روش های کاهش بارش بر دام سبک کشور

به گزارش فراز، میزان نزولات جوی در سال جاری زراعی نسبت به سال قبل کاهش قابل ملاحظه‌ای داشته است؛ به طوری که براساس گزارش منتشر شده توسط دفتر مطالعات پایه منابع آب شرکت مدیریت منابع آب ایران، ارتفاع کل ریزش‌های جوی در سال آبی ۱۴۰۰-۱۳۹۹ (از ابتدای مهرماه ۱۳۹۶ تا پایان فروردین ماه ۱۴۰۰) بالغ بر ۱۲۶ میلی متر بوده است. این مقدار بارندگی در مقایسه با میانگین دوره‌های مشابه بلندمدت (۲۰۵ میلی متر) ۳۹ درصد کاهش و نسبت به دوره مشابه سال آبی گذشته (۲۷۵ میلی متر) ۵۴ درصد کاهش داشته است.

براساس گزارش مذکور کاهش میزان بارندگی نسبت به میانگین بلند مدت به تفکیک حوضه آبریز و به ترتیب از بالا به پایین شامل حوزه مرزی شرق (۷۷- درصد)، حوزه قره قوم (۵۰ درصد)، حوضه فلات مرکزی (۴۴- درصد)، حوزه خلیج فارس و دریای عمان (۴۱- درصد)، حوضه دریای خزر (۱۸- درصد) و حوزه دریاچه ارومیه (۴- درصد) است.

اولین بخش تولیدات دامی که تحت تأثیر کاهش نزولات و خشکسالی قرار می‌گیرد، تولید کنندگان دام سبک هستند. مطمئنا کاهش بارندگی بسته به حوضه آبریز، کاهش تولید مراتع و تولیدات زراعی را به درجات به دنبال خواهد داشت. کاهش تولید مراتع باعث می‌گردد غالب پرورش دهندگان گوسفند و بز (عشایر و دامداران روستایی) که برای تغذیه دام‌های خود متکی به چرای مستقیم از مراتع و پس چر مزارع هستند، با چالش جدی در زمینه تغذیه دام‌های خود روبه رو گردند. همچنانکه در حال حاضر در بخش‌هایی از کشور این اتفاقات در حال وقوع است. از عواقب این وضعیت کشتار زودهنگام و کاهش وزن کشتار دام‌ها، کشتار دام‌های مولد، افزایش بیماری در گله‌ها، کاهش اشتغال و در نهایت کاهش تولید گوشت قرمز و شیر در سطح کلان خواهد بود. رخداد دیگری که هم زمان با این وقایع قابل پیش بینی است افزایش تغذیه دستی دام‌ها و در نتیجه افزایش تقاضا برای استفاده و خرید نهاده‌های دامی خواهد بود.

از طرف دیگر کاهش تولیدات زراعی مورد استفاده در تغذیه دام نیز با روندی مشابه، افزایش تقاضا برای این محصولات و اقلام خوراکی را به دنبال خواهد داشت. افزایش تقاضا برای تهیه نهاده‌های دامی، افزایش قیمت نهاده‌ها و نابسامانی در بازار تأمین نهاده را می‌تواند به دنبال داشته باشد.

لذا چنانچه در بازه زمانی پیش رو، تمهیدات و اقدامات لازم در مورد تأمین ذخایر به حد کافی صورت نگیرد، پیش بینی می‌شود نابسامانی قابل ملاحظه‌ای در حوزه تأمین نهاده‌های دامی به وجود آید. شایان ذکر است که این تغییرات تولید، علاوه بر کاهش تولید گوشت، می‌تواند بخش طیور و قیمت گوشت مرغ را هم مستقیم از طریق افزایش تقاضا برای نهاده‌های دامی و هم غیر مستقیم از طریق کاهش قدرت خرید مصرف کننده و سرازیر شدن هر چه بیشتر سیل تقاضا به سمت مصرف گوشت مرغ تحت تأثیر قرار دهد.

از سوی دیگر در صورت عدم انجام تمهیدات و اقدامات لازم، با توجه به پایین بودن قیمت خرید تضمینی گندم استفاده از این محصول راهبردی به عنوان خوراک دام، کشور را با چالش جدی در این زمینه مواجه خواهد ساخت. کما اینکه در حال حاضر قیمت جو در بازار آزاد بالاتر از گندم بوده و احتمال اینکه با بروز نوسانات در تأمین نهاده‌ها، از این هم بالاتر برود وجود دارد. شایان ذکر است در حال حاضر شدت خشکسالی در مناطقی از کشور به حدی است که گندمکاران ناامید از تولید محصول، کشت انجام شده را به عنوان علوفه در اختیار دامداران قرار می‌دهند. لذا با توجه به اهمیت موضوع ضروری است متولیان امر در فرصت محدود باقی مانده، نسبت به برخی اقدامات کنترلی یا پیشگیرانه در کوتاه مدت، به شرح ذیل اقدام نمایند.

*اقدامات و راهکارهای پیشنهادی

1. اولویت‌بندی استان‌ها از نظر شدت تنش یا بحران کم آبی و تعداد دام:

در شرایط خشکسالی فعلی باید به منظور توزیع عادلانه نهاده یارانه‌ای بین دامداران روستایی (سنتی) و عشایری در درجه اول، کلیه استان‌های کشور از نظر میزان تنش آبی رتبه دهی شوند و با در نظر گرفتن پراکنش دام (کوچک و بزرگ) در استان‌های مختلف کشور و سهم آنها در تولید، با تعیین مناطق بحرانی یا نیازمند حمایت، اقدامات حمایتی به ترتیب اولویت و هوشمندانه انجام شود. در اولویت بندی انجام شده پرورش دهندگان دام کوچک (گوسفند و بز) در اولویت اول حمایت قرار خواهند داشت.

