مدارس غیرانتفاعی؛ مراکز تبدیل آموزش به کالا...!

سنگ بنای پولی‌سازی آموزش از سال ۱۳۶۱ و هم‌زمان با روی کار آمدن دانشگاه آزاد اسلامی نهاده شد. با این حال راه پولی‌شدن آموزش تا مقطع پیش از آموزش عالی بسته بود تا اینکه در خرداد سال ۱۳۶۷ و برخلاف آن‌چه در گزارش‌ها نگاشته شده، قبل از دوره ریاست جمهوری هاشمی ، قانون تاسیس مدارس غیرانتفاعی در مجلس شورای اسلامی تصویب شد و آموزش در ازای پول شکل رسمی‌تری به خود گرفت!

نویسنده :

بیتا محسنی

درست جایی میان سال‌های پر اتفاق دهه شصت بود که زمزمه‌های یک پدیده تازه آموزشی در گوش دانشجویان و بعد دانش‌آموزان آن نسل پیچید. روزهایی که آموزش داشت رنگ و بوی کالا شدن برای ثروت‌سازی می‌گرفت اما این مساله، زیر گرد و غبار جنگ و وضعیت بحرانی کشور پنهان شده بود. می‌توان گفت سنگ بنای پولی‌سازی آموزش از سال ۱۳۶۱ و هم‌زمان با روی کار آمدن دانشگاه آزاد اسلامی نهاده شد. با این حال راه پولی‌شدن آموزش تا مقطع پیش از آموزش عالی بسته بود تا اینکه در خرداد سال ۱۳۶۷ و برخلاف آن‌چه در گزارش‌ها نگاشته شده، قبل از دوره ریاست جمهوری هاشمی ، قانون تاسیس مدارس غیرانتفاعی در مجلس شورای اسلامی تصویب شد و آموزش در ازای پول شکل رسمی‌تری به خود گرفت!

مدارس غیرانتفاعی در نگاه تاریخ

با نگاهی جزئی‌تر به تاریخ، اولین بار در سال ۱۳۶۲ مرحوم اکبر پرورش خواستار اعلام نظر شورای نگهبان درباره تاسیس مدارس غیردولتی شد. سپس آیت الله لطف الله صافی در مرداد ۱۳۶۳ نظر شورای نگهبان را به دولت ابلاغ کرد که در آن گفته شده بود : «…لازم‌ به‌ تذکر است‌ که‌ مستفاد از اصل‌ سی ام قانون‌ اساسی‌ دولتی‌ بودن‌ آموزش‌ و ممنوعیت‌ تاسیس‌ مدارس‌ و دانشگاه‌های‌ ملی‌ به‌ موجب‌ قوانین‌ عادی‌ نیست». با این حال جناح چپ اسلامی، آموزش و پرورش و مشخصا افرادی نظیر علی‌اصغر فانی، حسین مظفر، کاظم اکرمی و…به شدت با تاسیس مدارس غیر انتفاعی مخالف بودند و تصویب قانون را تا سال ۱۳۶۷ عقب انداختند. به بیان دیگر قبل از ریاست جمهوری هاشمی، نظام جمهوری اسلامی، بازگشت بخش خصوصی را در آموزش و پرورش با قید غیرانتفاعی پذیرفته بود. با این توجیه که مدارس غیرانتفاعی که کم‌جمعیت‌تر بودند و از معلمان باسابقه و با معلومات بیشتری استفاده می‌کردند، کیفیت آموزشی بهتری داشتند. پس این موضوع می‌توانست راه را برای ورود به دانشگاه‌های رایگان دولتی برای قشر مرفه‌تر جامعه بازتر کند. اما در همین حال علاوه بر دانشگاه آزاد، تاسیس دانشگا‌ه‌های غیرانتفاعی، دوره‌های شبانه و دانشگاه پیام نور هم روند پولی‌شدن آموزش عالی در ایران را تشدید کرد. این روند تا جایی پیش رفت که در اواسط دهه ۸۰ خورشیدی نیمی از دانشجویان در ایران برای تحصیل شهریه پرداخت می‌کردند و این نسبت در سال‌های بعد از آن به نفع آموزش پولی بیشتر شد.

کالایی به نام آموزش، موافقان و مخالفان چه می‌گویند؟!

