با مهندسی زیرکانه‌ اردوغان، روند به سمت پیروزی او پیش می‌رود

دور دوم انتخابات ریاست جمهوری ترکیه فردا یکشنبه در این کشور برگزار می‌شود و رجب طیب اردوغان از حزب عدالت و توسعه و کمال قلیچداراوغلو از حزب جمهوری خواه خلق مجدداً به رقابت با یکدیگر می‌پردازند.

در دور نخست این انتخابات اردوغان «رجب طیب اردوغان» نامزد ائتلاف جمهور و رئیس جمهور کنونی ۲۷ میلیون و ۱۳۳ هزار و ۸۴۹ رای از مجموع آرا معادل ۴۹. ۵۲ درصد از آرای معتبر را کسب کرد و «کمال قلیچداراوغلو» نامزد ائتلاف ملت و نزدیک‌ترین رقیب اردوغان با کسب ۲۴ میلیون و ۵۹۵ هزار و ۱۷۸ رأی معادل ۴۴. ۸۸ درصد آرا را اما هیچ یک نتوانستند نتوانستند حد نصاب ۵۰ درصد به اضافه یک رای را در  دور نخست کسب کنند و برنده این انتخابات باشند با سیامک کاکائی، پژوهشگر مسائل حوزه ترکیه گفت و گویی در رابطه با دور دوم این انتخابات انجام داده‌ایم.

او در این گفت وگو می‌گوید: «اگر جامعه ترکیه در شرایط کنونی احساس کند که نیاز به یک تکثرگرایی در صحنه داخلی ترکیه وجود دارد قلیچدار اوغلو برنده دور دوم انتخابات ریاست جمهوری ترکیه خواهد بود». او امکان تقلب حزب حاکم در دور انتخابات ریاست جمهوری ترکیه را رد می‌کند اما معتقد است که «با مهندسی زیرکانه‌ای که اردوغان پیش از برگزاری هر انتخاباتی انجام می‌دهد روند آن انتخابات به سمت پیروزی او پیش می‌رود».

**دور دوم انتخابات ترکیه روز یکشنبه برگزار می‌شود. دیدگاه جنابعالی در رابطه با این دور از انتخابات چیست؟ در دور نخست انتخابات ۲۰۲۳ هیچ یک از کاندیدا‌های اصلی انتخابات یعنی رجب طیب اردوغان و کمال قلیچدار اوغلو نتوانستند ۱+۵۰ درصد آرای ماخوذه را کسب کنند و در همان دور نخست برنده رقابت‌های انتخابات ریاست جمهوری ترکیه باشند.

انتخابات ریاست جمهوری ترکیه به صورت جدی نگاه‌های محافل سیاسی، رسانه‌ای و حتی بخشی از افکار عمومی داخلی ایران را به خود معطوف کرده است. از این جهت که اساساً ترکیه کشور مهمی در جهان و در همسایگی ما محسوب می‌شود و این انتخابات هم از منظر صحنه داخلی ترکیه و هم منطقه‌ای می‌تواند منشأ تحولات جدیدی باشد و بر محیط درونی و بیرونی ترکیه تأثیرات قابل توجهی برجای گذارد.

دور نخست انتخابات ترکیه در دو سطح پارلمانی و ریاست جمهوری برگزار شد و با وجود نامشخص بودن برنده انتخابات ریاست جمهوری این کشور در رابطه با انتخابات پارلمانی، این انتخابات آرایش سیاسی داخلی ترکیه را به گونه‌ای رقم نزد که دارای تفاوت اساسی با ادوار پیشین خود باشد. به عبارت دیگر تعدادی از کرسی‌ها از حزب عدالت و توسعه MHP) ) کاسته شد اما آرایش کلی پارلمان ترکیه همچنان به نفع جریان اردوغان باقی ماند. البته این موضوع همانطور که گفتم در رابطه با انتخابات ریاست جمهوری ترکیه صادق نبود و به نظر می‌رسد تحولاتی در جریان است که بتواند بر روند کلی فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی و اقتصادی آتی این کشور تأثیرگذار باشد؛ در این بین ما با پدیده نوظهوری به نام «ملی گرایی ترک» مواجه هستیم و بسیاری معتقدند که ورود سینان اوغان و درصد‌آرایی که به دست آورد نمایی از این نوملی گرایی بود.

در رابطه با نتیجه دور دوم انتخابات ریاست جمهوری تکیه که مورد سووال شما نیز بود اگر مبنا را نتایج دور نخست انتخابات ریاست جمهوری این کشور قرار دهیم به لحاظ فرمول ریاضی رجب طیب اردوغان به نسبت کمال قلیچدار اوغلو با لحاظ ۵درصد آرای بیشتری که کسب کرده است ممکن است برنده انتخابات باشد. علاوه براین در روزهای اخیر هم سینان اوغان که بازی را در دور نخست انتخابات برهم زده بود،  گفته است که در دور دوم از اردوغان حمایت خواهد کرد.

