سایه سنگین اتباع بر نظام سلامت ایران

کمبود تخت‌های بیمارستانی در کشور، فرسودگی بیمارستان‌ها و حالا بار هزینه‌های درمان مهاجران غیرقانونی تبدیل به چالشی برای نظام بهداشت و درمان ایران شده است. آن هم در شرایطی که بررسی‌ها نشان می‌دهد بسیاری از اتباع غیرمجاز در ایران بدون پرداخت هزینه از بیمارستان‌ها مرخص می‌شوند. چند سالی است که اتباع مجاز در ایران تحت پوشش بیمه سلامت‌اند و بیش از ۹۵ درصد این اتباع تحت پوشش بیمه مهاجران افغانی هستند. حق بیمه این مهاجران را دولت پرداخت می‌‌کند و هزینه‌های درمانی آن‌ها را نیز بیمه‌ها پرداخت می‌کند. آماری از میزان هزینه پرداختی نظام سلامت برای بهداشت و درمان اتباع قانونی و غیرقانونی در دسترس نیست. با این حال باتوجه به آمار غیررسمی از جمعیت حدود ۱۰ میلیون آن‌ها در ایران یارانه‌های بهداشت و درمان آن‌ها سرسام‌آور خواهد بود. چراکه اتباع قانونی از یارانه سلامت استفاده می‌کنند و آن‌هایی که نیز به صورت غیر قانونی وارد کشور ایران شده‌اند نیز در اغلب مواقع هزینه‌های درمان را پرداخت نمی‌کنند و از مددکاری اجتماعی بیمارستان‌ها استفاده می‌کنند. منابع حوزه سلامت به خصوص حوزه مددکاری محدود است و این بیم وجود دارد که در چنین شرایطی اتباع از امکانات بیشتری نسبت به ایرانیان در حوزه سلامت استفاده کنند و حق تامین سلامت مردم کشور پایمال شود.

کاهش موالید مادران ایرانی و افزایش موالید مادران غیرایرانی

نکته دیگر درباره وضعیت بهداشت و درمان اتباع در ایران، شرایط آسان و ارزان زایمان برای آن‌هاست. بررسی‌های فراز نشان می‌دهد در داده‌های مربوط به میزان موالید ۱۴۰۲ تفکیکی میان مادران ایرانی و غیرایرانی ارائه نشده است. این نکته قابل تاملی است که بعد از شروع به کار دولت سیزدهم روند آمارها را تحت‌تاثیر قرار داده و تفکیک میان ایرانی و غیرایرانی کمتر شده‌است. بنا بر داده‌های وزرات بهداشت، تعداد موالید در سال ۱۳۹۶ از مادران ایرانی، یک میلیون و ۳۹۴ هزار و ۵۲۴ نفر بود. تعداد موالید از مادران غیرایرانی نیز ۴۸ هزار و ۲۹ نفر بود.

در سال ۱۴۰۰ نیز تعداد موالید از مادران ایرانی، یک میلیون و ۸۴ هزار و ۲۲۷ نفر بود که نسبت به سال‌های قبل کاهشی محسوس در آن دیده می‌شود. تعداد موالید از مادران غیرایرانی در سال ۱۴۰۰ اما ۸۱ هزار و ۹۴۸ نفر گزارش شده است که افزایشی بیش از ۷۰ درصدی در پنج سال را نشان می‌دهد. این یعنی در سال‌های ۱۳۹۷، ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ به ترتیب تعداد موالید از مادران غیرایرانی در سیری صعودی ۵۷۵۸۱، ۶۲۳۴۸ و ۶۹۵۶۷ نفر ثبت شده است و در دولت سیزدهم به اوج خود رسیده است. چراکه در سه سال دولت سیزدهم تعداد اتباع به شکل قابل توجهی افزایش پیدا کرد. تاجایی که طبق گزارش روزنامه اصول‌گرای جوان دولت رئیسی فقط در یک فقره به ۲.۵ میلیون اتباع غیرمجاز مدارک اقامتی داده است.

هزینه زایمان در ایران و ترکیه

روزنامه جمهوری اسلامی نیز فروردین ‍۱۴۰۱ اعلام کرد که زنان افغانستانی از زایمان‌ها در بیمارستان‌های پایتخت وحاشیه تهران سهم ۷۵ درصدی دارند. هزینه زایمان طبیعی در بیمارستان‌های دولتی ایران به‌طور متوسط حدود ۵۰۰ هزار تومان تا ۱ میلیون تومان (۱۵ تا ۳۰ دلار) است. این هزینه‌ای است که از مادران دریافت می‌شود و دولت سایر هزینه‌ها را در قالب یارانه پرداخت می‌کند.

چنین شرایطی برای اتباع افغانی نیز وجود دارد و بسیاری از آن‌ها از پرداخت همین هزینه‌ها به طرق مختلف سر باز می‌زنند. برای مثال از خدمات مددکاری اجتماعی استفاده و بدون پرداخت هزینه‌ای از بیمارستان مرخص می‌شوند. این بار مضاعفی بر دوش سیستم بهداشت و سلامت کشور است. سیستمی که باید سلامت مردم ایران را تامین کند و هزینه‌های درمان آن‌ها را به حداقل برساند. در حالی که هزینه زایمان طبیعی در بیمارستان‌های دولتی ترکیه از حدود ۲۲۰ تا ۵۵۰ دلار است که بخش قابل توجهی از آن نیز توسط بیمه‌ها پرداخت می‌شود. اما برای اتباعی که تحت پوشش بیمه نیستند ایران انتخابی بسیار به صرفه‌تر از ترکیه است.

چنین شرایطی باعث شده تا نگرانی‌هایی درباره تأثیرات اجتماعی و اقتصادی حضور بی‌رویه اتباع غیرمجاز در میان افکارعمومی به وجود بیاید. این نگرانی‌ها از بهداشت و درمان تا ارائه خدمات عمومی و بروز تنش‌های اجتماعی گسترده است. از سوی دیگر نیز مشکلات اقتصادی و معیشتی اتباع می‌تواند موجب ایجاد چالش‌هایی اساسی در جامعه شود. تا همین‌جا نیز به گفته معاون اشتغال وزارت کار دولت سیزدهم ۴.۵ میلیون شغل در ایران در انحصار اتباع خارجی است. به این ترتیب نگاه‌های بسیاری به سیاست‌های دولت چهاردهم است که رییس آن یعنی مسعود پزشیکان وعده انسداد مرزهای شرقی و سامان‌دهی مهاجران داخل کشور را داده است.