یک خیابان میان ایران و مصر، خالد اسلامبولی!

براساس اخبار منتشر شده مقامات ایرانی و مصری تصمیم گرفتند که پس از نزدیک به نیم قرن از توقف روابط دوجانبه مجددا برای بازگشایی سفارت خانه های دو کشور و برقراری مناسبات دوجانبه پای میز مذاکره بنشینند و با انجام سفری نمادین از مقامات دستگاه‌هایی چون ریاست جمهوری ، وزارت خارجه، دفتر حافظ منافع مصر در تهران و همچنین تعدادی از تجار و بازرگانان ایرانی، آغاز این روابط را به صورت رسمی کلید بزنند. «امیر موسوی» دیپلمات اسبق کشور با اشاره به چراغ سبز قاهره به تهران برای ازسرگیری روابط دوجانبه در گفت و گو با «فراز» می‌گوید: «مصری‌ها طی سال‌های اخیر و با وجود مخالفت‌های آمریکا و رژیم صهیونیستی و همچنین تکفیری‌های ساکن در این کشور نشان دادند که مایل به برقراری مجدد رابطه با ایران هستند و در سفر سلطان عمان به قاهره نیز آن را به صورت واضح و روشن بیان کرده بودند».

*چندی پیش خبری به نقل از منابع مصری اعلام شد مبنی بر اینکه مذاکرات امنیتی تهران با قاهره به توافقاتی رسیده است. با توجه به روابط گسترده مصر با اسرائیل، مناسبات تهران و قاهره در کدام سمت و سو پیش خواهد رفت و آیا با توجه به گذشت نزدیک به نیم قرن از توقف روابط ایران و مصر، می‌توان امیدی به بهبود این روابط داشت؟

روابط ایران و مصر دارای ۴ مولفه است که باید در بررسی مناسبات دو کشور به آنها توجه داشت. ابتدا اینکه علت توقف روابط تهران و قاهره به دلیل ناخشنودی ایران از روابط مصر با رژیم صهیونیستی و توافق کمپ دیدیود بود که توسط سادات به امضا و سرانجام رسید. اما در رابطه با سه مورد بعدی، مصری‌ها خود به ایجاد تنش بیشتر با ایران دامن زدند. در مورد اول در جنگ تحمیلی از صدام حمایت کردند. در مورد بعدی در دولت «محمد مرسی»، رئیس جمهور سابق مصر مواضع نادرستی را در قبال سوریه و دولت مردمی این کشور اتخاذ کرد و مورد آخر نیز در زمان قطع روابط تهران و ریاض، قاهره در حمایت از پادشاهی سعودی مواضع ناعادلانه و غیردوستانه‌ای را در رابطه با ایران اتخاذ کرد و شرایط دشواری را برای بهبود روابط به وجود آورد.

در رابطه با مورد نخست ذکر این نکته جایز است که در بحث سازش با رژیم صهیونیستی که منجر به ترور سادات شد اگر جمهوری اسلامی ایران موضع محکم و اقتدارآمیزی را در دستور کار قرار نمی‌داد وضعیت بسیار دشواری برای فلسطینیان ایجاد می‌شد چرا که در آن زمان نه از گروه‌های مقاومت خبری بود و به واسطه انقلاب ایران، نه کمک‌هایی که در حال حاضر از سوی جمهوری اسلامی برای حمایت از جریان مقاومت صورت می‌گیرد، وجود داشت. در آن سال‌ها انقلاب اسلامی به تازگی به پیروزی رسیده بود و عملا امکان این شکل از حمایت‌ها میسر نبود. جنبش فتح با رهبری یاسر عرفات هم با فشار کشورهای عربی به سمت سازش با اسرائیل حرکت کرده بود و صدای جمهوری اسلامی تنها صدایی بود که در حمایت از مظلومیت مردم فلسطین شنیده می‌شد. لذا برخوردی که ایران با مصر انجام داد تاثیر بسیار زیادی در حمایت از منافع فلسطین داشت.