اما در نمای دیگر می‌توان این فرضیه را هم مورد ارزیابی قرار داد که شاید قلیچدار اوغلو برنده انتخابات باشد چرا که مخالفان اردوغان در نهایت توانستند به رهبری کاندیدای رقیب او در این انتخابات شرکت کرده و نزدیک به ۴۵ درصد آرای انتخابات ریاست جمهوری ترکیه را با اجماع خود به دست آورند که در شرایط سیاسی فعلی ترکیه امر قابل توجهی محسوب می‌شود. به هر حال برای نخستین بار جبهه منسجمی از مخالفان شکل گرفته است و با اینکه طیف سیاسی و فکری آن‌ها بعضا از یکدیگر متمایز و ایدئولوژی‌ها و نگرش‌های مختلفی را رهبری می‌کنند اما به هر حال اجتماعی را شکل دادند و چالش جدی را برای اردوغان به وجود آوردند.

**یعنی ممکن است این چالش به برد رقیب اردوغان منجر شود؟

از این منظر ممکن است شرایط دوقطبی انتخاباتی حال حاضر ترکیه به این برداشت در میان جامعه رای‌دهندگان ترکیه منجر شود که باید برای ایجاد تغییری اساسی کاری انجام دهند و به سمت قلیچداراوغلو حرکت کنند. یعنی نتیجه دور دوم انتخابات متفاوت از بررسی‌ها و ارزیابی‌های فعلی کارشناسان باشد. البته باید به این موضوع نیز اشاره کنم که در این بین اگر فردی مانند سینان اوغان به سمت اردوغان گرایش پیدا کرده است شخصیت‌هایی مانند «امید اوزداغ»، رهبر حزب ظفر نیز، به حمایت از قلیچدار اوغلو برخاسته است.

به اعتقاد شخصی بنده علاوه بر این بحث‌ها، آنچه در دور دوم انتخابات ترکیه حائز اهمیت است توجه به نوع مشارکتی است که رای‌دهندگان ترک از خود بر جای خواهند گذاشت. باید دید که آیا حامیان کاندیداهای انتخابات ریاست جمهوری ترکیه مانند دور نخست این انتخابات شگفتی ساز می شوند یا خیر؛ باید در نظر هم داشت که رئیس جمهور فعلی ترکیه در رقابت با رقیب خود دارای برتری‌هایی از جهت برخوداری از برخی اهرم‌ها هست.

یکی از برتری‌هایی که اردوغان به عنوان نماینده حزب حاکم و مستقر به نسبت قلیچداراوغلو از آن برخودار است نزدیک به دو دهه حضور در صحنه حکومت داری ترکیه و قدرت است؛ حزب عدالت وتوسعه در طول این دو دهه کوشیده است تا با کادرسازی گسترده  در تمامی شهر‌ها و حتی روستا‌های دورأفتاده این کشور بر تعداد اعضای خود بیفزاید. این مسأله در آرای دور نخست انتخابات اردوغان بسیار نمایان بود. البته باید در نظر داشت بخشی از آرایی که اردوغان در دور نخست انتخابات به دست آورد مدیون حرکت‌های جریان راست گرای حرکت ملی ترکیه نیز بود و این مسأله در آینده می‌تواند موجب ایجاد شرایطی متفاوت از وضعیت فعلی ترکیه باشد.

یعنی اگر حزب عدالت و توسعه در دهه نخست روی کار آمدنش از امکان تشکیل یک دولت فراگیر برخودار بود در این دور وضعیت به گونه‌ای دیگر است و حمایت‌های «دولت باحچلی» رهبر حزب حرکت ملی و گرگ‌های خاکستری  ترکیه از او در پیروزیش تأثیرگذار بود و بالطبع باید منتظر حضور نمایندگانی از این حزب در کابینه احتمالی اردوغان- در صورت برد انتخابات- باشیم.

** با تمامی این تفاسیر و در نظرگیری رقابت نزدیک اردوغان و قلیچداراوغلو تحلیل جنابعالی به صورت کلی از برنده این دور از انتخابات چیست؟

به لحاظ کلیت فضای ترسیم شده از سوی رسانه‌های ترک، به نظر می‌رسد فضا برای پیروزی اردوغان در این انتخابات مهیا است و اگر فرض ما بر پیروزی رئیس جمهور فعلی ترکیه باشد باید نگاه‌ها به چگونگی تأثیر این دوره از انتخابات بر شرایط سیاسی و اجتماعی و فرهنگی و اقتصادی آتی ترکیه معطوف شود.

