مردی در سایه؛ «مهمان» یا «گربه‌ ۹ جان حماس» کیست؟

نعیمه عطامنش

در ساعات اولیه حمله حماس به اسراییل پیام ویدیویی از مردی نشسته در تاریکی منتشرشد که  از آغاز عملیاتی خبر می داد که آن را «طوفان الاقصی» می نامید. وی در این پیام در حالی که از فلسطینی‌ها می‌خواست به مبارزه بپیوندند، گفت: «دیگر بس است. این تهاجم در پاسخ به محاصره ۱۶ ساله غزه، حملات اسرائیل به داخل شهرهای کرانه باختری طی سال گذشته، خشونت در مسجد الاقصی، افزایش حملات شهرک نشینان به فلسطینی‌ها و افزایش ساخت شهرک ها صورت گرفت». سپس عنوان کرد: «ما تصمیم گرفتیم به همه این‌ها پایان دهیم.»

او از فلسطینی‌ها و عرب‌های اسرائیلی‌ خواست که «اشغالگران را بیرون کنند و دیوارها را خراب کنند». او با اعلام آغاز عملیات گسترده «طوفان الاقصی» گفت: «با توجه به ادامه جنایات علیه مردم ما، با توجه به عیاشی اشغالگری و انکار قوانین و قطعنامه‌های بین‌المللی و با توجه به حمایت آمریکا و غرب، ما تصمیم گرفتیم به همه این‌ها پایان دهیم تا دشمن بفهمد که دیگر نمی تواند بدون پاسخگویی به عیاشی بپردازد.»

این مرد که معمولا در تمام پیام های ویدیویی سایه و تاریکی نشسته وهمیشه سعی دارد هویت و چهره خود را مخفی نگه دارد «محمد دیاب ابراهیم المصری» است. کسی که به او «محمد الضیف» لقب داده‌اند.

او «ضیف» یا «مهمان» یا «the guest» لقب گرفت تا احتیاط همیشگی او برای نماندن در یک مکان ثابت و حذر از شناسایی و مورد حمله اسراییل قرار نگرفتن را نشان دهد.

محمد الضیف از جسورترین و بی باک ترین رهبران حماس است، همچنین معمار پیچیده ترین شبکه‌ی تونل ها در نوار غزه و طراح موشک های گردان القسام حماس است.

نظربه استراتژی همیشگی او در مخفی کردن هویت و چهره‌اش و این که اطلاعات کمی از او موجود است، حتی در مورد اسم واقعی او، «محمد المصری» که توسط سازمان های امنیتی اسراییل منتشر شده هم تردید هست؛ افرادی که او را از دهه ۱۹۸۰ می‌شناختند، می‌گویند که حتی در آن زمان هم او را ضیف می‌نامیدند، آن چه که در مورد چهره  او برای شناختن او می‌دانیم تنها به واسطه یک عکس است.

 مرد پشت حملات حماس

ضیف، مانند سایر اعضای حماس، توافق اسلو را که در سال ۱۹۹۳ بین یاسر عرفات و اسحاق رابین در کاخ سفید بسته شد را خیانت به مقاومت و هدف اصلی آن را جایگزینی اسرائیل با یک کشور فلسطینی می داند. یک منبع حماس که ضیف را از دهه ۱۹۹۰ می شناسد، به «رویترز» گفته او از سال ۱۹۹۴ در مرکز تحولات داخل شاخه نظامی بوده است و با غافل شدن ارتش اسرائیل، ضیف توانست خود را به بالاترین رده‌های رهبری فلسطین، گردان‌های القسام، «شاخه نظامی حماس» برساند. ضیف با تبدیل گردان‌های القسام از مجموعه‌ای از هسته‌های آماتور به واحدهای نظامی سازمان‌یافته، که در حد یک «ارتش» توصیف می‌شود، و قادر به حمله به اسرائیل هستند، اعتبار یافته است.

 گذشته و زندگی خانوادگی مرد در سایه

"آوی ملامد"، ( (Avi Malamed) کارشناس خاورمیانه در مؤسسه «آیزنهاور»، به «واشنگتن پست» می گوید که محمد ضیف در سال ۱۹۶۵ در اردوگاه آوارگان خان یونس در نوار غزه، به دنیا آمد.

گفته می شود که او به طور موقت مجبور به ترک مدرسه شد تا از خانواده کم درآمد خود حمایت کند.

