سه قانون ساده‌ای که خطر دلتا را کم‌ می‌کنند

پس از گذشت ۱۵ماه از آغاز شیوع ویروس کرونا و به تعطیلی کشیده‌شدن کل جهان، همه‌گیری کماکان در حال تاختن است. بررسی‌های شمار اندکی از متخصصان در این مرحله نشان داده است که جهان، نه یکی، بلکه تعداد زیادی واکسن در اختیار دارد؛ و این در حالی‌ست که سه‌میلیارد دوز نیز تاکنون تحویل داده شده است. در عین‌حال، ویروس کرونا خود را در گرته‌ی ویروسی‌ترین و قابل‌سرایت‌ترین بیماری‌ها گنجانده و کماکان در حال پیش‌روی است. وجوه تمایز و تشابه متغیرهای موجود، وضعیت ماه‌ها و فصل‌های پیشِ‌رو را معلوم می‌کند. اینجا به سه‌اصل ساده‌ای اشاره شده است که معرف نحوه‌ی تعامل آنهاست. آنها ویژگی‌های خاص خود و نیز تفاوت‌هایی ظریف با یکدیگر دارند؛ اما مجموع‌شان در کنار هم می‌تواند راهنمای آینده‌ی نزدیک باشد.

1. واکسن‌ها هنوز گونه‌های مختلف بیماری را شکست می‌دهند.

واکسن‌ها همیشه ناچار به مبارزه با انواع مختلف بوده‌اند: نوع آلفا (که با عنوان B.1.1.7 نیز می‌شناسندش)، اولین حریف واکسیناسیون کووید بود. حریفی که به سرعت در سراسر جهان پخش شد. در آزمایشات دنیای واقعی، واکسن‌ها همیشه پای حرف‌شان ایستاده‌اند. واکسن‌های فایزر‌_‌بیو‌ان‌تک و مدرنا، ریسک نمود علائم بیماری را تا 90‌درصد کاهش می‌دهند؛ کاری که واکسنِ هنوز‌مجوز‌نگرفته‌ی نواواکس نیز قادر به انجامش هست. واکسن‌های موجود هنوز این شانس را دارند که احتمال درگیری افراد با ویروس را لااقل تا نصف و حتی بیشتر کاهش دهند. و در موارد اندکِ واکسینه‌شده‌هایی که بیماری بروز کرده است، علائم نمود ویروس خفیف‌تر و دوره‌ی درگیر‌ی فرد کوتاه‌تر بوده است. از ۲۱ام ماه ژوئن، مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌ها (CDC)، تعداد موارد بستری بیمارستان در واکسینه‌شدگان را تنها سه‌هزارونهصد‌و‌هفت (۳۹۰۷) مورد و تعداد موارد مرگ‌و‌میر در آنها را ۷۵۰ تن اعلام کرده است.

آیا گونه‌ی دلتا (با نام دیگرِ B.1.617.2) می‌تواند این تصویر را تغییر دهد؟ داده‌های دریافتی از انگلستان نشان می‌دهند ویروس جدید ۳۵ تا ۶۰درصد پخش‌کنندگی بیشتری نسبت به گونه‌ی آلفا دارد؛ گونه‌ی آلفایی که خود ۴۳ تا ۹۰درصد پخش‌کنندگی بیشتری نسبت به ویروس اصلی داشت. (همان‌طور که این گونه‌ی جدید می‌تواند کشنده‌تر باشد، هر‌چند هنوز شواهد کافی برای اثباتش وجود ندارد.) حالا گونه‌ی دلتا، ۲۶درصدِ موارد ابتلای بیماری را در ایالات‌متحده به خود اختصاص داده و به زودی این درصد بیشتر نیز خواهد‌شد.