هر چند که می‌توان به این انتخابات از منظر دیگری هم نگریست و آن هم فرضیه‌هایی است که می‌تواند منجر به پیروزی کمال قلیچداراوغلو شود. مثلا اینکه درصد مشارکت در دور دوم انتخابات به نحوی هدفمند  و به نفع قلیچداراوغلو افزایش پیدا کند- البته باید در نظر داشت که درصد مشارکت در همان دور نخست انتخابات نیز بسیار بالا و قابل تحسین بود  با شرکت ۸۹ درصد واجدین شرایط در این انتخابات رکوردی کم نظیر در جهان رقم خورد- یعنی اگر تعدادی از افرادیکه در دور نخست انتخابات شرکت نکرده بودند به این نتیجه برسند که باید برای تغییر شرایط به نفع قلیچدار اوغلو رای دهند می‌توان منتظر تغییر صحنه بازی انتخابات بود.

در وهله بعد نیز، نیاز بود که این کاندیدای رقیب اردوغان در همین روز‌های باقی مانده تا انتخابات تغییراتی را در شعار‌هایش اتخاذ کند که به نظر می‌رسد یک مفهوم ملی‌گرایانه در مرکز گفته‌ها و اظهارات اخیر او قرار گرفته است؛ این رویکرد می‌تواند در مقابل هجمه‌ای باشد که اردوغان نسبت به قلیچداراوغلو و متهم کردن او به حمایت‌ از تروریسم به راه انداخته است. به عبارت دیگر قلیچدار اوغلو همان طور که گفت نه با تروریست‌ها گفتگو کرده است و نخواهد کرد و برعکس تلاش کرد تا نگاه‌ها را متوجه اردوغان کند چرا که او در دو دهه حضور در قدرت، با پ. ک. ک در سال‌های ۲۰۱۳ و ۲۰۱۴ گفت و گو‌هایی انجام داده  است و ارتباط نزدیکی هم، با جریان فتح الله گولن داشته است.

قلیچداراوغلو می‌کوشد از‌اتهاماتی که می‌گوید در صورت روی کار آمدن حزب جمهوری خواه خلقCHP) ) ترکیه تجزیه خواهد شد، خود و حزبش را مبرا کند.  به عنوان مورد بعدی هم  باید توجه داشت که قلیچدار اوغلو و حزب مطبوع او نگاهی به داخل مرز‌های ترکیه دارند یعنی با به کار بردن عبارت «این بار برای ترکیه» از مردم این کشور خواسته‌اند که در صحنه انتخابات ریاست جمهوری حضور داشته باشند.

این کاندیدای انتخاباتی معتقد است که از دل این موضوع است که مسأله اخراج ۱۰ میلیون پناهجو و پناهندگانی که در ترکیه حضور دارند موضوعیت پیدا می‌کند. رسانه‌های نزدیک به حزب CHP نیز با تمرکز بر همین بحث، موضوع در اولویت قرار داشتن ترکیه در شعار‌های انتخاباتی قلیچداراوغلو را مورد تأکید قرار داده‌اند. در هر صورت می‌خواهم بگویم اگر جامعه ترکیه در شرایط کنونی احساس کند که نیاز به یک تکثرگرایی در صحنه داخلی ترکیه وجود دارد قلیچدار اوغلو برنده دور دوم انتخابات ریاست جمهوری ترکیه خواهد بود.

** این احتمال تا چه اندازه امکان‌پذیر است که جناح حاکم بخواهد با سواستفاده از اهرم‌هایی که در دست دارد مانند رسانه و البته منابع مالی، برنده جریان انتخابات باشد؟

اینکه جناح حاکم بتواند با سواستفاده از قدرت جریان انتخابات را به نفع خود پیش برد بسیار ضعیف است. اما یک شگرد مهمی در رویه اردوغان در دوره‌های گذشته وجود داشته است و آن هم سمت و سو دادن به روند انتخابات مطابق با میل او است. به طور مثال در انتخابات سال ۲۰۱۵ حزب عدالت و توسعه کرسی‌های زیادی را در پارلمان ترکیه از دست داد و نتوانست به تنهایی دولت تشکیل دهد و این امر منجر به برگزاری مجدد انتخابات در نوامبر همان سال شد.

