یک میلیون دانش آموز ایرانی بازمانده از تحصیل؛ ۶۰۰ هزار نیمکت در تصاحب افغانی‌ها

به گفته کارشناسان این حوزه، شرایط اقتصادی جامعه کودکان را به بازوی مالی خانواده‌ها برای جبران فقر تبدیل کرده‌است. سالانه آمار بازماندگان از تحصیل در کشور ما بیشتر می‌شود و تا امروز ۳۰ هزار کودک کلاس اولی قرار نیست رنگ مدرسه و تحصیل را بچشند. آمار اتباع غیرمجاز در حال افزایش است و بر اساس آخرین آمار مربوط به مهر ۱۴۰۲ بیش از ۶۰۰ هزار دانش آموز اتباع در ایران درس می‌خوانند.

دانش آموزان به مدرسه نمی‌روند

سال گذشته مدیرکل ارزیابی عملکرد و پاسخگویی به شکایات وزارت آموزش‌وپرورش، اعلام کرد که ۲۷ درصد کلاس‌اولی‌ها در مدارس ثبت‌نام نکرده‌اند. در سال تحصیلی ۱۴۰۲-۱۴۰۱ تعداد کلاس‌اولی‌ها، ۱ میلیون و ۶۹۰ هزار و ۷۸۸ نفر بودند که ۱ میلیون و ۳۰۶ هزار و ۶۰۳ نفر از آن‌ها در مدارس ثبت‌نام کردند. به‌عبارتی حدود ۲۳ درصد از کلاس‌اولی‌ها سال گذشته در مدرسه ثبت‌نام نکردند. روند افزایشی آمار بازماندگان از تحصیل در ایران ادامه دارد. آخرین آماری که اعلام شده نشان می‌دهد در سال تحصیلی ۱۴۰۱-۱۴۰۲، ۹۲۹ هزار و ۷۹۸ نفر در مقاطع تحصیلی مختلف از تحصیل بازماندند. بررسی جزئیات آمار‌های بازماندگی از تحصیلی نشان می‌دهد که بیشترین آمار بازماندگان از تحصیل مربوط به مقطع متوسطه دوم است.

در بخش دیگری از داده‌های مرکز آمار ایران، به افزایش نرخ ترک تحصیل دانش‌آموزان اشاره شده است. آن طور که این آمار‌ها نشان می‌دهد نرخ ترک تحصیل طی یک سال، حدود یک درصد افزایش داشت. دانش‌آموزان مقطع متوسطه دوم، ترک تحصیل بیشتری نسبت به مقاطع دیگر داشتند. نرخ ترک تحصیل این مقطع در سال تحصیلی گذشته، ۴.۰۴ عنوان شده که نسبت به سال پیش از آن، حدود ۱.۷ درصد افزایش را نشان می‌دهد. مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی با بررسی وضعیت آموزش عمومی در ایران به نقش عوامل اقتصادی در بازماندگی از تحصیل پرداخت. در این گزارش آمده است که سال ۱۳۹۹ حدود ۷۰ درصد کودکان بازمانده از تحصیل در دهک یک تا پنج قرار داشتند.

هزینه سالانه ۳۳۵ میلیون دلاری تحصیل دانش آموزان افغان برای ایران

در مرداد ۱۴۰۲ اعلام شد که ۵۵۶ هزار دانش آموز افغانستانی در مدارس کشور تحصیل می‌کنند و سرانه هزینه هریک از آن‌ها سالانه ۵۲۷ دلار به ازای هر دانش آموز است. بر این اساس ایران سالانه بیش از ۳۳۵ میلیون دلار برای تحصیل اتباع افغانستانی در کشور هزینه می‌کند، در حالی که برای تحصیل مهاجران خارجی، سالانه تنها ۱۷ میلیون یورو کمک خارجی دریافت می‌کند. در همان زمان، «مهدی فیاضی»، رییس مرکز امور بین‌الملل و مدارس خارج از کشور وزارت آموزش و پرورش، با اعلام اینکه هیچ تبعیضی بین دانش آموزان ایرانی و اتباع خارجی در کشور وجود ندارد، گفت: «حدود ۲۲ هزار کلاس درس در سراسر کشور به آموزش اتباع خارجی اختصاص یافته‌است».

