جامعه ترکیه تشنه یک تحول بنیادین در رأس قدرت است

معتقد است که جامعه ترکیه تشنه یک تحول اساسی و بنیادین در رأس قدرت است اما باید تا روز‌های منتهی به برگزاری دور دوم انتخابات ریاست جمهوری این کشور منتظر آرایش و صف‌آرایی بیشتر دو کاندیدای اصلی این انتخابات یعنی «کمال قلیچ داراوغلو» و «رجب طیب اردوغان» ماند. بهرام‌ امیراحمدیان، کارشناس مسائل منطقه با بیان این مطلب تأکید می‌کند که «ناکامی‌های اقتصادی دولت اردوغان طی دهه دوم حضور او در قدرت و در موضوعاتی چون افزایش تورم، کاهش ارزش پول ملی و از همه مهم‌تر موج گرانی‌ها موجب شده است که برخلاف ادوار گذشته، رقیبان اردوغان از شانس زیادی برای پیروزی در این دوره از انتخابات برخودار باشند». وی همچنین در مورد احتمال ائتلاف سینان اوغان با کمال قلیچ داراوغلو برای رویارویی با اردوغان نیز تصریح می‌کند: «سینان اوغان ناگزیر به ائتلاف با قلیچ داراوغلو خواهد بود چرا که در هر صورت وزن او در میان آرای کسب شده بیش از ۵ درصد از مجموع آرا نیست و اگر اردوغان همچنان در قدرت باقی بماند نه تنها سود و منفعتی برای او ندارد بلکه به عنوان کاندیدای مخالف او نیز شناخته می‌شود این در حالی است که در صورت ائتلاف با احزاب حامی قلیچ داراوغلو و برد این کاندیدا می‌تواند در روند سهم خواهی کابینه مشارکت داشته باشد».

**نخستین دور انتخابات ریاست جمهوری ترکیه روز یکشنبه برگزار شد اما هیچ یک از کاندیدا‌های اصلی این دوره از انتخابات یعنی آقایان کمال قلیچ داراوغلو و رجب طیب اردوغان نتوانستند اکثریت ۱+۵۰ آرا را به دست بیاورند. دیدگاه شما در رابطه با این موضوع چیست و آیا این موضوع قابل پیش‌بینی بود؟

من در سال ۲۰۱۳ سفری به شهر«ارزروم» داشتم. در همین مناطقی که آقای اردوغان اخیراً حضور داشته است. در آن زمان حزب عدالت و توسعه (AKP)  بنری را نصب کرده بود مبنی براینکه ما در سال ۲۰۲۳ به مناسبت صدمین سال تأسیس جمهوری ترکیه، این کشور را به یکی از ۱۰ قدرت بزرگ جهان تبدیل خواهیم کرد. سیاست حزب عدالت و توسعه این بود اما با تحولات متعددی که این کشور با آن‌ها مواجه شد مانند و تغییرات صورت گرفته در قانون اساسی و نظام سیاسی ترکیه از پارلمانی به ریاستی و همچنین آنچه تحت عنوان کودتای نافرجام از آن یاد شد، برنامه مقامات حزب AKP  برای تبدیل شدن این کشور به یکی از قدرت‌های جهانی ناکام ماند. علاوه بر این، در همین رابطه باید به تورم و کاهش ارزش پول ملی ترکیه نیز اشاره کرد که در پروسه کاهش آرای اردوغان در انتخابات این دوره ریاست جمهوری ترکیه تاثیرگذار بود.

اما  در هر صورت معتقدم آنچه موجب شد که اردوغان به عنوان کاندیدای حزب عدالت و توسعه نتواند با کسب اکثریت قاطع آرا برنده دور نخست انتخابات ریاست جمهوری ترکیه باشد دارای دلایلی دیگری نیز است که به آنها اشاره می‌کنم . یکی از این دلایل آن است که برخلاف ادوار پیشین که به جهت تعدد تعداد کاندیدا‌ها، آرا شکسته می‌شد این بار مخالفان اردوغان گرد هم آمدند تا این تجربه، مجدداً تکرار نشود؛ بنده در دوره‌های پیشین انتخابات ترکیه مطالب گوناگونی در رابطه با برد مسلم رجب طیب اردوغان در همان دور نخست انتخابات نوشته بودم چرا که وضعیت ادوار پیشین انتخابات ریاست جمهوری ترکیه بسیار متفاوت از فضای فعلی این کشور بود. اما این بار اوضاع کاملاً متفاوت است.

