اعتصاب پرستاران اخلاقی است یا نه؟

اعتصابات پرستاران در ایران از فروردین سال جاری شروع شد و در روزهای اخیر به اوج خود رسیده‌است. این اعتصابات موجب شد که وزیر بهداشت دولت چهاردهم اولین اقدام را در خصوص پرستاران انجام دهد. او در مصاحبه‌ای اعلام کرد که «بودجه بدهی پرستاران در هیئت دولت محاسبه و تصویب و به تدریج پرداخت خواهد شد».

پرستاران چرا اعتصاب می‌کنند؟

دبیرکل خانه پرستار این اعتصابات را بی‌سابقه خوانده و گفته است: «در طول ۱۰۰ سال تاریخ پرستاری مدرن کشور برای اولین بار است که اعتراض به‌شکل دست از کار کشیدن اتفاق می‌افتد. وقتی پرستار دست از کار بکشد، خیلی احساس نگرانی می‌کنیم.» در گذشته نیز اعتصابات و اعتراضات پرستاران به دلیل مشکلات معیشتی و عدم پاسخ به مطالباتشان وجود داشت و به طور کلی، اعتصابات و اعتراضات پرستاران در ایران بیشتر به صورت تجمعات صنفی و اعتراضات دسته‌جمعی در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی بود.

این اعتراضات اغلب به دلایل اقتصادی، مانند تأخیر در پرداخت حقوق، کمبود امکانات و تجهیزات، اضافه‌کار اجباری بدون پرداخت دستمزد و همچنین مشکلات مربوط به قرارداد‌های کاری صورت گرفته‌اند. اعتراضات اخیر پرستاران از فروردین ماه شروع شده و تقریبا در هر ماه امسال اتفاق افتاده است. این اعتصابات شامل اعتراضات پرستاران در شهر‌ها و استان‌های مختلف کشور مانند فارس، همدان، کهگیلویه و بویر احمد، خوزستان، اصفهان، مازندران، فارس، البرز، یزد، بوشهر، کرمانشاه، آذربایجان شرقی، اراک، مشهد، بندرعباس، ایلام، یاسوج و ... می‌شود و از دو هفته پیش، در موج تازه‌ای تشدید شده است.

مطالبات پرستاران شامل اعتراض به فشار کار، توهین و تهدید، پایین بودن پایه حقوق، اضافه‌کاری‌های ارزان و اجباری، معوقات دستمزدی و اجرای مناسب قانون تعرفه گذاری شغل پرستاری می‌شود.

بیماران و پرستاران چه می‌گویند؟

بیماری در این باره می‌گوید: «در این اعتصاب اگر بیماری جان باخته باشد، مقصر آن کیست؟ در این ایام بیمار ما در اورژانس بیمارستان بود و او را به بخش انتقال نمی‌دادند زیرا پرستاران در اعتصاب بودند. حتی مدیریت بیمارستان نیز به ما گفت نمی‌توانیم کاری کنیم. سوال ما این بود که پس وجدان کاری کجاست؟»

پرستاری در این باره می‌گوید: «من چندین سال است که در بخش مراقبت‌های ویژه کار می‌کنم. ما در دوران کرونا از جان خود گذشتیم و از بیماران مراقبت کردیم. زمانی که سفره  پرستار خالی است، کسی به پرستاران فکر می‌کند؟! چه کسی می‌تواند اعضای بیمار خانواده خود را رها کند و به سر کار برود؟ کسی می‌تواند با ساعتی ۲۰هزار تومان کار کند؟ ما باید سی سال کار کنیم اما تمام خدمات درمانی برای ما رایگان نیست و بیمه تکمیلی مناسبی نداریم. پرستار چیزی زیادی نمی خواهد فقط حقش را می‌خواهد».

چالش اعتصاب پرستاران در جهان

اعتصاب پزشکان و پرستاران به صورت مستقیم می‌تواند جان بیماران را به خطر بیاندازد و در این بین برخی از بیماران نسبت به این موضوع معترضند و اعتراض پرستاران را امری غیراخلاقی و غیرحرفه‌ای می‌دانند. در کشور‌های دیگر نیز چنین چالشی وجود دارد. پرستاران بریتانیا در دسامبر ۲۰۲۲ و ژانویه ۲۰۲۳ در اعتراض به شرایط کاری سخت و دستمزد‌های پایین، اعتصاب گسترده‌ای برگزار کردند.