اما در مورد دلتا نیز واکسیناسیون کامل (ضمن تأکید شدید بر واژه‌ی کامل) مثمر‌ثمر است. دو دوز واکسن فایزر، تا ۸۸درصد می‌تواند از ابتلا به این گونه پیش‌گیری کند و نیز ۹۶درصد امکان ابتلا در بیمارستان را کاهش می‌دهد. (با این‌حال، تزریق یک‌دوز واکسن هم تا 33‌درصد احتمال ابتلا را کم می‌کند.) اسرائیل به عنوان کشوری که کامل واکسینه شده است، موارد ابتلای بسیار اندکی به گونه‌ی دلتا داشته، و هیچ‌یک از موارد ابتلا نیز شدید نبوده‌اند. و با وجودی‌که تنها۳۰درصد از موارد جدید به طور کامل واکسینه شده‌اند، باز می‌توان این کشور را کشور موفقی در امر واکسیناسیون دانست. از آنجا که حدود ۸۵درصد بزرگ‌سالان اسرائیلی به طور کامل واکسینه شده‌اند، شاید انتظار داشته باشید شمار قابل‌توجهی ازین جمع کثیر، علائم ویروس جدید را نشان دهند. اما هاچرافت، متخصص اپیدمولوژی دانشگاه برن، گفت: «به نظر می‌رسد واکسن‌ها در مقابل تمام انواع، مقاومت خوبی نشان دهند. و این چیزی‌ست که کمی بهمان آسودگی خاطر می‌دهد.»

اما ویروس کرونا، فارغ از عفونت‌های شدیدی که ایجاد می‌کند، عامل مشکلاتی جدی نیز هست. عطف به این موضوع که افراد حتی پس از طی دوران بستری نیز بیماری را تا مدتی با خود حمل می‌کنند، آیا در مورد گونه‌ی دلتا نیز (علی‌رغم تعدیل علائمش به تبع واکسینه‌شدن)، نشانه‌های بیماری تا مدت‌ها به جا می‌ماند؟

گزارش‌های حاکی از طولانی‌بودن دوران نقاهت، حتی در آنها که علائم‌شان به تبع واکسیناسیون فروکش کرده بود، چیزی خلاف این را نشان می‌دهد. بیل هاناج، متخصص اپیدمولوژی در هاروارد گفت: «ما اطلاعات کافی در این زمینه نداریم.» هاناج گفت: «موضوع مهم دیگر این‌ست که «ما باید در موارد پیشرفته، ماهیت انتقال را درک کنیم.» نگران‌کننده این‌که مطالعه‌ای که اخیراً انجام شده، نشان داده است بسیاری از موارد شیوع در بهار هندوستان، به کارکنان بخش درمانی مربوط می‌شد که به طور کامل با واکسن آسترازنکا واکسینه شده بودند؛ آنها نه‌تنها مبتلا شدند بلکه بیماری را انتقال نیز دادند.

اگر سایر واکسن‌ها نیز آسیب‌پذیری مشابه را به اثبات برسانند، باید گفت لازم است حتی در خانه هم ماسک بزنیم تا از ابتلا به این ویروس (چه از جانب واکسینه‌شده‌ها و چه غیر) و گسترش زنجیره‌ی انتقال جلوگیری کنیم؛ خصوصاً در مورد گونه‌ی دلتا که درصد انتقالش بسیار بالاست. راودیندرا گوپتا، میکروبیولوژیست بالینی در دانشگاه کمبریج، که هدایت‌گر این مطالعه است، می‌گوید: «متأسفانه داریم در همین مسیر پیش می‌رویم.» اسرائیل مجدداً ماسک‌زدن را الزامی کرده، در حالی‌که لس‌آنجلس و سازمان بهداشت جهانی توصیه کرده‌اند افراد درون خانه‌هاشان هم ماسک بزنند. و این اقدامات منطقی‌اند، چون...

1. گونه‌های مختلف بیماری در حال شکست افراد واکسینه‌نشده‌اند.

واکسینه‌شده‌ها، فارغ از میزان سرایت گونه‌های بیماری، نسبت به دیگران ایمن‌تر هستند. همین‌طور که در مورد واکسینه‌نشدگان باید گفت خطر بالایی تهدیدشان می‌کند. گرچه واکسینه‌شدن دیگران، به خودی‌خود برایشان مصونیت ایجاد می‌کند، اما امکان بالایی هم هست که خود آنها رویاننده‌ی بذر بیماری، حتی در جوامعی باشند که درصد بالایی در آن‌ها واکسینه شده‌اند.

هاناج گفت: «انگلستان که نیمی از جمعیتش واکسینه شده‌اند، نشان هشدار است.» از وقتی دلتا آمده، موارد ابتلا در این کشور، شش‌برابر افزایش داشته است. موارد طولانی کووید نیز احتمالاً وضعیت‌شان کش‌دار خواهد‌شد. آمار بستری‌های بیمارستان در این کشور دو برابر شده. این‌ها نشانه‌ی شکست واکسن نیست. ولی می‌رساند کشورهای واکسینه‌شده هم در مقابل ویروس جدید آسیب‌پذیری بالایی دارند.

