معمای ساخت مسجد در پارک قیطریه

در روزهای اخیر خبر ساخت یک مسجد در پارک قیطریه تهران و احتمال قطعی درختان سرو صدای زیادی به پا کرد. وجود حصار‌هایی که احتمالا غیرقانونی دور بخشی از پارک قیطریه کشیده شده بود واکنش بسیاری از فعالان و حامیان میراث را برانگیخت. این یکی از اقدام‌های اخیر شهرداری تهران در ارتباط تخریب بافت تاریخی و ارزشمند قیطریه بود. چند روزی است که این خبر، بحث‌ها و اعتراض‌های زیادی را از آن خود کرده است. به حدی که فعالان و حامیان میراث، حتی برای جلوگیری از این موضوع در روز ۱۳ فروردین در پارک قیطریه جمع شده و برای جلوگیری از ساخت مسجد در پارک اعتراض کردند.

نویسنده

فاطمه احمدی

روزنامه اینترنتی «فراز» به طور کامل ابعاد این موضوع را بررسی کرده است.

گورستانی به وسعت ۳۰۰ گور در قیطریه

طبق گفته «جواد حسین‌زاده ساداتی»، باستان شناس، در محله «قیطریه» گورستانی به نام گورستان قیطریه وجود دارد که «سیف‌الله کامبخش‌فرد» روی این محوطه کار کرده است. او می‌گوید: «طبق شواهد موجود از این گورستان می‌توانیم بگوییم قدمت آن به بیش از ۳۲۰۰ سال می‌رسد. حدود ۳۰۰ گور از گورستان قیطریه پیدا شده که این گور‌ها متعلق به دوره موسوم به عصر آهن یک و دو ایران است».

او می‌گوید: «این گورستان بسیار غنی بوده و متعلق به یکی از جوامع بسیار توسعه یافته آن منطقه بوده که احتمالا بعد‌ها، تهران‌های بعدی در ادامه این‌ها بوده است. جامعه‌ای که در این منطقه بوده روابط نزدیکی با دشت‌های کاشان، قزوین و مناطق شمالی کوه‌های البرز در مازندران داشته و مجموعه‌ی تمام این‌ها یک برهه از تاریخ منطقه مرکزی ایران را تشکیل می‌دهند».

این باستان شناس در ارتباط با اهمیت این دوره می‌گوید: «در این دوره اولین پادشاهی‌های منطقه مرکزی ایران را داریم که از دل آن پادشاهی ما در می‌آید و به همین دلیل جزو مهم‌ترین آثار تاریخ شکل‌گیری جامعه ایرانی است. درست است در این منطقه ۳۰۰ گور پیدا شده، اما ممکن است چند صد گور دیگر در این منطقه وجود داشته باشد».

آثار کشف نشده‌ای که هنوز زیر خاک قیطریه است!

حسین‌زاده ساداتی ادامه می‌دهد: «اکثر مناطق قیطریه زیر مترو رفته و ساخت‌وساز‌های شخصی در آن انجام شده است، اما پارک قیطریه محلی است که احتمال زیاد هنوز آثار زیادی در آن‌جا وجود دارد. اگر به فرض مثال قرار بر ساخت مسجدی در این منطقه باشد، باید گودبرداری شده و قطعا آثاری که وجود دارد از بین می‌رود. علاوه بر همه این‌ها درخت‌هایی با قدمت چندین سال در این پارک دیده می‌شود».

این باستان شناس با بیان این‌که حرف اصلی فعالین میراث و پژوهشگران این است که وقتی در منطقه‌ای آثار تاریخی بدست آمده و شهرداری و دولت بخواهند به آن منطقه دست و آسیب بزنند یک فاجعه بزرگ است، می‌گوید: «برخی مردم دانسته یا ندانسته به خاطر منافع شخصی ساخت‌وساز‌هایی انجام می‌دهند، اما این‌که خود نهاد‌های متولی فرهنگ و تاریخ برای مثال دولت و شهرداری، بخواهند به تاریخ آسیب بزنند اتفاق خوبی نیست».

