پزشکان نخبه‌ ژن‌ها را با خود می‌برند | صف انتظار پزشکان برای مهاجرت

افزایش مهاجرت پزشکان موجب نگرانی جدی در حوزه بهداشت و درمان در سال‌های پیش‌رو شده است. اگرچه برخی می‌گویند ایران بهشت پزشکان متخصص است و قدرت خرید پزشکان ایرانی را به رخ می‌کشند اما عده زیادی از پزشکان این گفته را قبول ندارند و این بهشت با مهاجرت ترک می‌کنند.

«در دو سال اخیر نزدیک به ۱۰ هزار پزشک که عمده آن‌ها متخصص و فوق تخصص بوده‌اند، گواهی «گود استندینگ» دریافت کرده‌اند و این می‌تواند رشته‌های تخصصی و فوق‌تخصصی ما را در بسیاری از رشته‌ها در سال‌های آینده از نیروی انسانی خالی کند». این گفته‌های حسین‌علی شهریاری، رئیس کمیسیون بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مجلس شورای اسلامی بود که در هفته اول خرداد ماه سروصدای زیادی به‌پا کرد.

این‌ها آمارهای نگران‌کننده از مهاجرت جامعه پزشکی است که می‌تواند به کمبود پزشک متخصص، پرستار منجر شود. اما مهاجرت پزشکان و پرستاران موضوع جدیدی نیست؛ بعد از همه‌گیری ویروس کرونا، مهاجرت کادر پزشکی بیش از هرزمانی روند صعودی به خود گرفت؛ نه اینکه قبل از شیوع کرونا میل به مهاجرت نبود تا این بار شبیخون مهاجرت به بدنه پزشکان زده شد تا جایی که اکنون بارها در مورد مهاجرت پزشکان هشدار داده‌شده است.

مهاجرت پزشکان متخصص به‌قدری زیاد شده که می‌تواند برای سال‌های آینده و البته نه‌چندان دور در حوزه نظام سلامت کشور مشکلاتی ایجاد کند؛ موضوعی که شهریاری هم به آن اشاره‌کرده: «مطابق اصل ۷۵ قانون اساسی مجلس نمی‌تواند در حوزه اشتغال و استخدام وارد شود و این وظیفه دولت است تا زمینه اشتغال را در حوزه‌های مختلف ایجاد کند. با وجود همه تلاش‌هایی که صورت گرفته است و هم دولت قبل و هم دولت فعلی قول دادند که شرایط استخدام برای نیروهایی که در ایام کرونا در مراکز بهداشتی حضور داشتند، مهیا شود، همچنان این اتفاق رخ نداده است و ما با یک وضعیت نامناسب به لحاظ نیروی انسانی متخصص در مراکز درمانی مواجه هستیم».

مهاجرت پزشکان دلایل زیادی دارد؛ از مسئله مالی تا مسائل اجتماعی و کاری اما آنچه مشخص است اینکه فاجعه فقر پزشکی را باید جدی گرفت. اگر به پدیده مهاجرت پزشکان و پرستاران به‌سرعت و دقت رسیدگی نشود می‌تواند بحران‌ساز شود.

بارها در مورد پدیده مهاجرت در کشور هشدار داده‌شده است اما راهکاری برای جلوگیری از این وضعیت از طرف مسئولان کشور مطرح نشده است تا پزشکان را از مهاجرت باز دارد. پرسشی که این روزها افکار عمومی با آن مواجه هستند این است که، چرا پزشکان و سایر سرمایه‌های علمی از کشور مهاجرت می‌کنند و چه باید کرد؟

این سؤال خیلی‌ها را به دنبال پیدا کردن راهکار برای جلوگیری از مهاجرت سرمایه‌های کشور وامی‌دارد اما برخی به دنبال پنهان یا کم‌رنگ کردن اهمیت موضوع هستند یا برخی مانند روزنامه کیهان می‌خواهند با زدن برچسب ناسپاسی نسبت به هزینه‌هایی که کشور برای پزشکان کرده، از موضوع مهم مهاجرت پزشکان عبور کنند. مثلاً بهرام عین‌الهی، وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی دی‌ماه سال گذشته در واکنش به مهاجرت پزشکان گفته بود: «از جامعه پزشکی اگر کسی مهاجرت کند در اروپا، آمریکا، کانادا و انگلیس به او اشتغال نمی‌دهند مگر این‌که کار دیگری انجام دهد.» اما اکنون بعد از گذشت ۷ ماه از این اظهارنظر، آمارها و اطلاعات موجود، خبر از حضور ۸ هزار پزشک ایرانی حاذق در بالاترین سطح علمی و تخصصی فقط در آمریکا می‌دهد.