حضور دلتا به معنی بدشانسی واکسینه‌شده‌ها نیست. وقتی آلفا بر قاره‌ی اروپا مسلط شد، بسیاری کشورها تصمیم گرفتند محدودیت‌ها را لغو نکنند تا بدین‌ترتیب جلوی جهش بیماری را بگیرند. هودکروفت گفت: «نقش ما واسطه‌گری است. درست است که گونه‌های مختلف بیماری، زندگی را سخت می‌کنند، اما همه‌چیز را هم بهمان دیکته نمی‌کنند.»

بسیاری مناطق ایالات‌متحده، فعالیت‌هاشان را از سر گرفته‌اند. دلتا در مناطقی که نرخ واکسیناسیون پایین‌تر است، با سرعت بیشتری انتشار می‌یابد _‌آسیب‌پذیری ایمنی این مناطق گواه آسیب‌پذیری اجتماعی‌شان نیز هست. امریکایی‌های سیاه‌پوست و اسپانیایی‌تبار‌ها، بیشترین نرخ مرگ‌و‌میر و در عین‌حال کم‌ترین احتمال واکسینه‌شدن را دارند. افراد دارای نقص ایمنی شاید از واکسن بهره‌ای نداشته باشند. زیر 12‌ساله‌ها هنوز فاقد شرایط لازم‌اند. و در امریکا، بر‌خلاف بسیاری کشورهای ثروتمند، نرخ واکسیناسیون (به تبع عدم‌دسترسی، عدم قطعیت و بی‌اعتمادی) در‌جا می‌زند. تا این لحظه، در 15‌ایالت که اغلب‌شان در جنوب کشورند، هنوز نیمی از جمعیت بزرگ‌سال واکسینه نشده‌اند. هاناج گفت: «اگر در تابستان به جنوب نگاه کنید احتمالاً تصویری را می‌بینید که در پاییز و زمستان خواهیم‌داشت.»

نابرابری واکسیناسیون، در مقیاس جهانی، باز هم وسیع‌تر است. از 3‌میلیارد دوز واکسن توزیع‌شده در سطح جهان، نزدیک به ۷۰درصدش تنها به ۶کشور تعلق گرفته است. و این در حالی‌ست که دلتا حالا چیزی در حدود ۱۰۰کشور را اشغال کرده است. در حالی‌که امریکا نگران سرنوشت ایالاتی‌ست که در آنها تنها ۴۰درصد افراد واکسینه شده‌اند، در دیگر‌نقاطی از جهان، هستند کشورهایی که کمتر از ۱۰درصد جمعیت‌شان تا همین سطح هم رسیده‌اند. به عنوان نمونه می‌توان به افریقا اشاره کرد که تنها ۱درصد افرادش، این موقعیت را کسب کرده‌اند. ویروس کرونا حالا در حال دریدن جنوب افریقا، امریکای جنوبی و آسیای مرکزی و جنوب‌شرقی‌ست. تازه به اواسط سال رسیده‌ایم و با این‌حال شمار مبتلایان سال ۲۰۲۱ از شمار کشته‌شدگان سال ۲۰۲۰ فراتر رفته است. و گونه‌های جدید هم کماکان در حال رخ‌نمایی‌اند. لامبدا، آخرین موردی که توسط سازمان بهداشت جهانی تشخیص داده شده، بر پرو غلبه یافته و به سرعت در حال پخش‌شدن در امریکای جنوبی‌ست. بسیاری کشورها که در حفاظت از شهروندان خود سر‌بلند نیز بوده‌اند، حالا با تهدیدی سه‌گانه مواجهند: کنترل خوبی روی کووید داشته و ایمنی طبیعی‌شان کم است؛ دسترسی خوبی به واکسن ندارند؛ و ویروس دلتا محاصره‌شان کرده است. در آغاز سال جاری، ویتنام، تنها ۱۵۰۰مورد ابتلا به کووید۱۹ را ثبت کرده است _‌رقمی که از شمار زندانیان بسیاری از زندان‌های امریکا هم کمتر است. اما در همین کشور تنها ۱۹/. درصد افراد واکسینه شده‌اند و حالا با خطر بالای دلتا مواجه‌اند. دیلن موریس، زیست‌شناس امریکایی یو‌سی‌ال‌ای گفت: «حتی ویتنامی که با قاطعیت در مقابل کووید‌ ایستاد، حالا دارد زیر فشار دلتا خرد می‌شود. و این نشانه‌ی آن است که جهان وقت زیادی در اختیار ندارد.»