او ادامه می‌دهد: «وقتی ساختمان‌های دیگری برای ساخت مسجد وجود دارد، شهرداری چرا باید در پارکی که احتمال وجود آثار تاریخی در آن است شروع به ساخت مسجد کند؟ در طرح تفصیلی شهرداری پهنه‌های فرهنگی از پهنه‌های آموزشی و فرهنگی جدا می‌شود. به معنی این‌که کسی نمی‌تواند خودسرانه یک پهنه فرهنگی که فضای سبز و یا تفریحگاه است را تبدیل به یک پهنه مذهبی کند. این موضوع از دید قوانین شهری نیز غیرقانونی است».

چه هدفی می‌تواند پشت ساخت این مسجد باشد؟

با توجه به این‌که طبق گفته‌ها و شواهد موجود، بخش زیادی از این پارک و محوطه دارای بافت تاریخی چند هزار ساله است، سوالی که مطرح می‌شود این است که هدف از ساخت این مسجد چیست؟ چرا میراث فرهنگی تهران تا کنون اقدامی برای جلوگیری از این ساخت انجام نداده و تا به امروز این منطقه ثبت ملی نشده است؟ آن هم در حالی که مهرداد زواره محمدی می‌گوید: «ما از نظر امکان سنجی و نیاز سنجی این منطقه آنالیز کرده‌ایم. در فاصله ۵۰۰ متری این منطقه ۳ حسینیه، ۶ مسجد، ۱ حوزه علمیه و یک امامزاده علی‌اکبر وجود دارد».

شواهدی وجود دارد که ساخت این مسجد با توجه به طرحی بنام «طرح تفصیلی» با مفاد و تبصره خود شهرداری تهران هم هم‌خوانی نداشته و در تضاد است.

طبق «طرح تفصیلی» حفاظت از آثار تاریخی، فرهنگی و همچنین آثار ارزشمند معاصر شهر تهران الزامی است. شمول حفاظت کلیه آثار ثبت شده و ثبت نشده واجد ارزش را همراه با حریم مجموعه‌ها و آثار ثبت شده دارای حریم در بر می‌گیرد.

معمای ساخت مسجد در پارک قیطریه به کجا می‌رسد؟

پهنه‌های معماری موجود در تهران

«مهرداد زواره محمدی»، معمار و استاد دانشگاه به «فراز» می‌گوید: «شهر تهران دارای ۴ پهنه است و پارک قیطریه طبق قوانین شهری «طرح تفصیلی تهران» در پهنه G قرار دارد. طبق ظوابط طرح تفضیلی، تهران دارای چهار پهنه R (پهنه سکونت)، پهنه S (پهنه تجاری، اداری و خدماتی) که معمولا در مجاورت خیابان‌های اصلی شهر است، پهنه M (پهنه مختلف سکونت و کاربری) و پهنه G (پهنه فضای باز و سبز) است که غیر از سه پهنه اول در پهنه G قانون‌گدار به‌جز برخی کاربری‌های محدود با کاربری خدماتی و با سطح اشتغال و تراکم بسیار اندک، ساخت و ساز را ممنوع کرده است».

او ادامه می‌دهد: «تمام پارک‌ها، جنگل‌ها، فضا‌های باز و سبز در مقیاس محله، منطقه و شهر در محدوده‌ی G قرار دارند. برای مثال پارک ساعی، پارک ملت، قیطریه، اراضی چیتگر و لویزان و یا حتی حریم بافت و ساختمان‌های تاریخی و میراثی میراثی، حریم بزرگراه‌ها، روددره‌ها، اراضی هستند که به آن پهنه G می‌گویند. پهنه G قسمت‌هایی از محدود شهر است که عرصه‎‌های سبز و باز عمومی و خصوصی، پارک‌های جنگلی، باغات و اراضی مزروعی و حریم‌ها و پهنه‌های حفاظت ویژه را در خود جای می‌دهد و با توجه به نقش و اهمیت این پهنه در ارتقاء کیفیت محیط و سیمای شهری تهران، ساخت و ساز در آن‌ها محدود است».

