گزارش بی‌سابقه آمریکا از ۴۸ ساعت پایانی حکومت اشرف غنی

این گزارش بر پایه گفتگو با تمامی مقام‌های دولت پیشین افغانستان که دسترسی به آنها ممکن بوده و نیز بررسی تمام اسناد موجود تهیه شده و در عین حال، این نهاد آمریکایی ۵۶ پرسش نیز برای آقای غنی ارسال کرده که البته او تنها به ۵ سوال از طریق وکیل خود پاسخ گفته است.

سیگار در گزارش نهایی خود، پیش از بررسی فرضیه‌های مطرح در مورد سرقت منابع ارز افغانستان از سوی مقام‌های ارشد دولت پیشین افغانستان، تلاش کرده روایتی دقیق و بی‌سابقه از آن چه که در ۴۸ ساعت پایانی حکومت محمداشرف غنی در کاخ ریاست جمهوری گذشت، ارائه کند. این روایت نشان دهنده سرعت پیشروی طالبان به سمت کابل است و از روز ۱۳ اوت ۲۰۲۱ آغاز می‌شود:

«روز ۱۳ اوت، تنها ۴۸ ساعت پیش از فرار محمداشرف غنی، رئیس جمهوری وقت از افغانستان، او ریاست جلسه‌ای را در دفتر خود با عبدالله عبدالله و امرالله صالح، معاون رئیس جمهور و وزرای داخله و دفاع بر عهده داشت که به بررسی دلایل سقوط ولایت هرات اختصاص داشت.»

به گفته یک مقام ارشد سابق دولتی که در این جلسه حضور داشته، مقامات در تلاش بودند تا بفهمند که چرا نیروهای امنیتی افغانستان پیوسته در حال ترک جبهه نبرد در مقابل طالبان هستند و حاضر به مقاومت در برابر آنها نیستند. این جلسه با تصمیم رئیس جمهوری مبنی بر این که تمرکز نیروهای نظامی باید بر دفاع از کابل باشد، به اتمام می‌رسد و آقای غنی در پیامی ویدیویی به مردم وعده می‌دهد که همچنان به ایستادگی ادامه خواهد داد و جلوی پیشروی طالبان را خواهد گرفت.

مطابق گزارش سیگار، روز شنبه ۱۴ اوت سال پیش، رئیس ستاد ارتش افغانستان در مورد نحوه دفاع از پایتخت به رئیس جمهوری گزارش می‌دهد و پیش‌بینی می‌کند که دفاع از کابل از دو هفته آینده آغاز شود. به باور او این دفاع همه‌جانبه سرآغاز یک جنگ طولانی‌مدت با طالبان بود. همچنین در این نشست ابراز امیدواری می‌شود که دفاع از کابل زمینه را برای آغاز مذاکره با طالبان برای فراهم کردن شرایط شکل‌گیری دولت انتقالی را مهیا می‌کند.

بامداد یکشنبه ۱۴ اوت، ننگرهار سقوط می‌کند ولی همچنان برخی دولتمردان افغانستان بر این باور بوده‌اند که دلیلی برای ترس از تسخیر کابل از سوی طالبان وجود ندارد. چرا که آنها معتقد بودند که طالبان با پایبندی به مذاکرات و توافق‌های خود با ایالات متحده، تا پیش از خروج کامل نیروهای خارجی تحت رهبری آمریکا وارد کابل نخواهد شد.

در ادامه گزارش سیگار آمده است که گارد حفاظتی ریاست جمهوری افغانستان همان روز گزارش می‌دهد که طالبان در آستانه ورود به کابل هستند. سپس میدان هوایی کابل سقوط کرد و صدها شبه‌نظامی طالب وارد کابل شدند. آقای غنی تصمیم می‌گیرد که نشست ویژه دولت تشکیل دهد ولی متوجه می‌شود که تعداد زیادی از وزرا و معاونان آنها کابل را ترک کرده‌اند و در دسترس نیستند. همزمان تعدادی از کارکنان کاخ ریاست جمهوری نیز فرار را بر قرار ترجیح می‌دهند. دیگر فقط تعدادی از همکاران نزدیک رئیس جمهوری و حلقه اصلی محافظان او باقی مانده‌اند.