در بازه زمانی برگزاری مجدد انتخابات آن سال چه اتفاقی در این کشور افتاد؟ در آن زمان، حزب حاکم فضای سیاسی ترکیه را به یک فضای امنیتی تبدیل کرد و بحث مقابله با تروریسم و درگیری با پ.ک.ک در جنوب شرق این کشور (پیش از آن فضای گفت و گو محور برقرار بود) را مطرح کرد. یعنی به یکباره فضا به سمت و سویی سوق پیدا کرد که حتی بخشی از آرای کرد‌ها به صندوق اردوغان ریخته شد.

در سال ۲۰۱۸ هم فضای امنیتی در سیاست خارجی ترکیه حاکم شد و در همان زمان نیز امنیتی کردن فضای انتخابات در پیروزی اردوغان و حزبش در پارلمان تأثیرگذار بود. چند ماه مانده به انتخابات همین دوره یعنی ۲۰۲۳ نیز به یکباره قوه قضاییه این کشور رای به ممنوعیت فعالیت سیاسی برای شهردار استانبول «امام اوغلو» داد؛ این فرد در انتخابات سال ۲۰۱۹ رقیب سرسخت نخست وزیر پیشین ترکیه از حزب اردوغان بود و در آن انتخابات در دو نوبت پیروز انتخابات شد. از امام اوغلو تا همین یک سال پیش به عنوان یکی از نامزدهای اصلی انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۲۳ یاد می‌شد و اگر او نامزد این انتخابات بود فضا به صورت کاملاً دگرگون شده‌ای پیش می رفت. می‌خواهم بگویم با مهندسی زیرکانه‌ای که اردوغان پیش از برگزاری هر انتخاباتی انجام می‌دهد روند آن انتخابات به سمت پیروزی او پیش می‌رود.

**موضع هر یک از این کاندیدا‌های انتخاباتی در قبال ایران را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

در رابطه با نگاه دو نامزد انتخابات ریاست جمهوری ترکیه به ایران موضوعات مختلفی مطرح شده است. به ویژه زمانیکه قلیچداراوغلو به عنوان یکی از کاندیدا‌های انتخابات این دوره در ارتباط با راه‌اندازی جاده ابریشم از داخل ایران سخن گفت. اما به صورت کلی معتقد هستم ماهیت سیاست خارجی هیچ کشوری و البته ترکیه تابع شرایط و محیط انتخاباتی نیست که یک روند پروپاگاندایی و تبلیغاتی بر آن حاکم است.

قطعا هر کاندیدایی شعارهایی در حوزه های مختلف از جمله سیاست خارجی دارد که برهمان اساس هم عمل می‌کند اما این امر بدان معنا نیست که توجهی به رعایت منافع و مصالح ملی کشور موردنظر خود ندارد. باید بدانید که سیاست خارجی کشور‌ها تابع دو مقوله است. ابتدا اینکه جهت‌گیری‌ها در سیاست خارجی ثابت هستند. به عنوان مثال ورای اینکه چه شخصی در ترکیه حکومت را عهده دار شود روابط تهران و آنکارا در یک روند پایدار و با تکیه بر موضوعاتی چون همسایگی و اشتراکات و منافع اقتصادی و فرهنگی و... قابل پیگیری است؛ اینکه اردوغان و یا قلیچدار اوغلو بر سر کار بیایند تفاوتی در این رویکرد‌ها حاصل نمی‌شود.

مسأله بعدی هم اولویت‌ها در سیاست خارجی است. یعنی براساس شعار‌های انتخاباتی هر یک از کاندیدا‌ها ما می‌توانیم از رویکرد سیاست خارجی‌شان نسبت به کشورمان مطلع شویم. ممکن است این اولویت‌ها تا حدودی جا به جا شوند اما جهت‌گیری‌های کلی تغییری نخواهند کرد. مثلا در صورت استمرار دولت اردوغان پیش‌بینی می‌شود که سیاست خارجی فعلی ترکیه در حوزه‌های منطقه‌ای به ویژه قفقاز به شکل فعلی آن دنبال شود.

در رابطه با روسیه و در رابطه با غرب سیاست مستقلی در پیش گرفته می‌شود و به صورت کلی در این دوره نیز، ترکیه به دنبال ایفای نقش برتر منطقه‌ای خواهد بود. اما اگر قلیچدار اوغلو بر سر کار بیاید هم اینگونه نخواهد بود که به یکباره سیاست ترکیه نسبت به غرب و خروج پناهجویان تغییرات اساسی را پذیرا باشد یا منحنی سیاست خارجی ترکیه به یکباره نوسان شدیدی را تجربه کند بلکه براساس عنصر منافع ملی رویکرد‌ها دنبال می‌شود. به صورت کلی معتقدم که مسائل پایدار، جهت‌گیری‌های ثابت، ملاحظات سیاسی و منافع ملی را نباید در تحلیل این موضوع نادیده گرفت.