در همین راستا روزنامه جمهوری اسلامی نوشته: علاوه بر ۸ هزار پزشک ایرانی در آمریکا، در کشورهایی از قبیل کانادا، آلمان، انگلیس، فرانسه و سایر کشورهای اروپایی و همین‌طور کشورهای عربی و شرقی نیز پزشکان زیادی با ملیت ایرانی مشغول به کار هستند که ترجیح می‌دهند درصورتی‌که زمینه کار در ایران فراهم باشد در کشور خود فعالیت کنند.

طبق آخرین اطلاعات جمع‌آوری‌شده در سالنامه مهاجرتی ایران ۱۴۰۱ که اواخر آذرماه سال گذشته در رصدخانه مهاجرتی ایران رونمایی شد، نشان می‌دهد جمعیت ایرانیان در ۲۰ کشور دنیا، با بیشترین جمعیت، حدود دو میلیون نفر تخمین زده می‌شود و کشورهای آمریکا، کانادا، آلمان، ترکیه و انگلستان مهم‌ترین مقصد مهاجرتی ایرانیان است.

بنابر سرشماری سال ۲۰۱۸ آمریکا، ۲۹ هزار ایرانی در بخش بهداشت و درمان در این کشور فعال بودند که ۲۴ هزار نفر مربوط به مشاغل تخصصی و پنج‌هزار نفر مربوط به مشاغل مراقبتی بودند. در میان آن‌ها ۸۰۰۰ پزشک و جراح بودند که ۲۶ درصد فعالان ایرانی در بخش سلامت آمریکا را تشکیل می‌دهند.

اما برمی‌گردیم به پرسش افکار عمومی، چرا پزشکان مهاجرت می‌کنند؟

برخی از صاحب‌نظران عامل اصلی مهاجرت پزشکان را، مسئله اقتصادی می‌دانند. برای بررسی بیشتر حسین کرمان‌پور، مدیرکل سابق روابط عمومی سازمان نظام پزشکی کشور و مدیر اورژانس بیمارستان سینا در گفت‌وگویی با روزنامه اینترنتی «فراز» از علل مهاجرت پزشکان می‌گوید.

دکتر کرمان‌پور گفت: از چند جنبه می‌توان به موضوع مهاجرت پزشکان اشاره کرد. بحث فشار کاری چیزی است که کادر پزشکی از ابتدای کار، از زمان انتخاب رشته با آن روبرو است و این موضوع نه‌فقط در ایران که در تمام کشورهای دنیا وجود دارد. رشته پزشکی یکی از پراسترس‌ترین کارها در دنیا است که فشار کار زیادی را متحمل می‌شود. افرادی که رشته پزشکی را انتخاب می‌کنند سه موضوع را در نظر دارند. «خدمت به مردم»، «برخورداری از جایگاه خاص و دارای احترام در اجتماع» و «زندگی مناسب و مرفه نسبت به زحمتی که می‌کشند.»

او افزود: افراد وقتی زندگی بدون دغدغه مالی داشته باشند می‌توانند پای صحبت‌های دیگران بنشینند و به حرف مردم گوش دهند اما وقتی تأمین مالی نشوند، این اتفاق نمی‌افتد؛ چون خود نیاز به کار بیشتر و درآمد دارند و وقت برای شنیدن گفته‌های دیگران باقی نمی‌ماند. متاسفانه این اتفاق در کادر پزشکی هم رخ‌ داده است و یک دکتر نمی‌تواند ۱۵ دقیقه با یک بیمار گفت‌وگو کند. با تعرفه‌هایی که وجود دارد کاری کرده‌اند که پزشک بیمار را به چشم تعرفه ببیند. کاری کرده‌اند که پزشک نمی‌تواند به حرف بیمار خود گوش دهد؛ چون مجبور است سریع‌تر کار را انجام دهد و به سراغ بیمار بعدی برود. متاسفانه در ۲۰ سال گذشته این اتفاق افتاده است و روزبه‌روز هم این موضوع توسط حاکمیت، رسانه‌ها و خود جامعه پزشکی تشدید می‌شود.