تأثیرات بین‌المللی مانند جنگ اوکراین، بازی سیاسی ترکیه با روسیه و برقراری روابط نزدیک با روس‌ها در شرایط تحریمی مسکو، مناقشاتی که طی ماه‌های گذشته در ناتو نسبت به پیوستن اعضای جدید در این اتحادیه ایجاد شد همه و همه در فضای سیاسی ترکیه شرایطی را به وجود آورده است تا حزب عدالت و توسعه نتواند هیمنه گذشته خود را داشته باشد. به تمامی این موارد زلزله وحشتناکی که اخیراً در این کشور به وقوع پیوست را هم باید اضافه کنیم که موجب کشته شدن بیش از ۴۰ هزار نفر، ویرانی صد‌ها هزار واحد مسکونی و آوارگی چند صدهزار نفر از مردم ترکیه شد. همه این موارد موجب شد تا حزب عدالت و توسعه نتواند مانند گذشته هواداران بیشماری را جذب کند. در کنار این مورد باید به این مساله نیز توجه داشت که در انتخابات ۲۰۲۳ احزابی که در گذشته به صورت انفرادی در انتخابات ریاست جمهوری ترکیه شرکت و کاندیدا‌های خود را معرفی می‌کردند همه برای رای به یک کاندیدای واحد یعنی کمال قلیچ داراوغلو به اجماع رسیدند.

قلیچ داراوغلو البته بار‌ها عنوان کرده است که در صورت انتخاب، نظام ریاستی را مجدداً به نظام پارلمانی تبدیل می کند و بیش از یک دوره هم، در قدرت باقی نخواهد ماند. یعنی با همین هدف و تبدیل دولت این کشور به یک دولت سکولار در انتخابات ریاست جمهوری شرکت کرده است. با اهتمام به تمامی این موارد، شرایط اقتصادی فعلی ترکیه و منویات نسل جوان این کشور که آنها نیزعلاقه‌مند به یک حکومت سکولار هستند-حکومتی که دین و سیاست جدای از یکدیگر هستند-نیز نشان می‌داد که شرایط سیاسی و اجتماعی ترکیه در حال تغییر است.

در این شرایط زمانی که یک کاندیدا شعار لزوم جدایی دین از سیاست را جزء برنامه‌های انتخاباتی خود قرار می‌دهد و عنوان می‌کند «ما می‌خواهیم با جهان هماهنگ باشیم » از او استقبال می‌شود و علی رغم برخوداری اردوغان از تمامی اهرم های موجود انتخابات ریاست جمهوری ترکیه به دور دوم می‌رود. گفته‌های قلیچداراوغلو به عنوان کاندیدای حزب جمهوری خواه خلق (CHP)  در راستای گفته‌های «کمال آتاتورک» است که توانست اساس تشکیل کشوری با نام «ترکیه‌» را بنیان نهد کشوری که در سال ۱۹۲۳ و بعد از فروپاشی امپراطوری عثمانی تأسیس شد.

باید به این موضوع هم عنایت داشته باشید که تمامی نظرسنجی‌های مطروحه نیز نشان می‌داد که قلیچداراوغلو بیش از اردوغان در جذب هوادار موفق بوده است. شعارهای این کاندیدای حزب CHP تماما با عنایت بر پتانسیل‌ها و توانایی‌های سیاسی و اقتصادی این کشور استوار است. حتی در این شعارها به جاذبه‌های گردشگری این کشور که می‌تواند مبنایی برای افزایش درآمدزایی ترکیه و به طبع آن کاهش فشارهای اقتصادی مردم‌اش باشد نیز توجه شده است. به صورت کلی ترکیه کشوری با شرایط منحصر به فرد جغرافیایی است. کشوری در قامت یک شبه جزیره که در شمال و جنوب و غرب آن دریا قرار دارد. از بنادر بسیار مهمی برخودار است و جاذبه‌های گردشگری بسیار زیادی هم، دارد. سالیانه بیش از ۲۰ میلیون توریست به این کشور سفر می‌کنند که خود در پروسه درآمدزایی ترکیه تاثیر بسزایی دارد.

