طالبان با داعش فرق می‌کند؟

راضیه محمدی

قبل از حکومت طالبان اکثر انفجارات مشابه به دستور طالبان صورت می‌گرفت. اکثر حملات ۲۰ سال قبل به اسم گروه طالبان و گروه مخالف دولت‌گذشته پیوند می‌خورد و کمتر از گروه داعش نامبرده می‌شد. حالا که طالبان حاکمیت کل افغانستان را به عهده گرفته است اسم داعش در حملات اخیر بیشتر به چشم می‌خورد. در این‌جا می‌خواهیم به این سوال‌ها پاسخ دهیم که آیا طالب و داعش دو گروه مجزا و در تقابل هم در افغانستان فعالیت دارند یا  یک گروه اما با دو اندیشه مختلف هستند؟ از داعش که در افغانستان نام گرفته می‌شود از رهبران که در سوریه و عراق هستند، دستور می‌گیرند یا نیروهای داعش همان نیروهای جدا شده‌ی طالبان اند؟

شکل گیری طالب

برای نخستین بار در سال ۱۹۹۴ میلادی طالبان به عنوان یک گروه شبه نظامی مسلح از مدارس دینی در ولایت قندهار در جنوب افغانستان مطرح شد. آن‌ها با پشتیبانی مالی عربستان سعودی، با حمایت سازمان سیا آمریکا و با مجهز شدن به تانک، خودرو و تسلیحات سنگین پاکستان پیروزی بی‌سابقه‌ای در برابر حکومت ربانی به دست آوردند. در آن زمان شبه نظامیان متعددی از اقوام مختلف افغانستان که برای کسب قدرت در این کشور رقابت می‌کردند، شکست خوردند و یا بدون جنگ به طالبان ملحق شدند. در ۲۶ سپتامبر  ۱۹۹۶ میلادی طالبان کابل را تصرف و بر اساس قوانین شرعی یک دولت اسلامی را با افکار و اندیشه‌های قومی و قبیله‌ای اعلام کردند.

شکل گیری داعش در افغانستان

ریشه‌ی داعش به جماعت توحید و جهاد می‌رسد که در سال ۱۹۹۹ میلادی به رهبری ابومصعب الزرقاوی تأسیس شد و در سال ۲۰۰۴ میلادی به شبکه‌ی القاعده پیوست و پس از آن به القاعده عراق معروف شد. این گروه که وارد جنگ با دولت عراق و نیروهای آمریکایی مستقر در عراق شده بودند، بخش‌هایی از عراق را به کنترل درآوردند و تشکیل «دولت اسلامی عراق و شام» با نام مختصر داعش اعلام کردند.

در سال ۲۰۱۵ میلادی داعش حکومت اسلامی ولایت خراسان در ولایت فراه، هلمند و ننگرهار را در افغانستان اعلام کردند که همه از اعضای جدا شده‌ی طالبان بودند و به طور فعال از فراریان ناراضی طالبان نیرو جذب کردند.

تفاوت‌های این دو گروه

 داعش در شعار و آرمان، سلفی و بنیادگرا است، اما در ذات کاملا مدرن اند. عضوگیری از مهاجران اروپایی و آمریکایی، استفاده از اینترنت، یوتیوب و ماهواره برای تبلیغات، ساخت فیلم‌های تبلیغاتی مخوف و تصویربرداری از قتل‌ها و خشونت‌ها به سبک هالیوود همه و همه نشان دهنده مدرن بودن داعش است. در حالی‌که طالبان یک گروه بنیادگرای اهل تسنن است که باورهای خود را از دو منبع اصلی سنتی یعنی مکتب صوفیانه دیوبندی و سنت اخلاقی و رفتاری قوم پشتون گرفته است. شعار اجتماعی آن‌ها انزوا، دوری از دنیا و به‌خصوص جدایی از مظاهر تمدن و مدرنیته است. انزواطلبی آن‌ها به حدی است که حتی جریانات مترقی درون اسلام همانند کلام اعتزالی، فلسفه و سایر شاخه‌های عرفان را طرد می‌کنند و سعی دارند تفکر و سنت خود را از این جریان‌ها منزه بدارند.