دکتر کرمان‌پور گفت: پزشکی امروز، پزشکی تکنولوژی محور است. پزشکی معاینه و تصمیم نیست، معاینه، تکنولوژی و تصمیم است. این سه حلقه با هم است اما امروزه به دلیل تحریم‌ها، به دلیل افت سرمایه علمی، به دلیل خرید تجهیزات پزشکی به دلار و عدم‌حمایت درست از تولیدات داخلی و عدم پشتیبانی فنی از تجهیزاتی که خریداری می‌شود، بخش تکنولوژی به‌شدت فرسوده و غیرقابل تعمیر شده است و همین کیفیت درمان را کاهش می‌دهد.

او ادامه می‌دهد: در فرهنگ‌عامه باید به‌درستی جا بیفتد که رشته پزشکی چون با جان انسان‌ها ارتباط مستقیم دارد، برای همین یک رشته خاص است. نگاه‌های منفی را از رشته پزشکی باید برداشت. این نگاه در میان مسئولان کشور هم دیده می‌شود که می‌گویند: پزشک انگار از دماغ فیل افتاده است». این یک نگاه اشتباه است که باید درست شود.

به‌گفته کرمان‌پور سه محور فرهنگ‌عامه، فرسودگی تکنولوژی و توجه به موضوع اقتصادی باعث شده که در پزشکی به‌ویژه در بخش درمان فشار کاری زیاد شود.

او افزود: فشارکاری که با استرس و کار زیاد هم برای خود پزشک و هم برای خانواده او همراه است اما چشم‌اندازی برای او ندارد. وقتی خود پزشک، خانواده و بستگان او آسیب می‌بیند و در قبال کار زیاد زندگی راحتی ندارد از یک‌جایی به بعد به فکر این است که آیا راهی برای حل مشکل وجود دارد؟ آیا نمی‌شود جایی دیگر زندگی مرفه‌تری برای خود و خانواده درست کرد و این‌چنین راه او به مهاجرت از کشورهای حاشیه خلیج‌فارس تا آمریکا و اروپا باز می‌شود.

او ادامه داد: در حال حاضر تعداد قابل‌توجهی از پزشکان ایرانی در آمریکا هستند و بدی موضوع این است که این افراد نخبه ژن‌ها را با خود می‌برند اغلب افرادی که مهاجرت می‌کند در همان کشور با افرادی که ممکن است ایرانی هم نباشد ازدواج می‌کنند و زندگی تشکیل می‌دهند. وقتی مهاجرت اتفاق می‌افتد صندلی‌های خالی باعث فشار کاری مضاعف روی افرادی می‌شود که مانده‌اند. این افراد برای جبران کار مجبور به تحمل فشار کار زیاد می‌شوند و ما می‌بینیم که چه اتفاق‌های وحشتناکی برای برخی از همکاران اغلب تازه‌کار به وجود می‌آید و چگونه خود را از ادامه زندگی منع می‌کنند.

مدیر اورژانس بیمارستان سینا گفت: هر چقدر به افرادی که در جبهه سلامت مانده‌اند، رسیدگی نشود اوضاع بدتر می‌شود. و یکی پس از دیگری از چرخه خارج می‌شود و در نهایت مجبور می‌شویم نیرو از بیرون و خارج از کشور بیاوریم. با این روال شاید برای سلامت جامعه مجبور شویم از کشورهای دیگر نیرو  وارد کنیم. کاری که الان کشورهای همسایه با استخدام کادر پزشکی ما انجام می‌دهند، ما هم مجبور می‌شویم از عراق، پاکستان، افغانستان و غیره نیرو بیاوریم. در حال حاضر کادر پزشکی با تحمل فشار کاری زیاد ایستادگی کرده است تا این اتفاق نیافتد، اما این ایستادگی تا جایی ممکن است، از یک‌جایی به بعد دیگر شدنی نیست. مسئله مهمی که در جامعه پزشکی وجود دارد این است که اگر همین امروز شروع به آموزش و تربیت پزشک کنیم تا این راه به ثمر برسد برای پزشک عمومی هشت سال زمان لازم است، برای متخصص ۱۱ سال، برای فوق تخصص ۱۵ سال طول می‌کشد تا یک پزشک را جایگزین پزشک قبلی کرد.

دکتر کرمان‌پور در پایان افزود: مشکل دیگر جامعه پزشکی این است که با افزایش دادن تعداد کادر پزشکی مشکل حل نمی‌شود وقتی از این طرف استخدام کنید بعد از طرف دیگر پزشکان بروند، این فایده ندارد. باید مسئولان کاری کنند که پزشک بماند و دلگرم شود. تعداد زیاد کردن مهم نیست باید شرایط این افراد در نظر گرفته شود.