** در این فضا امکان برد قلیچ داراوغلو تا چه اندازه امکانپذیر است؟

در این فضا امکان عدم موفقیت اردوغان بسیار زیاد است. مردم ترکیه از شنیدن یک صدا از سوی یک نفر و یک حزب خسته شده‌اند. به همین سبب خواهان ایجاد تنوع و افزایش آزادی هستند. در کنار این موارد به موج گرانی و تورم و کاهش ارزش پولی ملی در این کشور نیز باید اشاره کنیم که شرایطی را به وجود آورده است که احتمال اینکه قلیچ داراوغلو برنده این انتخابات باشد بسیار زیاد است. شاید برایتان جالب باشد که بدانید همین رقابت نزدیکی که میان کاندیداهای انتخاباتی ترکیه وجود دارد نیز می‌تواند در استقبال شهروندان کشور‌های دیگر از سفر به ترکیه تاثیرگذار باشد. اینکه می‌دانند در ترکیه عملکرد قوا منفک از یکدیگر و حکومت قانون در این کشور برپا است. فضایی که موجب شده است تا قلیچداراوغلو کاندیدای جناح مخالف سیستم فعلی این کشور برای حضوردر این انتخابات اعلام آمادگی کند و بگوید برای بهبود فضای کنونی سیاسی ترکیه خواهان رقابت با اردوغان است.

**گفته می‌شود مردم ترکیه ترجیح می‌دهند که در صورت برد یک جناح در انتخابات پارلمانی این کشور از کاندیدای رقیب در انتخابات ریاست جمهوری حمایت کنند. یعنی به صورت کلی خواهان دو صدایی در این کشور هستند. حال که اکثریت کرسی‌های پارلمان ترکیه به حزب عدالت و توسعه رسیده است می‌توان این برداشت را داشت که اقبال قلیچ داراوغلو برای بُرد انتخابات ریاست جمهوری افزایش پیدا کرده است؟

به نظرم این موضوعات چندان نمی‌توانند به یکدیگر ارتباطی داشته باشند و به صورت کلی معتقدم که تحولات ترکیه بعد از مشخص شدن نتایج انتخابات ریاست جمهوری این کشور بسیار بنیادین خواهد بود. اکثریت مردم ترکیه از شرایط اقتصادی در عذاب هستند. مشکلات اقتصادی در کنار زلزله اخیری که در این کشور رخ داد زندگی را برای مردم این کشور دشوار کرده است.

**بحث دیگری نیز وجود دارد و آن، این است که طرفداران آقای اردوغان با این گمان که اکثریت آرا با کاندیدای آنهاست و کمال قلیچ داراوغلو شانس چندانی برای پیروزی در دور بعدی انتخابات ندارد ممکن است مانند دور نخست در دور دوم انتخابات شرکت نکنند. یعنی همان حضور مشتاقانه را نداشته باشند. دیدگاه شما در این رابطه چیست؟ این موضوع را هم در نظر بگیرید که تمامی رسانه‌های ترکیه به نوعی در اختیار جناج حاکم ترکیه هستند و شاید بتوان اینگونه گفت که با توجه به احاطه حزب عدالت و توسعه بر منابع مادی و رسانه ای ترکیه، امکان پول پاشی در این انتخابات از سوی حزب اردوغان بسیار زیاد است. کما اینکه در روز‌های نزدیک به دور نخست انتخابات شاهد انتشار اخباری بودیم که بر افزایش وعده و وعید‌های مالی جناح حاکم دلالت داشت. اقداماتی که می‌تواند در افزایش آرای اردوغان تأثیرگذار باشد.

رسانه نقش اساسی در این زمینه دارند اما ما نباید از نقش شبکه‌های اجتماعی هم غافل باشیم. قطعاً اردوغان از تربیون‌های رسمی خود در رسانه‌های مختلف استفاده کرده و استفاده می‌کند. یا به عبارتی شاید بتوان گفت سواستفاده می کند. اینکه قرار بود تا زمان پایان شمارش آرا، اطلاعاتی از تعداد آرای کسب شده منتشر نشود اما در رسانه‌های رسمی این کشور اخبار انتخابات منتشر شد و اعتراضی هم صورت نگرفت.

