ایران جنگ کریدورها را می‌بازد؟!

در طول تاریخ، موقعیت جغرافیایی بی‌نظیر ایران همواره امتیاز ژئوپلیتیکی مهمی برای کشور به حساب می‌آمده است. اما به نظر می‌رسد در سال‌های اخیر نه تنها از این موقعیت به عنوان امتیار استفاده نشده بلکه در سطوح مختلف با نادیده گرفتن آن، امتیاز ژئوپلیتیک ایران به تهدیدی علیه کشور تبدیل شده‌است. این در حالی است که کارشناسان ژئوپلیتیک بار‌ها هشدار دادند که فرصت طبیعی ایران از نظر امتیاز ژئوپلیتیک نباید از دست برود و ایران نباید از معادلات منطقه حذف شود. در شمال ایران، سواحل خزر، مرز‌های آسیای میانه و قفقار و در جنوب نیز سواحل خلیج فارس، تنگه هرمز و مکران قرار دارد که این امتیاز‌ها از نظر جغرافیایی ایران را در موقعیتی بی‌بدیل قرار داده‌است. اوایل اردیبهشت ماه خبر رسید که در منطقه، کشور‌های ترکیه، عراق، امارات و قطر توافق کرده‌اند که مسیر ترانزیتی اتصال خاورمیانه به اروپا را اجرا کنند. اقدام این کشور‌ها در منطقه به معنای نادیده گرفتن موقعیت ژئوپلیتیکی ایران است و اجرای این توافقنامه نشان می‌دهد که کشور‌های منطقه «می‌توانند» ایران را از پروژه‌‎‌های ترانزیتی خود حذف کنند. «راه توسعه» دارای دو مسیر ریلی و خودرویی است که از خاک ترکیه و عراق می‌گذرد. مقامات ترکیه گفته‌اند که با اجرای این پروژه زمان حمل و نقل کالا حدود ۲۵ روز کاهش می‌یابد. این مسیر می‌تواند جایگزین مسیر کنونی کانال سوئز و دریای سرخ شود. بر اساس برآورد‌ها تا سال ۲۰۵۰ این پروژه به صورت کامل تکمیل خواهد شد و مرحله اول آن در سال ۲۰۲۸ تکمیل می‌شود.

نویسنده

یگانه شوق الشعراء

راه ابریشم نوین و نادیده گرفتن ایران

در گذشته راه ابریشم با ایران شناخته می‌شد، چون این کشور مرکز تقل این مسیر بود. اما به یاد داریم که در سال ۲۰۱۳ رئیس جمهور چین و سپس سایر مقامات چینی پرده از پروژه‌ای عظیم با نام «راه ابریشم نوین» برداشتند و در سال ۲۰۱۷ با حضور رهبران نزدیک به ۳۰ کشور جهان در چین، این پروژه افتتاح شد. این ابرپروژه متشکل از شبکه‌های ارتباطی و مسیر‌های ترانزیتی، لوله‌های نفت و گاز، بنادر، فرودگاه‌ها، خطوط راه‌آهن و تأسیسات انرژی است. راه ابریشم نوین به «ابتکار کمربند و جاده» معروف شد که ۶۵ درصد جمعیت جهان، ۴۰ درصد تولید ناخالص جهانی و ۷۱ کشور را در بر می‌گیرد، اما بدون حضور ایران؛ متاسفانه در این مسیر کشور ما کنار گذاشته شد.

بازاندیشی در حوزه کریدور‌های ترانزیتی

شعیب بهمن پژوهشگر و تحلیل‌گر روابط بین‌الملل به روزنامه اینترنتی فراز گفت: «در سال‌های گذشته غفلتی جدی در حوزه مسائل ترانزیتی ایران اتفاق افتاد و به دلیل فقدان یک «تصویر کلان» از تحولات بین المللی ایران موفق نشد که یک طراحی راهبردی در حوزه مسائل کریدوری و ترانزیتی داشته باشد. این امر باعث شده‌است که در داخل ایران هیج برنامه مدون، کلان و راهبردی برای پیشبرد این پروژه وجود نداشته باشد و از سوی دیگر همسایگان از این غفلت استفاده کند و توانایی و ظرفیت‌های ژئوپلیتیکی خود را فعال کنند. همچنین فعال شدن ظرفیت‌های ژئوپلیتیکی همسایگان باعث تخلیه ظرفیت‌های ژئوپلیتیکی ایران نیز شده و خواهد شد. ضروری است که در ایران نسبت به طراحی یک پروژه کلان در حوزه کریدور‌های ترانزیتی و به ویژه کریدور‌های اقتصادی باز‌اندیشی شود و این اقدام به صورت جدی در دستور کار نهاد‌های مرتبط با حوزه سیاست خارجی قرار بگیرد».