حوالی ظهر، آقای غنی متقاعد می‌شود که همسرش با پروازی در حدود ساعت ۱۴ به مقصد امارات عربی متحده، افغانستان را ترک کند. با بحرانی‌تر شدن اوضاع کابل، قاهر کوچی، رئیس وقت حفاظت ریاست جمهوری افغانستان، تلاش می‌کند که آقای غنی را برای همراهی همسرش راضی کند ولی آقای غنی زیر بار نمی‌رود و تاکید می‌کند که منتظر برگزاری جلسه ساعت ۱۵ با وزیر است. جلسه‌ای که مدعو آن هیچ‌گاه به کاخ ریاست جمهوری افغانستان نرفت و با رئیس جمهوری نیز تماس نگرفت.

مطابق گزارش سیگار، حدود ساعت دو بعد از ظهر، برخی از کارکنان ارشد رئیس جمهوری راهی منطقه فرود بالگرد در کاخ ریاست جمهوری شدند. سه بالگرد به صورت تشریفاتی پیکربندی شده بودند که هر کدام ظرفیت حمل ۹ نفر را داشتند و بالگرد چهارم نیز به صورت عادی پیکربندی شده بود تا محافظان ریاست جمهوری را حمل کند.

هنگامی که بانوی اول سابق افغانستان و کارکنان ارشد سوار بر بالگرد‌ها شدند تا عازم فرودگاه کابل شوند، خلبانان اعلام کردند که به دلیل بحرانی شدن شرایط امنیتی فرودگاه امکان پرواز به سمت آن را ندارند و عملا پرواز به مقصد امارات نیز از فرودگاه کابل ممکن نیست. آقای غنی که همچنان منتظر وزیر دفاع بود، ناگزیر به چنان خروج اضطراری از کاخ ریاست جمهوری می‌شود که پابرهنه به دنبال کفش‌هایش می‌گردد و دیگر فرصت نمی‌کند گذرنامه خود را پیدا کند.

آقای غنی و همسرش به همراه حمدالله محب، مشاور امنیت ملی سابق افغانستان و آقای کوچی سوار بر بالگردی می‌شوند که در مجموع حامل ۱۰ نفر دیگر از مقام‌های دولتی است. همین حدود از کارکنان ریاست جمهوری نیز سوار بر بالگرد دوم می‌شوند و ۲۰ تا ۲۵ نفر از تیم حفاظت آقای غنی نیز سوار بالگرد سوم می‌شوند. ظرفیت بالگردها پُر می‌شود و تعدادی از کارکنان و محافظان بر زمین می‌مانند و یکی از آنها چنان عصبانی می‌شود که بالگرد دوم را با اسلحه خود نشانه می‌رود و تهدید به شلیک می‌کند که نیروهای گارد ریاست جمهوری مانع از اقدام او می‌شوند.

با اصرار نفرات بیشتری برای سوار شدن، بالگرد سوم چنان سنگین می‌شود که پرواز آن دشوار می‌شود. چنان که تعدادی مجبور به پیاده شدن می‌شوند. با این وجود نیز بالگرد پس از برخاستن از زمین به سرعت به سمت درختان منحرف می‌شود و تا آستانه رخداد سانحه سقوط پس از برخورد با درختان پیش می‌رود.

در ادامه گزارش سیگار آمده است که مقام‌ها و کارکنان ارشد دولت با حداقل چمدان سوار بالگردها شده بودند و تمامی چمدان‌ها داخل این سه بالگرد گذاشته شده بود. برخی حاوی وسایل شخصی و برخی دیگر حاوی پول نقد بودند. بانوی اول دو چمدان داشت چون که سفر او به امارات زودتر برنامه‌ریزی شده بود و به همین دلیل زمان کافی برای جمع کردن وسایل و لباس‌های خود داشت. به گفته یکی از مقامات ارشد سابق، داخل چمدان‌های خانم غنی لباس بود.

آقای کوچی یک چمدان داشت، رفیع فاضل، معاون شورای امنیت ملی یک کوله‌پشتی داشت، مقیم عبدالرحیم زی، رئیس شورای امنیت ملی یک چمدان دستی داشت. دستیار حمدالله محب هم یک کت و شلوار و یک کیف لپ تاپ با خود آورده بود که متعلق به آقای محب بود.

آقای کوچی در چمدان خود بودجه ماهانه بخش تحت مدیریت خود را که تقریبا ۲۰ میلیون افغانی (۲۵۰ هزار دلار در آن زمان) بود با خود آورده بود. البته یکی دیگر از مقامات ارشد سابق دولت افغانستان این رقم را نزدیک به ۱۰ میلیون افغانی اعلام کرده است. همچنین گفته شده که آقای فاضل نیز در کوله‌پشتی خود تقریبا ۲۴۰ هزار دلار داشته است.

