ایران چطور از صادرکننده ماشین به چین، بدل به نیازمند تکنولوژی چینی شد؟

به گزارش فراز، برنامهٔ اصلاحات اقتصادی که به نام «سوسیالیسم چینی» شناخته می‌شود از سوی برخی از اعضای حزب کمونیست این کشور و در رأس آن‌ها «دنگ ژیائوپینگ» در دسامبر ۱۹۷۸ آغاز شد. تا پیش از دهه ۱۹۸۰ اقتصاد چین به‌طور کامل در اختیار دولت این کشور قرار داشت اما پس از مرگ «مائو» سیاست‌گذاران چینی در یک روند تدریجی، اقتصاد این کشور را به سمت بازارمحوری هدایت کردند.

در سال ۱۹۷۸ دنگ با سیاست اصلاحات کشاورزی و صنعت، باعث تحول عظیمی در چین شد و مسیر این کشور را به کلی تغییر داد و روند مناسبات اقتصادی این کشور را در سمت و سوی اقتصاد آزاد با تمامی کشور‌های جهان پیش برد. چین تشنه اصلاحات اقتصادی از همکاری با تمامی کشور‌های جهان در راستای ارتقای فعالیت‌های اقتصادی خود سود می‌برد. البته در برحه‌ای از زمان ایران نیز از این همکاری‌ها سود جسته است.

 جواد منصوری که در خلال سال‌های ۱۳۶۰ تا ۱۳۶۷ معاون فرهنگی و کنسولی وزرای خارجه وقت (موسوی- ولایتی) و از سال ۸۵ تا ۸۸ سفیر ایران در چین بود در رابطه با مناسبات اقتصادی تهران و پکن و اثرات سیاست‌های در‌های باز و حرکت به سمت کاپیتالیسم «دنگ شیائوپینگ» به فراز گفت: در سال ۱۳۶۴ اتوبوس‌های مسافربری بین شهری کارخانه بنز آلمان در شرکت ایران خودرو مونتاژ می‌شد که به ۳۰۲ معروف بود و در آن سال، بنا بر خواست مقامات چینی ما ۱۰ دستگاه از این اتوبوس‌ها را به چین صادر کردیم و با این اتوبوس‌ها نخستین خط اتوبوسرانی در استان شانگ‌های چین راه‌اندازی شد.

وی خاطرنشان کرد: در آن زمان این دیدگاه در چین وجود داشت که ایران به لحاظ صنعتی کشور پیشرفته‌ای است که قادر به ساخت این شکل از خودرو‌ها است و از همان زمان چینی‌ها علاقه‌مند به خریداری اتومبیل‌های بیشتری از ایران شدند.

به گفته منصوری اما روند تحولات در ایران به گونه‌ای پیش رفت که ما در دهه ۸۰ به مشتریان اتومبیل‌های چینی تبدیل شدیم. ابتدا قطعات آن‌ها را می‌خریدیم و سپس درخواست خریداری اتومبیل‌های کامل را مطرح کردیم.

وی تصریح کرد: حجم درخواست‌های ایران برای خریداری خودرو‌های چینی تا اندازه‌ای پیش رفت که مدیران برخی از کارخانه‌های چینی این موضوع را مطرح کردند که کارخانه‌هایی را به نمایندگی از کارخانه‌های اصلی تولیدات خود، در ایران راه‌اندازی کنند. یعنی برای تولید مینی بوس، اتوبوس و ون کارخانه‌هایی را در ایران راه‌اندازی کنند.

برگشتن ورق تجارت با چین بعد از ۶۰ سال

سفیر اسبق ایران در چین با بیان این مطب که در نهایت تهران و پکن نتوانستند به توافقی در زمینه راه‌اندازی کارخانه‌های چینی در ایران دست پیدا کنند، یادآوری کرد: در دهه‌های پس از ۶۰ ایران نه تنها صارکننده خودرو به چین نبود بلکه به یکی از واردکنندگان عمده خودرو‌های چینی نیز، تبدیل شد.

منصوری در رابطه با دلایلی که موجب پیشرفت و موفقیت چین در دهه‌های اخیر بوده است نیز اظهار داشت: مدیریت و برنامه‌ریزی و قاطعیت در اجرای قوانین نقطه مثبت اقتصاد چین است. این جمع‌بندی است که مقامات و کارشناسان کشور‌های غربی نیز به آن رسیده‌اند.

وی تأکید کرد: در کشور چین به سیاست تولید انبوده، کاهش سود و استفاده از تمامی امکانات و ظرفیت‌های موجود در راستای توسعه صنعت و اقتصاد این کشور توجه شده است؛ یعنی با یک برنامه‌ریزی منسجم در این کشور که مبتنی بر فعالیت جمعی است به اهداف خود دست یافته‌اند.

به گفته منصوری، چینی‌ها در دستیابی به اهدافشان تعطیلی ندارند. یعنی با مشخص کردن اهداف و برنامه‌های خود، بدون وقفه در حال فعالیت هستند.

ما مقصر نزدیکی پکن به ریاض هستیم

وی همچنین بخش دیگر این گفت و گو به افزایش مناسبات چین با عربستان در ماه‌های اخیر نیز اشاره کرد و گفت: مقصر نزدیکی پکن به ریاض ما و به ویژه مقامات دولت وقت هستند چرا که «شی جین پینگ» رئیس جمهور چین که در سال ۹۶ با حدود ۵۰ میلیارد دلار پروژه به ایران سفر کرد گفتند که ما قرار است با اروپایی‌ها همکاری داشته باشیم.

