یا خلاف مشهور سوق میدهند و با خجلت دادن و تحقیر و استهزاء و قطع سخن و استعمال الفاظ غریب و مصطلحات نامتداول او را متحیر و پریشان و ترسزده میکنند.
ویدیو:
سیاستورزی در منازعه
سه رأس مثلث به جامانده از دولت سیزدهم
چرا صداوسیما این روزها گلبهخودی میزند؟
مرز حریم خصوصی و عرصه عمومی کجاست؟
اینفوگرافیک