در بحث مدارس غیرانتفاعی یا ورود بخش خصوصی به بستر آموزش دو تفکر موافق و مخالف وجود دارد. حتما در هنگام رصد کردن اخبار اقتصاد آموزش شعارهایی از قبیل سودآوری از علم، خودگردانی مدارس و دانشگاه‌ها، کوچک‌سازی دولت و ... را بسیار شنیده یا خوانده‌اید. شعارهایی که به باور مخالفان مدارس غیرانتفاعی، در نهایت قصد دارند تبدیل مدارس و دانشگاه‌ها به بنگاه‌های تجاری و اقتصادی را پوشش دهند. روندی که علاوه بر منافع اقتصادی، منافع سیاسی صاحبان قدرت را هم تامین می‌کند.نتیجه چیست؟ آموزش تبدیل به کالایی شده که در بازار خرید و فروش می‌شود و دولت هم هر روز کمتر و کمتر در مقام حمایت از ارزان‌ ماندن آن تلاش می‌کند! نگاهی به لیست بلندبالای مدارس غیرانتفاعی (که تمرکز این گزارش است) و سیاسیون یا ارگان‌ها و ثروت‌مندان ناشناس کشور آن‌ها را مدیریت می‌کنند، مصداق این مدعاست. جالب آنکه برخی از مدارس دولتی نیز راه پول‌ درآوردن از آموزش را از مدارس غیرانتفاعی یاد گرفته‌اند و تحت عناوینی چون «کمک به مدرسه» یا «کمک‌های داوطلبانه» دانش‌آموزان را ثبت ‌نام کرده یا در طول سال تحصیلی آن‌ها را تحت فشار می‌گذارند! در سمت دیگر به باور موافقان خصوصی سازی مدارس تحت عنوان غیرانتفاعی، ترکیب کالاسازی از آموزش از اساس غلط است و منحصر به مدارس غیرانتفاعی نیست چرا که خدمات آموزشی چه توسط دولت و چه توسط بخش خصوصی ارائه شود، هزینه تولید دارد و در ایران این هزینه از حساب شهروندان پرداخت می‌شود. به بیان ساده‌تر، در مدرسه خصوصی، یک شهروند هزینه خدمات را مستقیما به حسابدار مدرسه می‌پردازد اما دولت برای تامین هزینه خدمات آموزشی از شهروندان مالیات می‌گیرد یا از طریق فروش منابع طبیعی مثل نفت و گاز که متعلق به نسل حاضر و نسل‌های آینده است، هزینه خدمات آموزشی را می‌پردازد چرا که دولت از خودش پولی ندارد که آموزش رایگان ارائه دهد.

گران‌قیمت‌ترین‌ها کدامند؟!

با این حال جدا از تفکراتی که مدارس غیرانتفاعی را عاملی برای ایجاد شکاف طبقاتی در جامعه و یا در سمت مقابل، دستاویزی موثر برای جدا کردن سایه دولت و خط و مشی آن از سیستم آموزش می‌دانند، در تهران و سایر شهرستان‌های ایران، این مدارس هنوز از سوی بعضی از والدین، بستر بهتری برای آموزش فرزندانشان قلمداد می‌شوند؛ بستری که در ازای آن حاضر هستند بهای هنگفتی بپردازند و زیر بار افزایش قیمت‌های سالانه این مدارس نیز بروند. در این راستا، تعداد دانش آموزانی که در مدارس غیرانتفاعی در حال تحصیل‌اند، یک میلیون و ۷۶۰ هزار نفر است که حدود ۱۲ درصد تعداد دانش آموزان کشور را شامل می‌شود. تعداد ۱۶ هزار و ۷۰۰ مدرسه غیر دولتی برای دوره‌های ابتدایی، دوره متوسطه اول و دوم در سراسر کشور در حال فعالیت هستند. «فراز» در جست‌وجویی میان حداکثر و حداقل میزان شهریه این مدارس در نقاط مختلف ایران به اعداد و ارقام جالب توجهی دست پیدا کرده است.طبق این جست و جو استان‌های تهران و شهرهای حومه آن، یزد، اصفهان، البرز، یزد و همدان گرانترین شهریه مدارس غیرانتفاعی را نسبت به استان‌های دیگر دارند.