موریس گفت: با گسترش سریع دلتا و انواع دیگر بیماری، وحشت از این دارم که به زودی تمام افراد جهان یا «واکسینه‌شده» باشند یا «مبتلا». او که نمی‌خواست چارچوب زمانی دقیقی معلوم کند، تنها به گفتن این جمله بسنده کرد: «هیچ دلم نمی‌خواد شرط ببندم که کمتر از یک‌سال وقت داریم.» و جوامع ثروتمند هم به‌غلط می‌اندیشند که حساب کارشان از بقیه جداست، چون...

1. هر‌چه امتداد اصل دوم بیشتر باشد، تداوم اصل اول نیز کم خواهد‌شد.

هنگامی که یک‌ویروس، میزبان جدیدی پیدا می‌کند، نسخه‌هایی از خود می‌سازد؛ نمونه‌هایی که تفاوت‌ها _‌و جهش‌ها‌_ی ژنتیکی اندکی با ویروس اصلی دارند؛ و همین تفاوت‌های اندک است که ویروس‌های کپی‌شده را از ویروس مولد تمییز می‌دهد. با گسترش اپیدمی، دامنه‌ی جهش‌ها نیز افزایش پیدا می‌کند و ویروس‌هایی که دامنه‌ی گسترش بیشتری دارند، از ویروس‌های ضعیف‌تر پیشی می‌گیرند. گونه‌های آلفا و دلتا با همین فرمول رخ‌نمایی کردند. و به همین ترتیب هم این احتمال وجود دارد نمونه‌های جهش‌یافته‌ی دیگری بیایند که افراد واکسینه‌شده نیز در مقابل‌شان مصونیتی نداشته باشند.

هیچ‌کدام از محققانی که مخاطبم بودند، نمی‌دانستند این اتفاق دقیقاً چه‌وقت قرار است بیفتد. اما همه‌شان متفق‌القول بودند که هر‌چه همه‌گیری‌ها بیشتر کش پیدا کنند، به همان میزان بیشتر شاهد رخ‌نمایی‌های جدید خواهیم‌بود. گوپتا گفت: «این اتفاق را باید افتاده بدانیم. هر‌چه عفونت بیشتر مجال ورود پیدا کند، بحث مصونیت به همان نسبت بیشتر رو به نابودی می‌رود.

کِی می‌فهمیم که این اتفاق افتاده است؟ این اولین‌بیماری همه‌گیری در طول تاریخ است که دانشمندان را به «تعیین توالی ژن‌های ویروس جدید» و «ردیابی تکامل آنها» واداشته است. به همین دلیل است که از گونه‌های مختلف این ویروس هیچ اطلاعی در دست نداریم. نظارت ژنومی می‌تواند تشخیص دهد کدام جهش‌ها در حال فزونی‌اند و آزمایشات آزمایش‌گاهی‌اند که معلوم می‌کنند این جهش چطور باعث تغییر ویروس می‌شود. و این همان راهی‌ست که از طریقش تشخیص می‌دهیم در مورد کدام نوع ویروس بحث می‌شود. هودکروفت گفت: «اما با سرعت باورنکردنی‌ای که این ویروس دارد، قادر به آزمایش تمام واریانت‌هایی که می‌بینیم نیستیم.»

بسیاری کشورها فاقد امکانات تعیین توالی‌اند و آنهایی هم که این امکان را دارند، به راحتی ممکن است از نا‌کجا سر‌در‌آورند. هاناج گفت: «بارها دیده‌ایم که انواع مختلف بیماری در مکان‌هایی بروز می‌کنند که بیشتر تحت فشارند. و همین باعث بزرگ‌شدن موج‌های بیماری می‌شود. دلتا، هند را تسخیر کرد و ما وقتی متوجه حضورش شدیم که به انگلستان رسیده بود. کشوری که پر است از دانشمندانی که توالی‌سنج دارند و کلی وقت آزاد.» بنابراین اولین‌نشانه‌ی نوع واکسن، احتمالاً افزایش و شدتی‌ست که در بیماری پدید می‌آید. مایا ماجومدر، متخصص اپیدمیولوژیک در دانشکده‌ی پزشکی هاروارد و بیمارستان کودکان بوستون، گفت: «اگر واکسینه‌شده‌ها شروع به نمایش علائم بیماری کرده و در بیمارستان بستری شوند، تصویر بهتری از آنچه در حال رخ‌دادن است خواهیم دید.»