به گفته این مقام وزارت آموزش و پرورش، دولت جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۴۰۰، تنها حدود ۳ میلیون دلار و در سال گذشته، حدود ۲۰ میلیون دلار کمک خارجی بابت هزینه تحصیل مهاجران افغان در ایران دریافت کرده است. این در حالی است که هزینه تحصیل صد‌ها هزار دانش آموز افغانستانی در مقاطع تحصیلی مختلف برای کشور سالانه بیش از ۳۳۵ میلیون دلار در می آید. گفتنی است فرزندان کلیه اتباع خارجی، حتی کسانی که فاقد مدارک هویتی هستند و به طور غیرقانونی در ایران زندگی می‌کنند، اجازه حضور در مدارس کشور را دادند.

افزایش تعداد دانش آموزان اتباع

اول مهر سال ۱۴۰۲، «رضا مرادی صحرایی» اعلام کرد که ۶۰۰ هزار دانش آموز اتباع خارجی در مدارس ایران تحصیل می‌کنند. به تازگی برخی از نمایندگان مجلس و مسئولان کشور نسبت به تبعات حضور میلیون‌ها اتباع غیرمجاز افغانی در کشور هشدار داده‌اند. از سوی دیگر، طالبان از زمان به قدرت رسیدن خود تحصیل زنان را به عنوان نیمی از جمعیت افغانستان منع کرده است. بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، نرخ باسوادی مهاجران افغانستانی در ایران از نرخ باسوادی در افغانستان بیشتر است. ۱۰ تیرماه امسال، وزیر آموزش و پرورش در صحن علنی مجلس اعتراف کرده است: «تعداد دانش آموز اتباع در برخی شهر‌ها از دانش آموزان عادی در یک کلاس بیشتر شده است». بخشی از اظهار نظرات او را در این ویدیو می‌بینید:

روز گذشته، این بحث به جلسه بررسی برنامه‌ها و صلاحیت‌های وزرای پیشنهادی مجلس رسید. «حاجی دلیگانی»، نماینده مخالف کابینه پیشنهادی پزشکیان، در صحن مجلس اعتراض خود به اختصاص یارانه‌های مختلف، از جمله یارانه آموزش دانش آموزان اتباع، را چنین بیان کرد:

آموزش پناهجویان در اولویت نیست

آموزش حق بنیادی بشر است که در کنوانسیون‌های بین‌المللی گنجانده شده و نقش حمایتی و توانمندساز دارد. بر اساس گزارش‌های یونیسف در سراسر جهان میلیون‌ها کودک و نوجوان پناهجو از حق بنیادی خود، یعنی آموزش باکیفیت، محروم اند. برای مثال، با وجود برخی امکانات و قوانین، مشکلات متعددی برای تأمین آموزش مناسب و دسترسی به منابع آموزشی برای کودکان پناهجو در فرانسه وجود دارد. آمار‌ها نشان می‌دهد نرخ حضور دانش آموزان پناهنده در مدارس در سطوح مختلف آموزش در نسبت به کودکان تابع آن کشور، به‌طور قابل توجهی کمتر است. وضعیت‌های طولانی‌مدت پناهندگی، منابع محدود، فقدان مدارک شناسایی و نارسایی‌های آموزشی از جمله موانع عمده به حساب می‌آید.

همچنین در این گزارش‌ها اشاره شده است که اگرچه همه کودکان حق بنیادین دسترسی به آموزش پایه را دارند، اما در عمل، نوع، کیفیت و مدت زمان تحصیلاتی که به کودکان پناهجو، پناهنده و مهاجر ارائه می‌شود، بیشتر به موقعیت آن‌ها در فرایند مهاجرت و پناهندگی بستگی دارد. این گزارش‌ها نشان می‌دهد اگرچه در برخی از کشور‌ها کودکان مهاجر و پناهجو حق تحصیل رایگان دارند، اما اولویت و تمرکز اصلی آن‌ها بر تحصیل و آموزش شهروندان کشور‌ها است.

حق دسترسی به آموزش، یکی از اصول بنیادین حقوق بشر است که باید به تمامی کودکان تعلق گیرد. در حالی که ۳۰ هزار کودک کلاس اولی هنوز در مدارس ثبت‌نام نکرده‌اند و آمار ترک تحصیل به طور مداوم در حال افزایش است، وضعیت آموزش کودکان اتباع بحرانی است. به ویژه، هزینه بالای تحصیل اتباع و چالش‌های موجود در زمینه آموزش نشان می‌دهد که هنوز راهی طولانی در ساماندهی حضور اتباع غیرمجاز در پیش داریم.