اما اقدامی که طی هفته‌های اخیر در مذاکره با مصر در حال انجام است از این جهت که مقاومت فلسطین در بهترین شرایط خود قرار دارد تاثیری بر وقایع حال حاضر آن ندارد. ذکر این نکته نیز خالی از لطف نیست که با بهبود روابط تهران و ریاض تمامی کشورهایی که طی سال‌‌های گذشته و در حمایت از عربستان خواستار توقف روابط با ایران شده بودند نیز در جهت ازسرگیری یا ارتقای روابط با ایران گام برداشته‌اند. کشورهایی چون امارات، اردن، مصر و سودان. تنها در این میان کشور مغرب باقی مانده است که آن هم تحت تاثیر فشارهای مقامات صهیونیستی و اسرائیل هنوز درخواست بهبود روابط  با ایران را مطرح نکرده است اما معتقد هستم مغربی‌ها نیز در آینده نزدیک برای از سرگیری روابط با ایران تلاش خواهند کرد. می‌خواهم بگویم در شرایط فعلی منطقه و با ضعف آمریکا و منزوی شدن رژیم صهیونیستی و دیپلماسی فعال جمهوری اسلامی اوضاع در جهت خواست ایران به پیش می‌رود.

**یعنی وضعیت فعلی سیاست خارجی ایران و روابط با کشورهای دیگر، در همان نقطه مطلوب جمهوری اسلامی قرار دارد؟ 

من می‌خواهم بگویم که در حال حاضر تمامی شرایط دست به دست هم داده است تا روابط ایران با تمامی کشورهای منطقه به ویژه اعراب که دارای موضع گیری‌هایی علیه تهران بودند بهبود پیدا کند. زمانی که اعراب می‌بینند حتی آمریکا نیز پای میز مذاکره با ایران حاضر و گفت و گوهایی را در مسقط با مذاکره کنندگان ما انجام داده است فکر می‌کنند چرا باید کاسه داغ‌تر از آش باشند؟! می‌خواهم بگویم  رویه آمریکا و عربستان در مذاکره و رابطه با ایران موجب شده است تا دیگر کشورهای عربی نیز در روابط خود با ایران تجدیدنظر کنند؛ واشنگتن و ریاض به الگویی برای کشورهای دیگر برای رابطه با ایران تبدیل شده‌اند. مذاکرات پشت پرده ایالات متحده با ایران و دیدارها و تلاش‌های مقامات بلندپایه سعودی با مقامات کشورمان موجب تغییر نگرش دیگر کشورهای عربی و تغییر دیدگاه‌شان در رابطه با تهران شده است؛ خوشبختانه تلاش‌های اسرائیل با پیمان ابراهیم که در جهت متزوی کردن ایران انجام می‌شد و اقدامات این رژیم برای بهبود رابطه با اعراب که با هدف به حاشیه راندن تهران صورت گرفت تاکنون نتیجه‌ای در بر نداشته است.

** گفته می‌شود روابط ایران و مصر با میانجیگری عمان، از سر گرفته می‌شود. آیا ما موافقت خود را پیش از آن اعلام کرده بودیم؟ کدام یکی از کشورهای دیگر در زمینه آغاز مجدد روابط تهران و قاهره تلاش کردند؟

نقش سلطان نشین عمان به ویژه شخص «سلطان هیثم» در این میان بسیار مهم است. او پیش از سفر به ایران به مصر سفر کرده بود و موافقت مقامات قاهره برای آغاز مجدد رابطه با تهران را جلب کرده بود. پس از آن نیز در محضر رهبر انقلاب این موضوع را بیان که با موافقت ایشان همراه شد.