طالب و داعش دو گروه با اندیشه واحد

سازمان ملل متحد تخمین زده است که جنگ‌جویان داعش در افغانستان بین پنجصد تا چند هزار نفر اند که عمدتاً در ساحات شرقی و شمالی افغانستان فعالیت دارند و با روی کار آمدن حکومت‌طالبان در ماه‌های اخیر این گروه بر شدت حملات خود افزوده است.

 وجود یا انکار داعش در افغانستان دو باور را میان آگاهان سیاسی شکل داده است. برخی از آگاهان سیاسی شکل‌گیری داعش در افغانستان را شروع فصل جدیدی از بازی در منطقه می‌دانند و قدرت‌گیری این گروه را در افغانستان برنامه‌ای از قبل طرح ریزی شده توصیف می‌کنند. در حالی‌که شمار دیگر حتی منکر حضور این گروه در خاک افغانستان هستند و داعش را عنوانی برای پوشش کشتارهای هدفمند در این کشور می‌دانند.

هر چند این دو گروه هرگونه ارتباط میان خود را کتمان و حتی اقدامات همدیگر را محکوم می‌کنند و طالبان نیز در روزهای اخیر ادعا داشتند که چندین لانه داعش را مورد هدف قرار داده اند و شماری زیادی از گروه داعش را دستگیر و کشته اند اما سوالی که مطرح می‌شود آیا داعش خراسان با گروه طالبان مستقر در افغانستان ارتباطی دارند؟ به گفته‌ای شماری از مسئولین دولت گذشته، گروه طالبان و داعش هردو گروه‌های تروریستی‌ای هستند با ادعا و شعارهای واحد.

امرالله صالح معاون اول رئیس جمهور حکومت قبلی بعد از روی کار آمدن حکومت طالبان در توئیتی نوشت است: «همه شواهد نشان می‌دهد که گروه داعش خراسان ریشه‌هایی در طالبان و شبکه حقانی دارد که در کابل فعالیت می‌کنند.گروه داعش خراسان و طالبان از طریق یکی از زیرشاخه‌های خود با نام «شبکه حقانی» با همدیگر ارتباط دارند. گروه ولایت خراسان روابط محکمی با شبکه حقانی دارد و این گروه هم ارتباط تنگاتنگی با طالبان دارد».

این گفته‌ها در حالی مطرح می‌شود که گروه‌های جهادی آسیای میانه مرتبط با القاعده به گرمی، پیروزی را به طالبان تبریک گفتند، به افتخار آن، بیانیه‌های تبریک ویژه صادر کردند و سروده‌های حماسی سر دادند. به ویژه، ستیزه جویان ازبیک، اویغورها، و جماعت گورابا و گروه‌های جهادی تاجیک، پیروزی طالبان به عنوان یک پیروزی حماسی و وعده نصرت الهی در قرآن تلقی کردند. 

امرالله صالح، معاون نخست رئیس‌جمهور حکومت قبلی، چندین بار از دستگیری شماری از افراد طالب سخن گفته بود که خود را مربوط به گروه داعش معرفی کرده بودند. در گزارش ۱۲۷ از جلسۀ شش‌و نیم از اعتراف‌های چند فرد بازداشت شده مربوط به طالبان یاد شده است که خواستند هویت طالبانی شان افشا نشود.