دلایلی که منصوری براساس آن، سیاست چین در نزدیکی به کشور‌های حاشیه جنوبی خلیج فارس را قابل تفسیر می‌داند از سوی «رحمان قهرمانپور» کارشناس مسائل حوزه بین‌الملل غیر قابل استناد عنوان می‌شود.

این کارشناس حوزه بین‌الملل با طرح این موضوع که نباید از منظر سیاسی و جناحی به ارزیابی سیاست های جدید چین بپردازیم، تصریح کرد: اظهارات اخیر آقای منصوری که در گذشته نیز از سوی‌ایشان بیان شده است از دو منظر قابل ارزیابی است.

وی ادامه داد: از یک منظر می‌توان گفته‌های سفیر اسبق ایران در چین را درست قلمداد کرد چرا که بخشی از جامعه اصلاح طلبی در آن سال‌ها و چه بسا حالا نیز، بر این باور هستند که سطح دستیابی به تکنولوژی و فناوری در چین، پایین‌تر از اروپا و آمریکا است.

اصولگرایان هم برنامه مدونی برای همکاری با چین ندارند

به گفته قهرمانپور، طبیعتا برخی از این افراد (اصلاح طلبان) مایل بودند که همکاری‌های ایران در مسیر رابطه با کشور‌های غربی به ویژه کشور‌های اروپایی به پیش رود. اما این امر به این معنا نیست که اصولگرایان برنامه مدونی برای گسترش همکاری با چین داشته‌اند و اصلاح طلب‌ها مانع از اجرای آن شده‌اند.

وی خاطرنشان کرد: در این میان، بحث اصلی اراده مقامات چینی بود و باید به این موضوع نیز اشاره کنم دلیل چینی‌ها نسبت به گسترش روابط با اعراب در بازه زمانی فعلی، تمایل به بازی‌سازی‌ در نقشه کلان سیاست جهانی است.

این کارشناس حوزه بین‌الملل معتقد است که چینی‌ها برنامه‌هایشان را براساس تحولات نظام بین‌الملل به پیش می‌برند. بعد از جنگ اوکراین و افزایش تنش میان روسیه و غرب، فشار‌ها برچین نیز افزایش پیدا کرد که به طور مشخص می‌توان به تحریم برخی از تراشه‌های الکترونیکی چینی از سوی آمریکا، کره جنوبی، تایوان و هلند اشاره کرد.

وی ادامه داد: همینطور محدودیت‌های دیگری که کشور‌های غربی در زمینه فناوری بر چین اعمال کرده‌اند. شی جین پینگ رئیس جمهور چین نیز با درک این موضوع به عربستان سفر کرد تا واکنشی به مباحث مورد اشاره داشته باشد.

چرا چین متمایل به اعراب شد؟ 

به گفته قهرمانپور تأخیر و عدم تصمیم‌گیری ایران در اجرای سند همکاری‌های ۲۵ ساله با چینی‌ها نیز یکی دیگر از عوامل نزدیکی چین به اعراب است البته همانطور که گفتم همه مسأله به جهت این موضوع نیست.

وی خاطرنشان کرد: مسأله جنگ اکراین و تغییرات نظام بین‌الملل بعد از این جنگ از مهمترین عوامل رویکرد چین به اعراب و تمایل برای گسترش روابط با آن‌ها است.

این کارشناس حوزه بین‌الملل با اشاره به اینکه چین همچنان قصد دارد حرکت خود بر محور فعالیت‌های اقتصادی را حفظ کند، اظهار کرد: پکن می‌داند آمریکا تمام سعی خود را مبذول داشته است تا چین را وارد مدار امنیتی کند و بر همین اساس هم پکن از جنگ اوکراین و حمایت از روسیه فاصله گرفت و در همین راستا هم، فاصله با ایران را حفظ کرده است تا به کشور‌های غربی نشان دهد که در محور روسیه و همپیمانانش قرار ندارد.

حفظ خط قرمزهای آمریکا توسط چین

وی ادامه داد: اگر دقت کرده باشید رئیس جمهور چین در سفر به عربستان و امارات دو خط قرمز آمریکا را حفظ کرد. ابتدا اینکه فروش نفت به صورت «یوآن» در دستور کار این سفر قرار نداشت و توافقی در این زمینه هم، صورت نگرفت و بعد هم اینکه اعراب پایگاه نظامی را در اختیار چینی‌ها قرار ندادند (چین هم، خواسته‌ای در این زمینه نداشت).

قهرمانپور تصریح کرد: می‌خواهم بگوییم چینی‌ها به واشنگتن اعلام کردند که ما نمی‌خواهیم با آمریکا وارد رقابت امنیتی در خاورمیانه شویم و به همین دلیل تلاش می‌کنند همچنان در مدار رقابت اقتصادی باقی بمانند و به صورت کلی هم باید گفت تقلیل نزدیکی اعراب و چین به ملاحظات جهانی چین باز می‌گردد و از دیدگاه روش شناختی تقلیل آن به به یک رقابت سیاسی داخلی درست نیست.