اعتصاب‌ها در چندین دوره و در مناطق مختلف انجام شد و بر خدمات بهداشتی تأثیر جدی گذاشت. در ایالات متحده، پرستاران در طول دهه‌ها در چندین ایالت دست به اعتصاب زدند. در فرانسه، پرستاران و کادر درمانی به طور مکرر به دلیل شرایط کاری سخت و کاهش بودجه‌های بهداشتی دست به اعتصاب زده‌اند. یکی از بزرگ‌ترین اعتصابات در سال ۲۰۱۶ رخ داد که پرستاران و کادر درمانی در اعتراض به کاهش بودجه‌ها و فشار کاری زیاد، در سراسر کشور تجمع کردند.

پرستاران آلمانی در سال ۲۰۲۱ در چندین نوبت اعتصاب کردند. این اعتصابات به دلیل کمبود نیرو و فشار‌های کاری ناشی از پاندمی کرونا و نیز درخواست افزایش دستمزد‌ها انجام شد. در این کشورها، اعتصابات پرستاران غالباً با چالش‌های زیادی همراه بوده است. چراکه این اعتصابات تأثیر مستقیمی بر سلامت عمومی دارند و از این رو، موضوعی حساس و بحث‌برانگیز محسوب می‌شوند. اما به دلیل فشار‌های اقتصادی و اجتماعی، پرستاران در برخی موارد چاره‌ای جز اعتصاب نمی‌بینند تا صدای خود را به مسئولان برسانند.

آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های اخلاقی چه می‌گویند؟

در بسیاری از کشورها، آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های اخلاقی برای کادر درمانی از جمله پرستاران و پزشکان وجود دارد که به موضوع اعتصاب‌ها و مسائل مرتبط با آن می‌پردازند. این آیین‌نامه‌ها اغلب بر اساس اصول اخلاقی حرفه‌ای تنظیم شده‌اند و تلاش می‌کنند تا تعادل میان حقوق کادر درمان و نیاز‌های بیماران برقرار شود. در اینجا به چند نمونه از آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های اخلاقی اشاره می‌کنیم.

بر اساس آیین‌نامه اخلاقی انجمن پزشکی آمریکا، پزشکان موظفند در هر شرایطی مراقبت‌های پزشکی مناسب را ارائه دهند. هرچند که این آیین نامه اعتصاب‌های کادر درمانی را به کلی ممنوع نکرده است، اما توصیه می‌کند که هرگونه اقدام اعتراضی نباید منجر به ایجاد خطر برای سلامت و زندگی بیماران شود. اتحادیه بین‌المللی پرستاران نیز توصیه می‌کند که پرستاران باید همیشه منافع بیماران را در اولویت قرار دهند.

هرچند که این اتحادیه حق پرستاران برای اعتراض به شرایط کاری غیرقابل تحمل را به رسمیت می‌شناسد، اما تأکید می‌کند که در هنگام برنامه‌ریزی برای اعتصاب، باید اطمینان حاصل شود که بیماران از مراقبت‌های ضروری محروم نمی‌شوند. این اتحادیه بر لزوم حفظ تعادل بین دفاع از حقوق پرستاران و تعهد اخلاقی به بیماران تأکید دارد. سازمان بهداشت جهانی توصیه می‌کند که دولت‌ها و سازمان‌های بهداشتی شرایط کاری عادلانه و منصفانه‌ای برای کادر درمانی فراهم کنند تا از نیاز به اعتصاب جلوگیری شود. همچنین تأکید می‌کند که اعتصابات نباید به نحوی باشد که به سلامت عمومی آسیب برساند. همچنین در برخی کشورها، قوانین خاصی برای مدیریت اعتصابات در بخش‌های حیاتی مانند بهداشت و درمان وجود دارد. این قوانین ممکن است اعتصاب کامل را ممنوع کنند یا به اعتصاب مشروط اجازه دهند، به شرطی که حداقل خدمات بهداشتی و درمانی همچنان ارائه شود.

اعتصابات پرستاران در ایران و سایر کشورها، بازتابی از بحران‌های معیشتی و فشار‌های کاری در نظام‌های بهداشتی است. این اعتصابات هرچند که می‌تواند توجهات لازم را به مسائل پرستاران جلب کند، اما تأثیرات منفی بر سلامت بیماران و ایجاد پرسش‌هایی پیرامون اخلاق حرفه‌ای را به همراه دارد. در حالی که آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های اخلاقی تأکید بر حفظ تعادل میان حقوق کادر درمان و نیاز‌های بیماران دارند، ضروری است که راهکار‌های مؤثری برای بهبود شرایط کاری پرستاران ارائه شود تا از ایجاد بحران‌های مشابه در آینده جلوگیری شود. برخورد عادلانه با مطالبات پرستاران و حفظ اصول اخلاقی باید همزمان مد نظر قرار گیرد.