عکس قدیمی که میبینید، یکی از لحظات مهم تاریخِ معاصرِ قفقاز است که در آن «برندا شافر»، افسر اطلاعاتی آمان اسرائیل، به همراه «نصیب نصیبلی»، نخستین سفیر باکو در ایران، درباره «مسئله» هویتِ ملی آذربایجان سخنرانی میکنند. اینکه چرا یهودیان خزر باید به «مسئله» ملّی آذربایجان پاسخ میدادند، خود بخشی از موضوع اصلی ما است.
پس از ظهور اتحاد جماهیر شوروی، نظریهای در اروپا شکل گرفت که به «بلشویسم یهودی» معروف شد. پیروان این نظریه معتقد بودند از مارکس تا تروتسکی، چهرههای مؤثر مارکسیست و رهبران بلشویک، یهودی بودند. آنها مارکسیسم را همچون دینی میدیدند که یهودیان، بنیانگذار و پیشرانِ اصلی آن هستند؛ دینی که در آن مارکس جایگزین موسی شده و هدفش نابودی مالکیتِ خصوصی و بنیانهای اساسی کشورها است.
صرفنظر از درستی یا نادرستی نظریۀ بلشویسم یهودی، در باکوی پس از فروپاشی شوروی نیز به تدریج هویتی شکل گرفت که بنیانگذارانش یهودی بودند و «پروژۀ ساختِ هویتِ ملّی» را طوری مهندسی کردند که چشمانداز و پنجرهاش به افق اورشلیم باز شود.
اینکه چرا کشوری که در یک دورۀ تاریخی سه بار الفبایش تغییر کرده، باید مسئلۀ هویتِ ملّیاش را با کمک افسر اطلاعاتی اسرائیل حل کند و به نظراتِ نخبگانِ خود بسنده نکند، قابل تأمل است. هیچ کشور معتبری برای یافتن پاسخِ مسائلِ هویتی خود از افسران اطلاعاتی خارجی کمک نمیگیرد، بلکه آن را از درون تبیین میکند. اما در اینجا موضوع، مهندسی یک پروژه است که مهندسی آن برونسپاری شده بود.
برندا شافر از اواسط دهۀ ۲۰۰۰ شروع به نگارش کتابهایی دربارۀ آذربایجان ایران کرد و بعدها بهعنوان افسر اطلاعاتی آمان، به مادر پانترکیسم تبدیل شد. شافر که خود را پروفسور مینامد - تا سابقۀ شغلیاش را پنهان کند - تاکنون هیچگاه مقالۀ علمی معتبر و مفیدی منتشر نکرده و هیچ یک از نوشتههایش ارزش علمی ندارد. آثار او بیشتر شبیه جزوههای تشکیلاتی است که اینبار نه با جلد سفید و شیفتگان لنین، بلکه بهعنوان دستورکار جدید تئوریک برای یک مجموعۀ پیچیده تدوین میشود، ولی مانند لنین، فهرست «چه باید کرد»ها را مشخص میکند.
ملتی که افسر اطلاعاتی بیگانه بسازد به درد همان پروژه میخورد. صدام حسین با پولِ حاصل از فروشِ نفتِ عراق، تصور میکرد که از طریق درآمیختنِ ایدئولوژی بعث و سوسیالیسم عرب، ساختمان محکمی از پانعربیسم ساخته است. اما پس از فرو ریختن کاخِ پوشالیاش، عراق دوباره به بین النهرین پرآشوب ابتدای هزار دوم پیش از میلاد برگشت. ملتی در کورۀ تاریخ و به مرور زمان ساخته میشود، نه با یکی دو یهودی دورهگرد و چند قمارباز در باکو و حومه.
ویدیو:
در دارالخلافه با بهزاد یعقوبی
مرز حریم خصوصی و عرصه عمومی کجاست؟