٢. تعیین استان‌های معین

در صورتی که استان‌های همجوار استانی که دچار تنش یا بحران آبی شده است، قابلیت تأمین تمام یا بخشی از نیاز استان مدنظر به نهاده‌های دامی مورد نیاز را داشته باشند باید مشخص شوند و برآوردی از ظرفیت حمایت استان مربوطه انجام گیرد.

٣. تأمین آب مصرفی دام‌ها

لازم است تمهیدات لازم به منظور تأمین و عرضه آب مورد نیاز دام (به ویژه گوسفند و بز) در مناطق دچار کمبود از طریق تانکرهای سیار یا ثابت و ساخت آبشخور انجام گیرد.

۴. کمبود علوفه و لزوم فراوری، غنی سازی و استفاده از اقلام خوراکی غیرمرسوم

از آنجا که در برخی از نقاط کشور، بقایا یا تولیدات جانبی گیاهی وجود دارند که مغفول مانده‌اند یا استفاده از آنها منوط به فراوری است، ضرورت دارد، نسبت به اولویت قرار دادن فراوری و ذخیره آنها به منظور استفاده از آنها به ویژه در تغذیه گوسفند و بز و یا دسته جات گاوهای کم تولید اقدام نمود. از جمله این موارد می‌توان به استفاده بقایای بعد از برداشت نیشکر (سرشاخه و برگ)، استفاده از نیشکر کامل با عیار قند پایین، پیت و باگاس، برگ و طوقه چغندر قند، بقایای ذرت دانه ای، شاخ و برگ هرس خرما، پوسته سبز پسته (بقایای پسته پاک کنی) و… اشاره نمود. البته گفتنی است در موارد مذکور برخی مشکلات نظیر فقدان یا کمبود ماشین آلات لازم جهت جمع آوری، خرد کردن و… وجود دارد که لازم است نسبت به رفع آنها اقدام گردد. موفقیت در این مورد مستلزم استفاده از ظرفیت تشکل‌ها و بخش خصوصی و تعاونی خواهد بود.

۵. تأمین ذخایر استراتژیک و کسری نهاده‌ها

با توجه به وابستگی فعلی کشور به واردات نهاده‌های دامی شامل کنجاله سویا، دانه ذرت و دانه جو و عنایت به فرصت زمانی کوتاه پیش رو بایستی در اسرع وقت به منظور تأمین و تخصیص ارز مورد نیاز جهت واردات نهاده‌های دامی ویژه خشکسالی اقدام نمود. شایان ذکر است بیشترین نهاده مصرفی در سطح گوسفندداری‌های کشور دانه جو است. نظام توزیع نیز باید به نحوی مدیریت شود تا از نشت این نهاده‌ها به بازار آزاد یا مصرف آن در سایر بخش‌های موازی دامپروری جلوگیری شود.

۶. پیش بینی لازم جهت ارائه تسهیلات بلاعوض یا کم بهره

به منظور افزایش توان اقتصادی دامداران در معرض آسیب، لازم است تسهیلات بلاعوض یا کم بهره و یا امهال تسهیلات پرداختی به دامداران هدف در دستور کار قرار گیرد.

۷. تعیین قیمت تضمینی

از آنجا که در شرایط خشکسالی هزینه تولید افزایش می‌یابد، لذا دامدار باید نسبت به فروش محصول تولیدی به قیمتی که از خسارت به دامدار جلوگیری شود و سود متعارف را برای دامدار تضمین نماید، مطمئن باشد. لذا شایسته است، شورای قیمت گذاری محصولات کشاورزی نسبت به تعیین قیمت تضمینی برای این دسته از دام‌ها اقدام نماید و براساس آن، شرکت پشتیبانی امور دام اقدامات لازم را انجام دهد. در جدول زیر شرح اقدامات به همراه دستگاههای متولی، مشخص شده است.

جدول شرح اقدامات و دستگاه‌های متولی

طراحی ساز و کار مناسب برای اجرای راهکارهای فوق، با تأکید بر به کارگیری الگوی کشاورزی قراردادی البته طراحی سازوکار مناسب برای اجرای پیشنهادهای فوق بسیار مهم است، چراکه تجربه واردات خوراک طیور و توزیع آن نشان دهنده ناکاراییهای فراوان بود که به تفصیل در اظهارنظر کارشناسی قبلی مرکز پژوهش‌های مجلس به شماره مسلسل ۱۷۲۶۰ به تفصیل تبیین شده‌اند. همچنین تجربه نشان داده است که اعطای وام‌های ارزان قیمت بدون سازوکار مناسب، عملا اثر فراگیر و مستقیم بر رشد تولید نداشته است و در بسیاری از موارد، وام‌ها از مسیر تولید منحرف شده‌اند. یکی از مهم ترین ساز و کارهای انجام راهکارهای فوق از طریق اتحادیه‌ها و سمن‌ها در قالب الگوی کشاورزی قراردادی و با نظارت و تسهیلگری (به خصوص شرکت پشتیبانی امور دام) است. در قالب این الگو، اتحادیه‌ها و تشکل‌های برخوردار از محسن سابقه، براساس قرارداد مشخص، نهاده ارزان قیمت و تسهیلات در اختیار دامدار قرار داده و در مقابل، براساس قیمت مشخص، اقدام به خرید دام و عرضه مستقیم گوشت به بازار مصرف می‌کنند.