گرچه اطلاعات زیادی در مورد جزئیات اولیه زندگی و تربیت او در دست نیست، اما بنا بر گزارش‌ها مشخص شده که او مجبور شد به طور موقت مدرسه را ترک کرد، و با پدرش کار می کرد و بعداً یک مرغداری کوچک راه اندازی کرد.  مشخص است که او شیمی را در دانشگاه اسلامی غزه خوانده است، که در سال ۱۹۸۸ با مدرک لیسانس از آن فارغ التحصیل شد. در طول سال‌های تحصیل در دانشگاه، او به تئاتر علاقه داشت و یک گروه تئاتری به نام «بازگشت‌کنندگان» تأسیس کرد و به آوارگان فلسطینی اشاره کرد که در آرزوی بازگشت به سرزمین‌هایی که قبلاً در آن زندگی می‌کردند و پیش از النکبه (واژه‌ای است که فاجعه سلب مالکیت فلسطینیان و آواره شدن آن‌ها اشاره دارد) داشتند. او نقش‌های متعددی از جمله نقش‌های شخصیت های تاریخی را در آن گروه ایفا کرد.

ضیف در سال ۱۹۸۷ به حماس پیوست و از نزدیکان «عماد آکل» (از فرماندهان گردان عزالدین قسام) و «یحیی عیاش» (با لقب مهندس) بود که به ترتیب در سال‌های ۱۹۹۳ و ۱۹۹۶ توسط اسرائیل ترور شدند. ضیف ساخت بمب را نزد عیاش آموخت. پس از ترور عیاش، ضیف مشخصات خود را تغییر داد تا مورد هدف قرار نگیرد. در طول دهه ۱۹۹۰ و اوایل دهه ۲۰۰۰، او در پشت تعدادی از حملات انتحاری بمب گذاری شده بود، از جمله بمب گذاری در اتوبوس جاده یافا در سال ۱۹۹۶. او همچنین بر ربودن و قتل‌های بعدی سربازان اسرائیلی شاهار سیمانی، آریه فرانکنتال و ناچشون واکسمن در دهه ۱۹۹۰ نظارت داشت.

ضیف از سال ۱۹۹۵ به دلیل کشتن سربازان و شهرک‌نشینیان، «تحت تعقیب‌» ارتش اسرائیل بوده است؛ و در ماه می سال ۲۰۰۰ به درخواست اسرائیل توسط تشکیلات خودگردان فلسطین بازداشت شد، ضیف به درخواست اسرائیل توسط مقامات ملی فلسطین دستگیر شد، اما او در دسامبر همان سال با کمک برخی از نگهبانان موفق به فرار شد.

ضیف از سال ۲۰۰۱ حداقل از هفت سوء قصد جان سالم به در برده است که آخرین آنها در جریان بحران اسرائیل و فلسطین در سال ۲۰۲۱ رخ داد. در بعضی روایت ها او در جریان این ترور کمی دچار معلولیت شده. "فاینانشیال تایمز" در اوکتبر ۲۰۲۳ طی مطلبی صراحتا عنوان کرد او مورد هفت سوء قصد، یک چشم و دست و پای دیف را از دست داده است، و او را روی صندلی چرخدار می‌بندند. پس از سوء قصد در سال ۲۰۰۶، ضیف سه ماه را در مصر برای معالجه جمجمه‌اش پس از ریزش ترکش در آن گذراند، و او همچنان به مصرف روزانه مسکن‌ها برای درمان سردرد ادامه می‌دهد. با این که حماس هیچ‌گاه این گفته‌ها را تایید یا رد نکرد و در مورد وضعیت جسمانی او اظهار نظر نکرد اما انتشار ویدیوی او در سال گذشته نشان داده شد که مصدومیت او چندان جدی نبود.

 به گفته ی "شین بت" (Shin bet، آژانس امنیت اسراییل)، پدر یا عمویش در حملات پراکنده به اسرائیل که توسط مبارزان فلسطینی در دهه ۱۹۵۰ انجام شده بود، شرکت کرده بودند.

ضیف در سال ۲۰۰۷ ازدواج کرد. همسر وی، ویداد عصفورا، پسر شیرخوار و دختر ۳ ساله‌اش در سال ۲۰۱۴ در حمله‌ی هوایی اسراییل کشته شدند. 

 یک کلیپ ویدئویی که در فوریه ۲۰۲۲2 در یوتیوب منتشر شد، مراسم فارغ التحصیلی بهاء و خالد، دو پسر دیگرضدیف را نشان داد.

مادر دیف در سال ۲۰۱۱ و پدرش در سال ۲۰۲۲ درگذشت.