البته  «محمد السودانی» در عراق نیز تلاش‌هایی را برای ازسرگیری روابط ایران و مصر انجام داد و این تلاش‌ها را همچنان نیز دنبال می‌کند. یعنی پیش از این مذاکراتی در سطح امنینی میان مقامات تهران و قاهره در بغداد انجام شده بود که به اعتقاد بنده همه این تلاش‌ها در کمترین زمان ممکن منجر به بهبود و ازسرگیری رابطه با مصر می‌شود. البته این کشور (مصر) نیز، طی سال‌های اخیر سیگنال‌های مثبتی را برای ایران ارسال کرده است. ابتدا اینکه از انتقال سوخت به سوریه از طریق کانال سوئز ممانعت به عمل نیاورد و اجازه داد تا کشتی‌های حامل سوخت موردنظر به سلامت از این کانال عبور کنند.این اقدام علی رغم اعمال فشارهای آمریکا و رژیم صهیونیستی صورت گرفت و کشتی‌های حامل سوخت به راحتی در بندر لاذقیه و دیگر بنادر سوریه پهلو گرفتند و بار خود را تخلیه کردند. مورد بعدی که لازم است به آن اشاره کنم این است که این کشور دیگر هیچ نقشی علیه سوریه و محور مقاومت ایفا نکرده است که قطعا حامل پیام مهمی برای ما است. در نهایت هم اینکه به تلاش‌های بغداد و مسقط برای بهبود رابطه با تهران پاسخ مثبت داد.

** یعنی در وضعیت فعلی همه شرایط برای ازسرگیری رابطه با مصر مهیا است؟

به گمان بنده برای ازسرگیری روابط ایران و مصر دو اصل اساسی وجود دارد که معتقد هستم رئیس جمهور مصر باید پیش از برقراری روابط، آنها را مدنظر قرار دهد. ابتدا اینکه آمریکا و رژیم صهیونیستی به هیچ وجه تمایل ندارند که مصر در سمت و سوی از سرگیری رابطه با ایران حرکت کند. بعد هم وهابی‌ها و تکفیری‌هایی هستند که در مصر حضور دارند و آنها نیز در هیچ صورتی خواهان آغاز مجدد روابط تهران و قاهره نیستند؛ این افراد در زمان به قدرت رسیدن «محمد مرسی» در مقام ریاست جمهوری مصر بسیار قوی شدند هر چند که در حال حاضر مانند گذشته حضور چندانی در فعالیت‌های دینی و اجتماعی مصر ندارند اما با این حال همچنان در این کشور حضور دارند و السیسی  باید پیش از برقراری رابطه با ایران در رابطه با عملکرد آنها تصمیم‌گیری کند. البته در گذشته یک مشکل دیگری نیز در این میان وجود داشت که با از سرگیری روابط ایران و عربستان این مشکل خود به خود حل و فصل شد. اما  در هر صورت همانطور که پیش از این نیز گفتم اگر قرار بر آغاز روابط تهران و قاهره باشد باید در رابطه با اعمال فشارهای واشنگتن و تل آویو و همچنین تکفیری‌های خاضر در مصر تصمیماتی از سوی مقامات قاهره اتخاذ شود. لازم است به این موضوع اشاره کنم که به محض اینکه خبر سفر اولین پرواز هواپیمای ایرانی به مصر منتشر شد تکفیری‌ها فعالیت خود را در رسانه‌های مصری نسبت به مذمت انجام سفر مذکور شروع کردند و تهدیدهای خود را افزایش دادند.

یعنی اگر قرار بر حل و فصل اختلافات دو کشور و برقراری روابط سیاسی و اقتصادی میان ایران و مصر باشد دستگاه امنیتی مصر حتما باید در این زمینه وارد عمل شده باشد تا امنیت سفر شهروندان ایرانی تامین شود. تکفیری‌های مصر با به میان کشیدن بحث‌های مذهبی و طایفه‌گری در رسانه‌های این کشور مشکلاتی را ایجاد می‌کنند.