راه توسعه

اقتصاد بین الملل معطل نمی‌ماند

او درباره نادیده گرفتن موقعیت ژئوپلیتیکی ایران توسط کشور‌های منطقه گفت: «به هر حال بی توجهی‌های داخلی و فقدان طراحی طرح‌های کلان در این زمینه باعث شده است که سایر کشور‌ها از این شرایط استفاده کند و پروژه‌های خود را پیش ببرند. با وجود اینکه در بسیاری از حوزه‌ها، موقعیت ژئوپلیتیک ایران نسبت به همسایگان برتری دارد، اما فقدان توجه و سرمایه‌گذاری در زیر ساخت‌ها باعث شده‌است که سایرین به مسیر‌های جایگزین فکر کنند. این نکته مهم است که اقتصاد بین‌الملل هیچ‌گاه معطل یک کشور نمی‌ماند و اقدامات خود را از راه‌های دیگر دنبال خواهد کرد؛ بنابراین اگر ایران به عنوان مثال بیش از ۲۰ سال است که در تکمیل پروژه کریدور شمال-جنوب تعلل می‌کند، باید منتظر احداث کریدور‌های جایگزین در اطراف خود باشد. از سوی دیگر اگر ایران تصمیم راهبردی برای مشارکت در طرح ابتکاری کمربند و جاده چین نگیرد، همسایگان از ظرفیت‌های خود استفاده می‌کنند. هرچند ممکن است جغرافیا و ژئوپلیتیک همسایگان شبیه به جغرافیای ایران نباشد یا باعث شود که مسیر‌ها دورتر شوند و صرفه اقتصادی آن نسبت به مسیر ایران کمتر شود. این یک واقعیت است که اقتصاد بین الملل معطل نمی‌ماند و راه خود را پیدا می‌کند».

طرح راهبردی آمریکا در قبال ایران

این تحلیل‌گر روابط بین الملل ادامه داد: «از دهه نود، آمریکایی‌ها یک طرح راهبردی و کلان در قبال ایران دنبال می‌کنند. پس از پایان جنگ تحمیلی و بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، آمریکایی‌های یک طرح کلانی مبنی بر حذف ایران از مسیر‌های ترانزیتی و خطوط انتقال انرژی داشتند. با توجه به این طرح آمریکایی‌ها و روابط نزدیک برخی از کشور‌ها با آمریکا، برخی از آن‌ها را به کارگزار آمریکا در منطقه تبدیل کرده‌است. به عنوان مثال پروژه‌هایی که ترکیه در منطقه دنبال می‌کند طرح هایی است که با دور زدن ایران اجرا می‌شود. در حالی که مشارکت ایران در همه طرح‌ها می‌توانست مسیر را کوتاه‌تر کند، امنیت بالایی را به مسیر‌ها ببخشد و از حیث اقتصادی این مسیر‌ها را به صرفه‌تر کند. اما طرح‌های تحریمی آمریکا از یک طرف و نداشتن تصویر کلان در داخل باعث شده که امروز شاهد شرایط فعلی باشیم».

نیاز به تحول جدی در داخل ایران

او در آخر گفت: «ایران تمایلی به ایجاد اختلال در مسیر‌های تجاری همسایگان خود ندارد و طرح «راه توسعه» در صورت رسیدن به مرحله نهایی، اجرا خواهد شد. به این دلیل که یک مسیر ترانزیتی و تجاری است و هیچ کشوری هم نمی‌تواند در آن اخلالی به وجود بیاورد و ایران نیز چنین سیاستی را دنبال نمی‌کند. مسئله اساسی ظرفیت‌های کشور‌هایی است که در این پروژه همکاری دارند. بنادر امارات و قطر با زیرساخت‌های بندری ما قابل قیاس نیست و متاسفانه در سال‌های گذشته توجه جدی به توسعه زیرساخت‌های بندری در کشور نشده همانطور که به توسعه زیرساخت‌های ریلی و حمل و نقل جاده‌ای توجه نشده است. در شرایطی که این ظرفیت‌ها را ایجاد نکرده‌ایم و زیرساخت‌های خود را توسعه نداده‌ایم، سایر کشور‌ها از این فرصت استفاده می‌کنند. در شرایطی که همه کشور‌ها از جمله ایران خواهان برقراری امنیت در منطقه‌اند و از ثبات در منطقه حمایت می‌کنند، مسیر‌های جایگزین می‌توانند شکل بگیرند. در داخل ایران نسبت به این طرح‌ها باید یک تحول جدی به وجود بیاید و ایران وارد فاز‌های اجرایی شود. ایران باید از یک تماشاگر محض در مورد جنگ‌های کریدوری و مسیر‌های مواصلاتی در منطقه خارج شود و به شکل فعال عمل کند».

لینک کپی شد