خطر درگیری‌های اخیر در سوریه برای توقف تنش‌زدایی‌های ایران

«به دنبال درگیری با ایران نیستیم». این بخشی از بیانیه جو بایدن رئیس جمهور آمریکاست که در توجیه اقدام صورت گرفته ایالات متحده علیه نیرو‌های تحت حمایت ایران در سوریه صادر شده است. اقدامی که می‌توانست محرکی برای آغاز جنگی جدید در منطقه باشد. بایدن در بخش دیگر این بیاینه آورده است که دستور دادم تا حملاتی در سوریه علیه آنچه او «گروه‌های تحت حمایت ایران» خواند، انجام شود؛ ایالات متحده به دنبال درگیری با ایران نیست اما ما آماده هستیم تا برای محافظت از شهروندان خود ضربات قوی به طرف مقابل وارد کنیم.

آغاز ماجرا

آمریکا مدعی است که حمله به مواضع منسوب به ایران در سوریه به دنبال کشته شدن یک نظامی آمریکایی و زخمی شدن پنج تن دیگر از نظامیان این کشور صورت گرفته است که در حمله اعضای گروه‌های تحت حمایت به پایگاه ائتلاف بین‌المللی ضد داعش در نزدیکی الحسکه در شرق سوریه انجام شده است.

در همین رابطه وزارت دفاع امریکا روز جمعه با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد که مراکز "گروه‌های مرتبط با سپاه پاسداران در سوریه" را مورد هدف قرار داده است. پنتاگون گفت این اقدام در واکنش به حملات پنجشنبه گروه‌های مرتبط با سپاه علیه پایگاه امریکا در سوریه انجام شد. واشنگتن مدعی است بعد از دو حمله پنجشنبه، در صبح روز جمعه نیز، پایگاه ارتش امریکا در سوریه مورد هدف حمله پهپادی قرار گرفت اگرچه این حملات خسارت و تلفات جانی نداشت.

جان کربی در مصاحبه تلویزیونی با شبکه MSNBC با بیان اینکه ایران نباید در حملات علیه تأسیسات امریکا مشارکت داشته باشد چرا که امریکا به دنبال درگیری با ایران نیست، مدعی می‌شود: « عجیب نیست، وقتی ضربه انتقام جویانه مثل این انجام می‌دهیم آن‌ها نیز به فوریت موشک‌هایی را شلیک کردند که به هدف نخورد... کسی آسیب ندید و به هیچ وجه خسارت انسانی امریکایی نداشتیم».

با وجود اعلام عدم خسارت جانی و مالی مجدد به نیرو‌های آمریکایی حاضر در سوریه با حمله جنگنده‌های آمریکایی به برخی مواضع گروه‌های مقاومت عراقی و سوری در شرق سوریه دست کم ۱۴ تن کشته شده‌اند.

پس از این حمله منابع خبری از حمله موشکی به چند پایگاه آمریکا و متحدان آن در شرق سوریه خبر داده‌اند، اقدامی که به نظر می‌رسد پاسخ به حمله اخیر جنگنده‌های آمریکایی به مواضع گروه‌های مقاومت در سوریه (گروه‌های تحت حمایت ایران)باشد؛ این پایگاه‌های آمریکا در کرانه شرقی رود فرات و پایگاه‌های نظامی نزدیک میدان نفتی العمر و میدان گازی کونیکو قرار دارند که هدف "ده‌ها موشک و راکت" قرار گرفته‌اند.

مقامات آمریکایی به خبرنگار “ الجزیره” گفته‌اند که « در حملات صورت گرفته به دو پایگاه آمریکایی از موشک و پهپاد استفاده شده و دست کم یک نظامی آمریکایی هم زخمی شده است».

تأکید واشنگتن بر عدم درگیری با تهران

با وجود بالا گرفتن سطح تنش‌های آمریکا با نیرو‌های منسوب به ایران اما «پاتریک رایدر» سخنگوی پنتاگون با تأکید بر اظهارات اخیر جو بایدن مبنی براینکه «به دنبال درگیری با ایران نیستیم» می‌گوید: «ماموریت کشورش در سوریه اطمینان از نابودی کامل داعش است و حملاتی که ما در سوریه انجام دادیم برای محافظت از نیرو‌هایمان بود». او مدعی است که «ایران از شبه نظامیانی که به آمریکایی‌ها در شمال شرق سوریه حمله کردند، حمایت می‌کند» و ابراز می‌دارد: «ما مطمئن هستیم پهپادی که تأسیسات ما در سوریه را هدف قرار داد، ایرانی بوده است».

براساس ادعای مطرح شده از سوی مقامات واشنگتن آتش غائله جدید میان ایران و آمریکا برای نخستین بار از سوی نیرو‌های حامی تهران روشن شده است و البته مقامات ایرانی هنوز در رابطه با این موضوع اظهارنظر رسمی نکرده‌اند. تنها بیانیه منتشر شده به مرکز مستشاری ایران در سوریه تعلق دارد که اعلام می‌دارد: «اشغالگران آمریکایی از منطقه التنف حملاتی را علیه مناطق غیرنظامی در دیرالزور انجام دادند و مناطقی را مورد هدف قرار داده‌اند که انبار‌های موادغذایی و تجهیزات پزشکی بوده است». در این بیانیه همچنین تصریح شده است که «ماموریت ما در سوریه مقابله با تروریست‌ها و در رأس آن‌ها داعش است و به اشغالگران آمریکایی هشدار می‌دهیم که در صورت هدف قرار دادن مراکز و نیرو‌های ما در سویه، پاسخ سختی را متحمل خواهند شد».