سواستفاده‌ای که در حال حاضر از رسانه‌های رسمی ترکیه صورت می‌گیرد می‌تواند به روند دموکراسی در این کشور لطمه بزند؛ شاهد هستیم تریبونی که در این رسانه‌ها برای انتشار اخبار اردوغان وجود دارد به صورت مساوی در اختیار کاندیدا‌های دیگر نیست. معتقدم از این منظر، قلیچ داراوغلو و دیگر احزاب ائتلافی این کشور باید اعتراض خود را مطرح و خواستار پاسخگویی رسمی دولت ترکیه باشند.

یعنی با برگزار‌های میتینگ‌های انتخاباتی این روشنگری را برای افکار عمومی ترکیه داشته باشند که اردوغان از قدرتی که در اختیار دارد سوءاستفاده کرده است. اما از دیگر سو معتقدم که آنچه در حال حاضر در ترکیه رخ می‌دهد نمایش دموکراسی است یعنی دو کاندیدای اصلی جریان انتخابات دوشادوش یکدیگر در حال تلاش نسبت به بُرد جریان انتخابات و کسب آرای بیشتر هستند. شاید شرایط فعلی ترکیه و نزدیکی آرای دو کاندیدای اصلی این انتخابات بر دیدگاه آرای خاکستری این انتخابات نیز تأثیر بگذارد و آن‌ها نیز به قلیچ داراوغلو رای دهند.

یکی از نکات قابل توجه این انتخابات حمایت احزاب کرد از قلیچ داراوغلو است. کرد‌ها می‌گویند به صورت کلی و در شرایط موجود به جهت اینکه تمایلی برای به قدرت رسیدن مجدد اردوغان ندارد از قلیچ داراوغلو حمایت می‌کنند؛ در دوره ریاست جمهوری اردوغان، کرد‌های ترکیه متحمل مشکلات بسیار زیادی شده‌اند برهمین اساس تصمیم گرفتند تا با جدیت بیشتری از کاندیدای مخالف رئیس جمهور ترکیه حمایت کنند.

** علاوه بر اردوغان و قلیچ داراوغلو، سینان اوغان دیگر کاندیدای مخالف اردوغان نیز در این انتخابات حضور دارد که بیش از ۵ درصد آرای ماخوذه به او اختصاص داشت. تا چه اندازه امکان دارد که این کاندیدا به نفع قلیچ داراوغلو از دور رقابت‌ها خارج شود؟ البته او شرطی را برای این انصراف اعلام کرده بود که از سوی قلیچ داراوغلو رد شد. اینکه دست از حمایت از کرد‌ها بردارد.

سینان اوغان ناگزیر به ائتلاف با قلیچ داراوغلو خواهد بود چرا که در هر صورت وزن آرای او در میان آرای کسب شده بیش از ۵ درصد نیست. اگر اردوغان همچنان در قدرت باقی بماند نه تنها سود و منفعتی برای سینان اوغان ندارد بلکه به عنوان کاندیدای مخالف رئیس جمهور ترکیه نیز شناخته می‌شود این در حالی است که در صورت ائتلاف با احزاب حامی قلیج‌داراوغلو و برد این کاندیدا می‌تواند در روند سهم خواهی کابینه مشارکت داشته باشد. در مورد حمایت قلیچ‌داراوغلو از کرد‌ها هم معتقدم که سیاست درستی را در پیش گرفته است چرا که وزن آرای کرد‌ها بیشتر از ۵ درصد است. قلیچ‌داراوغلو علاوه بر اینکه سیاستمدار برجسته‌ای است یک اقتصاد‌دان نیز محسوب می‌شود و می‌داند به چه صورتی عمل کند.

او در یکی از تبلیغات انتخابات ریاست جمهوری پیازی را در دست گرفته است و رو به دوربین می‌گوید: « با افزایش قیمت‌ها، حتی همین پیاز هم از سفره‌های مردم ترکیه حذف شد». یعنی او می‌داند  به چه مورد یا مواردی اشاره کند. قلیچ‌داراوغلو مسیر درستی را در پیش گرفته است و به صورت صحیح حرکت می‌کند. لازم است به این موضوع هم اشاره کنم که اقتصاد ترکیه بر پایه ارائه خدمات شکل گرفته است و با افزایش قیمت‌ها، توریست‌هایی که به این کشور سفر می‌کردند و براساس خدمت ارائه شده پول پرداخت می‌کردند کاهش پیدا خواهند کرد و این امر به نوعی اقتصاد ترکیه را بیش از پیش مختل می‌کند. این امر به بیکاری گسترده در ترکیه منجر می‌شود.