قطعاً آسیب‌پذیری کنونی‌مان، به شدت زمان آغاز همه‌گیری نیست. واکسن‌ها، آنتی‌بادی‌های محافظ و سلول‌های ایمنی ایجاد می‌کنند؛ شرایطی که فرار از آنها برای ویروس کار چندان راحتی نیست. سیستم‌های دفاعی، از بدن فردی به فرد دیگر متفاوت است. به همین دلیل است که ویروسی که از بدن یکی قسر در‌رفته است، می‌تواند در بدن دیگری گیر بیفتد. گوپتا گفت: «من باور ندارم ویروسی جدید ناگهان با چنان قدرتی ظهور کند که بتواند از تمام واکسن‌ها جان سالم در برده و آنها را برایمان بی‌اعتبار کند. این یک‌روند افزایشی‌ست: هر تغییری در ویروس می‌تواند به نابودی بخش محافظتی دیگری از بدن فرد بینجامد. و آنهایی که در حاشیه مانده‌اند _‌همان‌ها که از مصونیت بی‌بهره مانده‌اند‌_ بهای آن را متحمل خواهند‌شد.»

کار اگر به آن‌جاها بکشد، افراد واکسینه‌شده نیز به واکسن‌های تقویتی احتیاج پیدا خواهند‌کرد. اتفاقاتی که وقوع‌شان بعید نیست: تجدید‌نظر در واکسن‌های مدرنا و فایزر، جهت ایمن‌کردن‌شان در مقابل گونه‌های جدید ویروس. ماریا ون کرخوو گفت: «اما نگرانی من کشورهایی هستند که همین‌حالا هم با مشکل واکسن رو‌به‌رویند. امتداد این روند، به عقب‌افتادن بیشتر این ممالک خواهد‌انجامید.»

مباحث پیرامون انواع مختلف واکسن، بازیاب بحث‌های ابتدایی هستند که در مورد همه‌گیری سارس‌_‌کووید‌‌2 وجود داشت. ماجومدر گفت: «ما به عنوان یک‌جامعه، تفکرمان در مورد وقایعی که ممکن است عواقب طولانی‌مدت داشته باشند، خیلی‌محدود است. ما باید به آینده‌ای فکر کنیم که در آن ناچاریم هر‌لحظه واکسن‌های جدید‌تری تولید کنیم. باید یاد بگیریم چطور این کار را به بهترین‌نحو انجام دهیم.» در این میان حتی از کشورهایی که واکسینه شده‌اند نیز انتظار می‌رود به سرمایه‌گذاری‌های خود در این مهم ادامه دهند. ارتقاء سیستم‌های اکسیژن، آزمایشات سریع، ردیابی دقیق گونه‌ی هدف، ماسک‌های بهتر، مرخصی استعلاجی و تعلق‌یافتن حقوق به افراد مبتلا، تمهیداتی‌اند که فرصت شلنگ‌انداختن ویروس را از او می‌گیرند. ون کرخووه گفت: «من رکورد‌زن این موضوع هستم. چون کسی بوده‌ام که همیشه بر ابزارهای موجود تأکید داشته‌ام. فقط بحث واکسن مطرح نیست؛ ما از امکاناتی که در اختیار داریم هم درست استفاده نمی‌کنیم.»

اینکه سازمان بهداشت جهانی قصد کرده ویروس‌ها را با الفبای یونانی خطاب کند، بدین معناست که باید منتظر ویروسی در حد امگا (آخرین‌حرف الفبای یونایی) هم باشیم. تصمیمات ماست که تعیین خواهد‌کرد آیا این نام شوم، عواقب شومی هم خواهد‌داشت، یا تنها نامی معمولی خواهد‌بود برای خاتمه‌یافتن داستان همه‌گیری.