زواره محمدی می‌گوید: «در این‌ها به دلایل مختلف ساخت و ساز ممنوع و محدود شده است. برای مثال آن‌هایی که کنار رود دره قرار دارند به دلیل این‌که ممکن است مسیر سیلاب و عبور آب‌‌های فصلی باشد؛ بعضی مناطق به دلیل موضوع میراث‌فرهنگی و حفاظت ویژه و در بعضی به دلیل وجود درخت و خاک مستعد و نیاز شهر به سرانه‌ی فضاهای باز و سبز احداث عوارض ساختمانی محدود شده است».

نقض طرح تفصیلی شهرداری تهران؛ توسط شهرداری!

او با بیان این‌که پهنه پارک قیطریه G ۱۱۱، یعنی پارک‌های عمومی شهری است، ادامه می‌دهد: «طبق قانون طرح تفصیلی در پارک‌ها قابلیت استقرار مکان‌هایی مانند سرویس بهداشتی، فروشگاه کوچکی برای خرید، مدیریت و دفتر اداری پارک، نمازخانه، نگهبانی و… وجود دارد؛ اما با سطح اشتغال حداکثر ۳ درصد آن هم برای پارک‌های بزرگ مقیاس با شعاع عملکرد فرا منطقه‌ای».

این معمار و استاد دانشگاه با توجه به اسناد موجود از پارک قیطریه که توسط «شیوا آراسته» معمار، منتشر شد، می‌گوید: «مساحت پارک قیطریه ۱۲۲ هزار ۲۰۶ متر مربع است؛ اما مساحت وضع موجود پارک طبق نقشه سامانه طرح تفصیلی تهران حدودا ۱۱۲ هزار پانصد متر مربع است. ۳ درصد این دو چیزی حدود ۳ هزار۳۸۰ متر می‌شود».

او ادامه می‌دهد: «سازه‌های ساختمانی که در حال حاضر در پارک قیطریه وجود دارد برای مثال، دفتر اداری پارک، ساختمان میراث فرهنگی که در مرکز پارک است و در آن فروشگاه صنایع دستی، سینمای هفت بعدی و… تمام آن ۳ درصد پر شده است. بحث ساخت مسجد نیست، هرگونه کاربری دیگری که بخواهند در پارک قیطریه ایجاد کنند غیرقانونی است. این ۳ درصد سطح اشغال مجاز مصرف شده و در حال حاضر وجود دارد».

طبق یکی از تبصره‌های طرح تفصیلی شهرداری تهران، هرگونه ساخت و ساز در مجاورت و یا حریم آثار ثبت شده و یا واجد ارزش اعلام شده با کسب مجوز از شهرداری و رعایت ضوابط ومقررات سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، مجاز است.

تکمیل ۳ درصد ساخت و ساز مجاز در پارک قیطریه

زواره محمدی با بیان این‌که موضوع پارک زمانی بغرنج‌تر می‌شود که علاوه بر سطح اشغال روی زمین، زیرزمین با عمق زیاد نیز برای ساختمان پیشنهاد شود، می‌گوید: « وقتی با گودبرداری عمیق در خاک مستعد درختکاری و جنگل، بتن و سیمان و آهن جایگذاری شود، پتانسیل و توانایی خاک برای حاصلخیزی دچار آسیب جدی شود. مانند اتفاقی که در باغ گیاه‌شناسی منطقه ۲۲ افتاد و در ضلع شمالی شهرک امام رضا و ایران‌مال ساخته شد؛ چیزی حدود ۵۰ متر گودبرداری شد. این گودبرداری عارضه جدی برای گیاهان باغ گیاه‌شناسی تهران که یکی از ارزشمندترین گنجینه‌های پوشش گیاهی ایران است به‌همراه آورد».