شواهد دیگری که نشان می‌دهد فعالیت‌های این دو گروه با هماهنگی هم انجام می‌شود، شیعه و هزار ستیزی این دو گروه است. ازاعلام موجودیت داعش در افغانستان تاکنون اکثر فعالیت‌های تروریستی این گروه، علیه شیعه‌های افغانستان بوده است و با روی کار آمدن طالبان بر شدت این حملات افزوده شده است در حالی‌که رهبران پیشین طالبان و نیز شماری از نماینده‌های مجلس دولت قبل و حامی حکومت طالبان، بارها افغانستان را متعلق به پشتون‌های ساکن در افغانستان گفته بودند. کمال ناصر اصولی در یکی از صحبت‌هایش «تاجیکان را مهاجرین کولابی، اوزبیک‌ها را بخارایی؛ و هزاره‌ها را منگولیایی؛ خوانده بود».

همچنین ملا عبدالمنان نیازی از سرکرده‌های با سابقه حکومت طالبان که از سوی بسیاری به اتهام نسل‌کشی شیعیان هزاره در استان بلخ روبرو است، در مستندی که چندی پیش در مورد وی منتشر شده، افراد منسوب به وی در حال نوشتن شعار «تاجیک‌ها به تاجیکستان، ازبیک‌ها به ازبکستان و هزاره‌ها به گورستان بروند.» دیده می‌شوند. وی همچنین در سال‌های ۱۹۹۷ میلادی که استاندار بلخ بود، بارها این باور را در قالب سخنرانی‌های نماز جمعه خود یاد کرده است.

همچنین عده‌ای در افغانستان به این باور هستند که شاخه گروه داعش خراسان در افغانستان شکل نگرفته است و هدف برجسته‌سازی اسم داعش در ماه‌های اخیر، ساختن جایگاه اجتماعی خوب برای گروه طالبان است. به عقیده آن‌ها، با نشان دادن خشونت‌های داعش می‌خواهند به افکار عمومی بفهمانند که بی‌رحم‌تر از طالب، داعش است.

بر اساس مشاهدات سال‌های قبل، طالبان درسال‌‌های ۱۳۹۶ و سال ۱۳۹۷ به مناسبت ایام عید فطر و عید اضحی با حکومت قبلی اعلام آتش‌بس نموده بودند و قرار بود به احترام این روزها، هیچ انفجار و انتحار و حمله‌ی صورت نگیرد در حالی‌که آتش‌بس از سوی طالبان اعلام شده بود و داعش می‌توانست از این فرصت استفاده کرده و فعالیت‌های خود را انجام بدهند اما هیچ گونه حرکت از جانب آن‌ها مشاهده نشد. این در حالی است که به باور  امام محمد ساعی، استاد دانشگاه در بدخشان، داعش که در سوریه و شام اعلام حکومت کرده است؛ هنوز در افغانستان شکل نگرفته و طالبان برای پوشاندن جنایات بزرگ خود در افغانستان و برای پیدا کردن جایگاه اجتماعی در میان مردم، جنایات شان‌را به گروه داعش نسبت می‌دهند.

این استاد دانشگاه در صحبت با یکی از رسانه‌ها گفته است: «من معتقدم گروهی به نام داعش در افغانستان وجود ندارد.» وی داعش را در افغانستان بهانه‌ای برای حذف گروه‌ها و اقوام غیرپشتون می‌داند «تا حال طالب بهانه‌ای بود برای توجیه قتل‌های هدفمند برای تطبیق پروژه یکسان سازی قومی. اکنون طالبان برای ادامه این برنامه و حذف دیگر گروه‌های قومی بحث داعش را مطرح کرده‌اند تا جنایات‌شان را از این طریق بتوانند توجیه کنند. تا زمانی‌که زمینه یک حکومت قومی به تمام معنی در افغانستان فراهم شود، این قتل‌ها ادامه پیدا می‌کنند.»

این صحبت‌ها در حالی مطرح می‌شود که طبق اسناد و شواهد، شماری از حملات انتحاری‌ که در ماه‌های اخیر به اسم گروه داعش صورت گرفته است، فرد انتحار کننده از افرادی بوده که در قالب زندانی طالب در مذاکرات با دولت پیشین رها شده است.