البته بخشی از جامعه مصر با این تفکرات همگونی و هم آوایی دارد اگرچه اکثریت جامعه مصر خواهان برقراری مجدد روابط تهران و قاهره هستند. نمونه بارز این موضوع حضور گسترده مردم مصر در مراسم سالگرد پیروزی انقلاب در سفارت کشورمان در قاهره بود که با انعکاسی بسیار چشمگیر در رسانه‌های مصری همراه شد. حتی همین حالا نیز مردم مصر از برقراری مجدد روابط تهران و قاهره استقبال کرده‌اند و خبر این روابط در رسانه‌ها و محافل سیاسی مصر با استقبال بی‌نظیری همراه شد.

ما می‌دانیم که مصری‌ها با مشکلات خاص خودشان در حال سر کله زدن هستند چرا که تعهداتی را در قبال آمریکا و رژیم صهبونیستی پذیرفته‌اند که باید حالا به آنها عمل کنند. اما در هر صورت برای گشایش درهای دیپلماسی با ایران نیز باید تصمیمات اساسی را اتخاذ کنند و برنامه‌هایی را در دستورکار خود قرار دهند. یعنی مواردی است که رئیس جمهور مصر باید به شخصه برای حل و فصل کردن آنها اقدام کند.

**قرار است طی هفته‌های آتی نخستین پرواز تهران به قاهره پس از نزدیک به ۵۰ سال از توقف روابط صورت گیرد. چه کسانی در پرواز به مصر حضور دارند؟

مقاماتی از ریاست جمهوری، وزارت خارجه، دفتر حافظ منافع مصر در تهران، تعدادی از تجار و بازرگانان از جمله حاضران  در این پرواز خواهند بود. با حضور یکی از مسوولان عالی رتبه کشور در پرواز مورد نظر، قرار است پیش زمینه آغاز روابط میان تهران و قاهره به امضا برسد که این توافق زمینه‌ساز توافق بزرگتر و البته اصلی ازسرگیری روابط دوجانبه خواهد بود. یعنی صورت جلسه، شروع روابط تهران و قاهره  با حضور مقامات عالی رتبه دو کشور به امضا خواهد رسید.

**چرا مسافران این پرواز تنها می‌توانند از برخی از مناطق مصر بازدید کنند؟ به دلیل حضور اسرائیل در مناطق دیگر مصر است و یا نگران حضور تکفیری‌ها هستند؟

منطقه شرم الشیخ به جهت حضور نیروهای آمریکایی و همچنین رژیم صهیونیستی شاید در این مرحله مناسب سفر مسافران ایرانی نباشد. یا برخی از نقاطی که تکفیری‌ها حضور گسترده و متمرکز یافته‌ای در آنها دارند. به نظر می‌رسد محدودیت برای سفر ایرانی‌ها از باب موضوعات امنیتی است و اگر رئیس جمهور مصر بتواند از پَس فتنه انگیزی‌های آمریکا، رژیم صهیونیستی و البته تکفیری‌ها برآید دیگر مشکلی از جهت سفر به مصر وجود نخواهد داشت. در این صورت مردم ایران به راحتی می‌توانند علاوه بر اهرام مصر از اماکن زیارتی چون راس‌الحسین، مقام زینب، مسجد حضرت رسول در قاهره و همینطور دیگر اماکن دیدنی شهرهای مصر بازدید کنند.

**فکر می‌کنید زمان دقیق آغاز روابط تهران و قاهره چه زمانی باشد؟

خیلی از مشکلات حل و فصل شده است. تنها موضوعاتی چون نامگ‌ذاری برخی از خیابان‌های تهران باقی مانده است که آن هم قابل حل است. مثلا تغییر نام خیابان خالداسلامبولی که اقدام به ترور سادات، رئیس جمهور محبوب مصری‌ها کرده بود. اراده رهبران دو کشور این است که این روابط به صورت همه جانبه‌ای برقرار باشد.