این معمار با بیان این‌که ایجاد زیرزمین در مستحدثات ساختمانی در پارک‌ها، ریشه‌ها و پیوند‌های خاک را از بین می‌برد، ادامه می‌دهد: «غیر از نهال‌هایی که خود شهردار گفته در آن منطقه وجود دارد، ۱۸ درخت قدیمی و با ارزش در این محدوده است که در اجرای این طرح قطع خواهد شد و البته تاثیرات جدی این عارضه‌ی ساختمانی در زمان ساخت و بهره‌برداری و با ایجاد زباله‌های ساختمانی و انسانی همراه با آسیب‌های جدی برای پارک، فضای سبز و درختان خواهد بود».

اصرار به ساخت‌وسازی غیر قانونی، ۲۰ متر زیر زمین، توسط شهرداری

«شیوا آراسته» معمار و پژوشگر حوزه معماری بر اساس نقشه‌ها و مدارکی که منتشر کردند در این‌باره می‌گوید: «این گودبرداری باعث بسته شدن راه قنات‌ها می‌شود. این طرح پر از ایراد و روی گسل طراحی شده است. حرف روی معماری مسجد نیست و موضوع این است که این ساخت و ساز دست‌اندازی به حق مردم است و این جا نمایی کاملا اشتباه بوده، این پارک دارای فضای خدماتی نیز بوده است».

معمای ساخت مسجد در پارک قیطریه به کجا می‌رسد؟

با توجه به تمام این نکات، طبق مدارکی که از طراحی این مسجد توسط شهرداری منتشر شده است؛ این مسجد با ارتفاع ۲۸ متر، عمق ۲۰ متر و۳۳۵۰ متر زیربنا قرار بر ساخت است. طبق این مدارک، این ساختمان دارای طبقه اول، همکف، زیرزمین و دو طبقه زیرزمین، دو تالار ۱۵۰ نفره در زیر زمین، شبستان خانم‌ها وآقایان، انبار، آبدارخانه و سرویس بهداشتی، طراحی شده و دکتر نقره کار عضو هیئت علمی دانشگاه علم و صنعت، مدیر این پروژه است.

این استاد دانشگاه در ارتباط با این مدارک منتشر شده ادامه می‌دهد: «این بنا در وهله‌ی اول تنها یک مسجد نیست. یک سالن آمفی‌تئاتر با ظرفیت ۴۰۰ نفر در زیرزمین ساختمان و با مساحت ۷۲۰ مترمربع، کلاس‌های آموزشی، فضای اداری، آشپزخانه نیز در آن پیش‌بینی شده است با گودبرداری به عمق ۲۰ متر و ارتفاع ۲۸ متر با گنبد و گلدسته. ارتفاع زیاد این مسجد مغایر با یکی از مفاد طرح تفصیلی است که به صراحت اشاره کرده است که به‌منظور اتخاذ تمهیدات مناسب برای بهبود دید داخل پارک، ایجاد مانع بصری در محیط پارک، ممنوع است که ۲۸ متر ارتفاع مسجد یکی از معضلات و موانع بصری این پارک خواهد شد».

او می‌گوید: «طبق محاسبات عارضه‌سنجی ترافیکی در آن نقطه، اگر تمام زیربنای ۳.۳۳۰ مترمربعی پروژه مسجد می‌بود، حدود ۳۳۰ ماشین در هرساعت به ترافیک محله و محدوده می‌افزود، حال تصور کنید که در این پروژه غیر از شبستان‌های آقایان و خانم‌ها، سالن اجتماعات ۴۰۰ نفره، فضای اداری، کلاس‌های آموزشی نیز وجود دارد که قطعا جذب سفر فراوانی برای پروژه ایجاد خواهد کرد؛ بیش از ۵۰۰ خودرو در ساعت اوج به محدوده فشار ترافیکی وارد شده که با توجه به شرایط ترافیکی منطقه و مشکلات وضع موجود، با ساخت مسجد فاجعه‌ی ترافیکی در محدوده ایجاد خواهد شد».