یکی به دو‌های تهران و واشنگتن در منطقه

داستان کشمکش‌های نظامی ایران و آمریکا در سوریه به امروز و دیروز محدود نمی‌شود. شهریور سال گذشته (۱۴۰۱) بود که در حمله پهپادی اسرائیل به اهداف نظامی در استان‌های دمشق و طرطوس سوریه، یک پایگاه دفاع هوایی ارتش سوریه که گفته می‌شود اغلب جنگنده‌های مورد حمایت ایران در آن مستقر هستند، مورد هدف قرار گرفت.

پس از آن بود که شبه نظامیانی که ادعا می‌شود از پشتیبانی تهران برخودارند به پایگاه آمریکایی در "التنف"، واقع در نزدیکی مرز در جنوب سوریه حمله کردند که پس از آن هم آمریکا اقدام به بمباران مواضع شبه‌نظامیان مورد حمایت ایران در "دیرالزور" سوریه کرد. در آن زمان برخی رسانه‌های غربی اینطور نوشتند که «حملات ایالات متحده علیه مواضع ایران در سوریه می‌تواند تلاشی از سوی دولت بایدن برای راضی کردن منتقدان توافق هسته‌ای و نشان دادن موضع سخت علیه ایران حتی در صورت احیای برجام، باشد».

البته طی ۶ ماه گذشته برجامی احیا نشد و توافقی نیز صورت نگرفت اما با کاهش تنش‌های منطقه‌ای ایران با عربستان امیدها برای اینکه مسیر سیاست خارجی ایران در ماه‌های پیش رو به سمت تنش زدایی های بیشتری برود، افزایش یافت. تنش زدایی‌هایی که در راس آنها مساله احیاء برجام قرار دارد. 

کیست که نداند طرف اصلی معامله با ایران در توافق هسته‌ای، همین آمریکا است و هر تنشی می‌تواند دو طرف را یک قدم از رسیدن به توافق مجدد دور کند. آن هم در شرایطی که طرفین در سال‌های اخیر به اندازه کافی بهانه برای دور شدن از توافق دست و پا کرده‌اند. 

فعلا نه در مواضع ایران و نه در مواضع آمریکا نشانی جدی از این نیست که تمایل و یا انگیزه ای برای دامنه‌دار شدن تنش‌های اخیر داشته باشند. آمریکایی‌ها که به شکل واضح این نکته را به زبان آورده‌اند و طرف ایرانی نیز در عمل اینگونه سیگنال فرستاده حمله به مواضع آمریکایی‌ها جزو سیاست کلانش در این برهه زمانی نبوده. اما نگرانی آنجاست که جرقه اتفاقات کوچک و حساب نشده به یکباره کل مسیر روابط دو طرف را به سمت دیگری ببرد. کما اینکه کم نیستند عوامل موثری در این بازی که علاقه دارند ایران و آمریکا را به جای میز مذاکره در میدان رویارویی نظامی مقابل هم ببینند. آنها شاید اکنون توان بازی‌سازی نداشته باشند، اما می‌توانند بازی خراب‌کن‌های موثری باشند. 

ایجاست که مساله اصلی چهره خود را نشان می‌دهد و این سوال پیش می‌آید که تهران و واشنگتن چقدر می‌توانند در کنترل دامنه تنش، موفق عمل کنند؟ کما اینکه افزایش دامنه این تنش‌ها شاید حتی باز هم بر همان روابط در حال احیاء ایران با اعراب خلیج فارس هم تاثیر منفی مجددی بگذارد.

تنش فعلی در مناطق گروه‌های تحت حمایت ایران یعنی مناطق البوکمال و المیادین در شرق دیرالزور سربرآورده است؛ مرکز و غرب استان دیرالزور پس از خروج گروه تروریستی داعش در نوامبر ۲۰۱۷ با کمک گروه‌های مورد حمایت ایران و روسیه در اختیار نیرو‌های نظامی دولت سوریه قرار گرفته است. شبه‌نظامیان ایرانی، عراقی، لبنانی، افغان و پاکستانی مستقر در دیرالزور و به صورت کلی اعراب سنی توسط نیرو‌های سپاه پاسداران ایران فرماندهی می‌شوند. شبه نظامیانی که به گفته جان کربی، هماهنگ‌کننده ارتباطات راهبردی شورای امنیت کاخ سفید، نمی‌خواهند شاهد حضور آمریکا در عراق و سوریه باشند و درصدد هستند کاری کنند که ما (آمریکا) از این کشور‌ها خارج شویم اما همانطور که قبلاً گفته‌ایم و باز هم می‌گوئیم ماموریت ما علیه داعش پابرجاست و به آن (حضور) ادامه خواهیم داد.