تلاش برای ترور

دیف از سال ۱۹۹۵ در صدر فهرست افراد تحت تعقیب اسرائیل قرار دارد. اسراییل ضیف را مسئول کشته شدن ده ها نفر در بمب گذاری های انتحاری و از جمله مسئول موجی در سال ۱۹۹۶ به راه افتاد، می داند که منجر به کشته شدن بیش از ۵۰ غیرنظامی شد. تا اکتبر ۲۰۲۳، او حداقل از هفت تلاش برای ترور اسرائیل جان سالم به در برده است اولین حمله به او در سال ۲۰۰۱‍، قبل از اینکه رهبری گردان های القسام را به عهده بگیرد، توسط یک حمله هوایی انجام شد. اسرائیل در سپتامبر ۲۰۰۲ مجدداً تلاش کرد تا ضیف را با ضربه ای به ماشین او بکشد. فیلم‌های ویدئویی از آن تلاش نشان می‌دهد که ضیف غرق در خون است و مردی او را می‌کشاند.

در سال ۲۰۰۳ و در ژوئیه ۲۰۰۶، اسرائیل بار دیگر با حمله به خانه‌ای که میزبان نشست رهبری حماس بود، تلاش کرد. همچنین گفته می شود که در ژوئیه ۲۰۰۶ یک حمله هوایی به خانه یکی از اساتید ضیف شده، در حالی که ضیف در حال ملاقات با او بود.

در آگوست ۲۰۱۴، در جریان جنگ غزه، نیروی هوایی اسرائیل با حمله هوایی به خانه ای در شیخ رضوان در شهر غزه تلاش کرد تا او را ترور کند. حماس کشته شدن ضیف را تکذیب کرد، که توسط اطلاعات اسرائیل در سال ۲۰۱۵ تأیید شده بود. در ماه مه ۲۰۲۱، در جریان بحران ۲۰۲۱ اسرائیل و فلسطین، ارتش اسرائیل دو بار در یک هفته تلاش کرد تا ضیف را بکشد، اما هر دو تلاش ناموفق بود.

در اکتبر ۲۰۲۳، در طول جنگ ۲۰۲۳ اسرائیل و حماس، خانه پدری ضیف مورد حمله هوایی اسرائیل قرار گرفت و برادر ضیف و دو عضو دیگر خانواده کشته شدند. مشخص نیست که آیا حمله هوایی ضیف را هدف قرار داده است یا خیر.

حماس این ادعاها را تایید یا رد نکرده است و در مورد وضعیت سلامتی وی اظهار نظری نمی کند. زنده بودن او باعث شده است که او را در میان دشمن اسرائیلی خود "گربه با ۹ جان" لقب دهند.

در طی دهه ۱۹۹۰ و اوایل دهه ۲۰۰۰، او چندین حمله انتحاری از جمله بمب گذاری اتوبوس جاده یافا در سال ۱۹۹۶ را برنامه ریزی کرد. او در سال ۲۰۰۲ رئیس گردان های القسام شد و از آن زمان توانایی های این گروه را توسعه داد و آن را از گروهی آماتور  به واحدهای نظامی سازمان یافته تبدیل کرد. او طراح استراتژی این گروه برای ترکیب حملات راکتی به اسرائیل با جنگ تونلی است و در برنامه ریزی حمله ۲۰۲۳ رهبر حماس بود و در این حمله به اسرائیل که آغازگر جنگ ۲۰۲۳ اسرائیل و حماس بود، نقش اساسی داشت.

وزارت امور خارجه ایالات متحده ضیف را در سال ۲۰۱۵ به لیست تروریست های جهانی تعیین شده ویژه اضافه کرد و اتحادیه اروپا در سال ۲۰۲۳ او را به لیست سیاه تروریستی خود اضافه کرد.

   منابع:

- 1Financial Times, Who is ‘The Guest’: the Palestinian mastermind behind deadly Israel incursion. October 2023

2-         "حرب غزة: من هم أبرز قادة حماس الذین "اغتالتهم" اسرائیل؟". BBC News (in Arabic). 15 October 2023. Retrieved 7 December 2023.

3-         Fisk, Robert (9 November 1993). "Hamas mourns its greatest martyr: Robert Fisk in Marj al-Zohour, southern Lebanon, hears how a Palestinian came to die for the Islamic 'revolution' in Israel". The Independent. London. Retrieved 28 September 2020.

4-         al-Mughrabi, Nidal (14 August 2014). "Deep underground, Mohammed Deif shapes Hamas war with Israel". Reuters. Retrieved 10 August 2023.

5-         "Palestinian Authority: Death Penalty". Amnesty International. 21 October 2002. Retrieved 20 November 2023.

6-         "Gaza's second feature film revisits resistance theme" (PDF). Kuwait Times. 31 January 2014. Retrieved 20 November 2023.

7-         Viviane Saglier (2019). Paradoxical Economies: A Time for Palestinian Cinema (PhD thesis). Concordia University. p. 200.

8-         Who is Mohamad Dief? The shadowy Hamas comender known as "the guest" October 2023