ساخت مسجد برای نمازگزار و یا سرمایه‌گذاری تجاری؟

زواره محمدی ادامه می‌دهد: «در فاصله سیصد متری این نقطه مسجد قدیمی مفتخر است. در این قسمت به اسم مجموعه فرهنگی چندین مغازه و فروشگاه ایجاد شده که در منطقه اندرزگو باعث ایجاد ترافیک شده است. در ابتدا حرف از مجموعه فرهنگی زده می‌شود، اما منظور فروشگاه‌هایی است که درآمدزایی ایجاد کند که با توجه به وجود معافیت‌های فراوان برای مساجد از جمله معافیت از پرداخت عوارض شهرداری، پرداخت هزینه‌های آب و برق و گاز و انشعابات، عدم نیاز به تامین پارکینگ، امکان اضافه‌شدن کاربری‌های درآمدزا در طول زمان بهره‌برداری، مشخص می‌شود بیزینس مدل ایجاد مساجد در تهران، بیشتر از جنبه‌ی دینی و مذهبی، درآمدزایی و موضوعات اقتصادی است».

با توجه به طرح تفصیلی در تهیه کلیه طرح‌های ویژه، مداخله در بافت‌های شهری تهران، رعایت کلیه ضوابط و مقررات حفاظت از کلیه عناصر و اجزای میراث طبیعی، تاریخی و فرهنگی شهر تهران، شامل محوطه‌های باستانی، بافت‌ها و مجموعه‌های تاریخی، محور‌های طبیعی، تاریخی، راسته‌های ارزشمند تاریخی، فرهنگی و معاصر، باغات قدیمی و قنوات و چشمه‌های الزامی است.

«مهدی چمران»، رئیس شورای شهر تهران در ارتباط با این موضوع می‌گوید: «مخالفان و منتقدان از مسجد می‌ترسند، چرا که می‌بینند اقدامات مردمی مانند شرکت در راهپیمایی‌ها از مسجد نشات می‌گیرد». اما این در حالی است که زواره محمدی می‌گوید: «مسئله مسجد نیست، اگر در این مکان سالن تئاتر هم ساخته می‌شد ما مخالفت می‌کردیم؛ ما می‌گوییم هرگونه عارضه ساختمانی در این منطقه مخالف ضوابط است. مشخص است که مسئله کمبود فضای مذهبی و فرهنگی و فضا برای نمازگزار نیست. در حال حاضر یک مسجد در مرکز پارک وجود دارد که در آن بسته است و هیچ‌کسی داخل آن نیست».

او در پایان ادامه با بیان این‌که مسئله این‌ها نیازسنجی و نیاز مردم برای خواندن نماز نیست، ادامه می‌دهد: «دلیل و هدف ساخت مسجد علی رغم گفته‌هایی که می‌گویند مسجد کم است و مثلا درخت قطع نمی‌شود، کاملا اشتباه است. زیرا هم درخت قطع شده و هم ریشه‌های خاک نابود می‌شود و یک وجب ساخت ساختمان خلاف مقررات است. تمامی دلایلی که به طور رسمی مدیریت شهری و بخشی از هم‌وطنان مذهبی اشاره می‌کنند از اساس غلط است».

معمای ساخت مسجد در پارک قیطریه

تصاویر منتشر شده در فضای مجازی توسط «شیوا آراسته» معمار و پژوهشگر حوزه معماری

با توجه به گفته‌های «شیوا آراسته» «این زمین یک زمین غصبی بوده و حتی امام جمعه لواسان گفته است که این مسجد از نظر مکان دچار مشکل است». با وجود تمام این نکات، حال باز سرنوشت این پارک هنوز مشخص نشده است.

لینک کپی شد