اما با همه این تفاسیر هم، معتقدم که به دلیل پیچیدگی فضای سیاسی ترکیه نمی‌توان تا لحظات آخر در مورد نتایج انتخابات ریاست جمهوری ترکیه نظر قاطعی ارائه کرد هرچند که شواهد حاکی از آن است که در ترکیه دموکراسی هنوز پابرجا است. شاید بهتر باشد این موضوع را به این صورت مطرح کنم در نظر بگیرید که در یک کشور انتخابات نمایشی برگزار می‌شود و یکی از کاندیدا از ۹۰ درصد آرا برخودار است و کاندیدای دیگر از ۱۰ درصد. یعنی فاصله بسیار زیادی میان آرای کاندیدا‌ها وجود دارد.

در این کشور قطعا دموکراسی و احزاب معنا ندارند. اما زمانیکه فاصله کمی میان آرای کاندیدا‌های اصلی یک انتخابات وجود داشته باشد می توان گفت که جامعه موردنظر تا چه اندازه پویا است و هر دو کاندیدای موردنظر درصدد هستند تا با جبهه‌بندی در مقابل یکدیگر وضعیت جایگاهشان را نزد افکار عمومی کشورشان به نمایش بگذارند برهمین اساس و با عنایت به انتخابات روز یکشنبه ریاست جمهوری ترکیه می‌توان در زمینه وجود دموکراسی به ترکیه امتیاز داد. کاش همسایگان ترکیه که ادعای دموکراسی و انتخابات آزاد دارند از این کشور بیاموزند.

**اما ما بارها برای ایجاد تغییر در کشورمان تلاش کرده‌ایم

تا زمانیکه حکومت نتواند به شیوه‌های گذشته حکومت کند و حکومت شوندگان نتوانند چون گذشته بر آن‌ها حکومت شود باید منتظر ایجاد تغییراتی در جامعه بود. اگر به وضعیت کشورهای غربی که دارای دموکراسی هستند و یا کشور‌هایی چون کره جنوبی، ژاپن و هند در همین قاره آسیا نگاهی بیاندازید درمیابید که برای به دست آوردن جایگاه فعلی‌شان زحمت‌ها و مرارت‌های بسیاری را متحمل شده‌اند. سال‌ها مشق دموکراسی کرده‌اند.

دولت‌ها را ملت‌ها تشکیل می‌دهند. دولت‌ها قبای برازنده تن ملت‌های خودشان هستند. جامعه ایران جامعه بسیار پویایی است. در انقلاب سال ۵۷ که ما به قانون اساسی جمهوری اسلامی رای دادیم تنها ۳۰ درصد مردم باسواد بودند و ۷۰ درصد مردم روستایی و عمدتاً بیسواد بودند این در حالی است که در حال حاضر نه تنها بیشتر مردم ما باسواد هستند بلکه تعداد دختران تحصیلکرده ما از پسران پیشی گرفته است. جامعه باید این مراحل را طی کند. می‌گویند میوه خام باید زمانی که بر روی درخت قرار دارد پخته شود. میوه خام در تنور پخته نمی‌شود. می‌خواهم بگویم میوه جامعه ایران باید پخته شود.

**آیا پیش‌بینی انتخابات ترکیه از حالا امکانپذیر است؟

خیر. باید ببنیم روند تبلیغات این انتخابات به چه سمت و سویی حرکت می‌کند. اینکه با رفتن به مرحله دوم انتخابات ناامیدی به وجود نیاید. این مرحله از مرحله نخست مهم‌تر است و باید با همان شور و حرارت در صحنه انتخابات حضور داشت. البته امکانات و شانسی که در دستان اردوغان وجود دارد- به جهت قرار داشتن در رأس قدرت- در دست رقیب اصلی او نیست. در این شرایط است که کمال قلیچداراوغلو باید بتواند آرای قشر خاکستری ترکیه را به سمت خود جذب کند. معتقدم که جامعه ترکیه تشنه یک تحول اساسی و بنیادین در رأس قدرت است.