برجام؛ توافقی که باید به خاک سپرد؟!

از تب و تاب افتادن جریان مذاکرات

با بی‌نتیجه ماندن مذاکرات دوحه، کمتر کسی است که‌امیدی برای احیای برجام داشته باشد. هر چند که مقامات دستگاه سیاست خارجی کشورمان اظهار می‌دارند که ناموفق بودن مذاکرات دوحه ادعای طرف آمریکایی است و این مذاکرات راه را برای تداوم گفتگو‌ها میان طرف‌های مختلف توافق هسته‌ای باز گذاشت و (مذاکرات دوحه) مذاکرات خوبی بود. مذاکراتی که هنوز با چراغ سبز هیچ یک از طرفین اصلی جریان مذاکرات یعنی ایران و آمریکا برای برگزاری نشست‌های بعدی حداقل به صورت آشکار و عیان همراه نبوده است. حتی در این میان سفر شیخ محمد بن عبدالرحمن آل ثانی، وزیرامورخارجه قطر به ایران و دیدار با مقامات بلندپایه کشورمان هم موجب نشد تا اندک‌امیدی برای احیای برجام ایجاد شود. ابهامات و پیچیدگی‌های ماجرا آن زمان فزونی می یابد که می شنویم درحالیکه مقامات ایران از مذاکرات غیرمستقیم تهران و واشنگتن ابراز خشنودی می‌کنند، ند پرایس سخنگوی وزارت خارجه آمریکا مدعی است « ایران در هفته‌ها و ماه‌های اخیر بار‌ها خواسته‌های نامربوط (با مذاکرات) را مطرح کرده است که فراتر از محدودیت‌های توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ است. » او حتی صحبت‌های خود را اینگونه تکمیل می‌کند: «ما در نقطه‌ای هستیم که فقدان حرکت رو به جلو و فقدان پیشرفت مساوی با عقب‌گرد است. »

سکوت‌هایی که شکسته شد

در بحبوحه احیا و عدم احیای برجام، همزمان با دیدار دولتمردان دولت‌های یازدهم و دوازدهم با رئیس کابینه سابق، حسن روحانی پس از گذشت یکسال از جابه جایی دولت بالاخره لب به سخن می‌گشاید و در رابطه با آنچه بر احیای برجام رفت، می‌گوید: « قطعاً رفع مجدد تحریم‌ها قابل حل بود و‌ای کاش دچار ۹/۱۱ (۱۱ آذر ۹۹) و مصوبه هسته‌ای مجلس نمی‌شدیم تا می‌توانستیم در اسفند ۱۳۹۹ تحریم‌ها را پایان دهیم. » اظهارات روحانی در حالی بیان شده است که به باور برخی از کارشناسان و نمایندگان سابق مجلس درست این بود که رئیس دولت دوازدهم در قامت رئیس شورای عالی امنیت ملی کشور و مجری قانون اساسی به گونه دیگری عمل کرده و از اجرای مصوبه مجلس خودداری می کرد. حشمت الله فلاحت پیشه، رئیس اسبق کمیسیون امنیت ملی مجلس به فراز گفته است: « به نظر می‌سد در حدود یک سال اخیر آقای روحانی و تیم‌ایشان درباره برجام و روند مذاکرات به این دلیل موضع نگرفتند چرا که‌امید به احیاء برجام وجود داشت و نمی‌خواستند بر سر این مسیر، بابت حرف‌های آن‌ها حاشیه‌ای ایجاد شود. اکنون سخنان اقای روحانی را باید احتمالاً به پای این برداشت بگذاریم که از نظر او امکان احیاء توافق جامع هسته ای از بین رفته. کما اینکه از سخنان اخیر آقای خرازی هم می‌شود این برداشت را داشت. » صحبت‌های اخیر خرازی که فلاحت پیشه به آن اشاره می‌کند در گفت و گو با شبکه الجزیره بیان شده است، آنجا که کمال خرازی، رئیس شورای راهبردی روابط خارجی کشور اظهار می‌دارد: « گفتگوی مستقیم با واشنگتن زیر سایه دیوار بلند بی‌اعتمادی و سیاست‌های آمریکا دشوار است. » یا اینکه در بخش دیگری از این مصاحبه تأکید می‌کند که « طی فقط چند روز ما درصد اورانیوم غنی شده را از ۲۰ به ۶۰ رساندیم و رساندن آن به ۹۰ درصد به سادگی انجام می‌شود. لذا بر هیچ کسی پوشیده نیست که ما توانایی فنی ساخت بمب اتم را داریم اما تصمیمی در این خصوص نگرفته‌ایم. »

چرخش به شرق

البته علاوه بر این اعلام مواضع، ما نمی‌توانیم هیچ ردپایی از امکان احیای برجام در سخنان مقامات عالی رتبه کشور نیز بیابیم. مقام معظم رهبری همین چند روز پیش در دیدار با ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه بی‌آنکه اشاره‌ای به مذاکرات احیای برجام و موضوعات مبتلا به آن داشته باشند تنها به ذکر این جمله اکتفا کرده بودند که «آمریکایی‌ها هم زورگو هستند و هم حیله‌گر، و یکی از عوامل فروپاشی شوروی سابق فریب خوردن در مقابل سیاست‌های آمریکا بود، البته روسیه در دوره جنابعالی استقلال خود را حفظ کرده است. »

به نظر می‌رسد صحبت های‌ایشان و نوع مصاحفه و میزان خشنودی که از دیدار با رئیس جمهور روسیه داشتند تکلیف همه را نسبت به میزان رغبت مقامات بلندپایه کشور نسبت به خشنودی از نزدیکی به اردوگاه شرق مشخص کرده است. موضوعی که حسن کاظمی قمی، نماینده رئیس جمهور در امور افغانستان نیز در ارتباط با آن به فراز می‌گوید: «در سیاست خارجی کشور اولویت نگاه به شرق و توسعه همکاری با کشور‌های منطقه و همسایگان است. » در همین رابطه نور نیوز، سایت نزدیک به دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی کشور نیز با انتشار توئیتی حجت را بر‌امیدواران احیای برجام تمام کرد و نوشت« رابرت مالی گفته ایران می‌تواند بین احیای برجام یا وابستگی به روسیه یکی را انتخاب کند. آمریکایی‌ها پیشتر هم گفته بودند یا توافق یا تحریم. تعیین این دوگانه‌های کاذب نشان می‌دهد آن‌ها دنبال توافق نیستند و می‌خواهند با تداوم زورگویی و یک‌جانبه‌گرایی اراده خود را به ایران تحمیل کنند.» ارده‌ای که نورنیوز به آن اشاره می‌کند در بحبوحه نیاز فراوان جهان به برخوداری از نفت، ایران را از افزایش صادرات طلای سیاه خود، بازداشته است. موضوعی که رئیس سابق کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی کشورمان با بیان آن، تأکید می‌کند: « الان که بازار انرژی به شدت نفت تشنه است و با کمبود ۵ میلیون بشکه نفت مواجه است، ایران میلیون‌ها بشکه نفت و میعانات و فراورده‌های مرتبط را روی دریا به صورت شناور و بلاتکلیف نگه داری کرده است. آن هم در حالیکه حداقل می‌تواند همین الان روزی ۳ میلیون بشکه نفت اضافی به بازار تحویل دهد که تحریم مانع آن شده است؛ این بخشی از فرصت از دست رفته ایران بابت تحریم است. »