یکی از مقام‌های ارشد سابق همچنین به سیگار گفته که هر فرد حاضر در بالگرد به طور متوسط بین ۵ تا ۱۰ هزار دلار در جیب‌های خود داشت.

سیگار در ادامه گزارش خود به بررسی ادعای سفارت روسیه در کابل پرداخته که بلافاصله پس از فرار آقای غنی از کابل، مدعی شد که او ۱۶۹ میلیون دلار با خود به سرقت برده است. بر این اساس، ارزیابی شده که وزن ۱۶۹ میلیون دلار بر پایه اسکناس‌های درشت ۱۰۰ دلاری نزدیک به ۲ تن و ابعاد آن نیز چیزی شبیه یک کاناپه آمریکایی سه نفره می‌شود. این بررسی نشان می‌دهد که حمل چنین محموله‌ای با توجه به ظرفیت بالگردها و میزان سوخت آنها برای پرواز در دمای گرم تابستان غیرممکن بوده است.

این سه بالگرد در امتداد مرز شمالی افغانستان به سمت غرب حرکت می‌کنند و با کاهش میزان سوخت، ناگزیر می‌شوند در ازبکستان فرود بیایند. ازبک‌ها از آنها می‌خواهند که خاکشان را در اسرع وقت ترک کنند. همراهان ریاست جمهوری افغانستان ناگزیر می‌شوند که با پرداخت ۱۲۰ هزار دلار یک هواپیما برای انتقال ۵۴ نفری که به ازبکستان آمده بودند، اجاره کنند. آنها حدود نیمه شب به هتل سنت رجیس، در ابوظبی می‌رسند.

به گفته دو مقام ارشد سابق افغانستان، حدود زمانی که آقای غنی وارد ازبکستان می‌شود، تعدادی از نیروهای حفاظتی کاخ ریاست جمهوری، نزدیک به ۵ میلیون دلار پول نقد پیدا می‌کنند. پس از نزاع، تصمیم می‌گیرند آن را سه یا چهار قسمت کنند و در صندوق عقب خودروهای رئیس جمهوری قرار دهند و به بهانه اعزام به ماموریت آوردن حامد کرزای، رئیس جمهوری سابق، از کاخ خارج می‌شوند.

چند مقام ارشد سابق دولت افغانستان به سیگار گفته‌اند که این ۵ میلیون دلار جزء ثروت شخصی آقای غنی بوده است. آقای غنی پیشتر نیز در جریان شرکت در رقابت‌های انتخاباتی فهرست دارایی‌های خود را به اداره عالی مبارزه با فساد اداری دولت اعلام کرده بود که در آن فهرست ۵.۴۴ میلیون دلار دارایی نقدی ذکر شده بود.

وکیل او نیز گفته که آقای غنی از این پول نقد برای پیشبرد تعهد شخصی خود برای تاسیس بنیادی در روستای اجدادی خود و ساخت کتابخانه و مرکز مطالعات اسلامی استفاده می‌کرده است. با این حال، یکی کارکنان سابق دولت افغانستان به سیگار گفته است: «۵ میلیون دلار پول زیادی است و هیچ‌کس آن را پیش خودش نگه نمی‌دارد.»

افزون بر این ۵ میلیون دلار رازآلود، شایعاتی نیز در مورد دزدیده شدن بودجه ۱۸ میلیارد افغانی (۲۲۵ میلیون دلاری در آن زمان) مطرح بوده است که سیگار بر اساس گفته‌های مقام‌های ارشد پیشین افغانستان، این بودجه به طور مستمر برای کمک مالی و تسلیحاتی به شبه‌نظامیان مخالف طالبان هزینه می‌شده و به همین دلیل در زمان تسخیر کابل از سوی طالبان، بخشی زیادی از آن مصرف شده بود و باقی مانده آن نیز به دست طالبان افتاده است.

هر چند مقام‌های دولت پیشین تاکید دارند که دسترسی به این پول در خزانه دولت بسیار دشوار بوده و کلید آن در اختیار افراد معدودی بوده ولی سیگار خاطرنشان کرده که ردگیری این پول که ردیف بودجه‌ای نداشته، بسیار دشوار است. همچنین عدم همکاری مقام‌های طالبان نیز کشف موجودی این پول را دشوارتر کرده است.

در مجموع، سیگار نتیجه‌گیری کرده که پولی که از سوی تیم همراه محمد اشرف غنی از افغانستان خارج شده، کمی بیش از ۵۰۰ هزار دلار بوده است.