تهران: نگاهی به مدارس غیرانتفاعی استان تهران نشان می‌دهد که میانگین شهریه در مقطع ابتدایی از حداقل ۳ میلیون و ۵۰۰ هزارتومان تا حداکثر ۱۶ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان تعریف می‌شود. در مقطع متوسطه اول این مبلغ از حداقل ۶ میلیون تومان تا حداکثر ۱۸ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان قیمت‌گذاری شده است. در مقطع متوسطه دوم نیز مبالغ شهریه به اوج خود رسیده و از ۸ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان تا ۳۶ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان تعریف می‌شود.

اصفهان: پس از تهران استان اصفهان گران‌ترین مدارس غیرانتفاعی را دارد. میانگین شهریه در مدارس این استان در مقطع ابتدایی از حداقل ۴ میلیون تومان تا حداکثر ۸ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان تعریف می‌شود. در مقطع متوسطه اول این مبلغ حداقل ۶ میلیون و ۴۰۰ هزار تومان و حداکثر ۱۲ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان است. در مقطع متوسطه دوم نیز مبلغ میانگین مبلغ شهریه از حداقل ۴ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان تا حداکثر ۱۸ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان در نوسان است.

البرز: استان البرز در مقام سوم گران‌قیمت‌ترین مد ارس غیرانتفاعی در سطح کشور جای می‌گیرد.در مقطع ابتدایی حداقل میزان شهریه در مدارس این استان ۳ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان و حداکثر این میزان ۶ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان است.در مقطع متوسطه اول این میزان حداقل ۴ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان و حداکثر ۱۰ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان تعریف می‌شود.در مقطع متوسطه دوم نیز میانگین قیمت‌ها از حداقل ۶ میلیون و ۵۰۰ تا حداکثر ۱۶ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان تعریف می‌شود.

یزد: استان یزد نیز مدارس غیرانتفاعی گرانقیمتی دارد. جست‌وجو میان مدارس این استان نشان می‌دهد که در مقطع ابتدایی والدین باید ،حداقل ۳ میلیون تومان و حداکثر ۶ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان برای تحصیل فرزندان خود در این مدارس پرداخت کنند. در مقطع متوسطه اول این میزان از حداقل ۴ میلیون تومان شروع و تا حداکثر ۱۲ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان تعریف می‌شود.در مقطع متوسطه دوم نیز میزان شهریه از حداقل ۶ میلیون و ۳۰۰ هزار تومان شروع و تا حداکثر ۱۶ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان تعریف ‌می‌شود.

همدان: استان همدان را در آخرین طبقه از مدارس غیرانتفاعی گرانقیمت ایران قرار می‌دهیم. میانگین شهریه این مدارس در همدان حکایت از آن دارد که حداقل این مبلغ در مقطع ابتدایی از ۳ میلیون و ۱۰۰ هزار تومان و حداکثر آن ۴ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان است.در مقطع متوسطه اول این میزان از حداقل ۳ میلیون تومان تا حداکثر ۶ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان است. در مقطع متوسطه دوم نیز حداقل شهریه ۴ میلیون تومان و حداکثر ۱۵ میلیون تومان تعریف می‌شود.

مدارس غیرانتفاعی که از لحاظ قیمت‌گذاری متوسط هستند

استان‌های خراسان رضوی، گیلان، قزوین، هرمزگان، قم، کردستان، زنجان، سیستان و بلوچستان، فارس، گلستان و مرکزی و از لحاظ قیمت‌گذاری شهریه، در سطح متوسط قرار می‌گیرند که در اینجا شاخص‌ترین‌ها را برایتان مثال می‌زنیم.

خراسان رضوی: نگاهی به مدارس غیرانتفاعی استان خراسان رضوی نشان می‌دهد که میانگین شهریه در مقطع ابتدایی از حداقل ۳ میلیون و ۸۰۰ هزار تومان تا حداکثر ۵ میلیون تومان تعریف می‌شود. در مقطع متوسطه اول این مبلغ از حداقل ۴ میلیون و ۱۰۰ هزار تومان تا حداکثر ۱۰ میلیون و ۲۰۰ هزار تومان قیمت‌گذاری شده است. در مقطع متوسطه دوم نیز مبالغ شهریه به اوج خود رسیده و از ۶ میلیون و ۲۰۰ هزار تومان تا ۱۲ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان تعریف می‌شود.

گیلان: میانگین شهریه در مدارس این استان در مقطع ابتدایی از حداقل ۳ میلیون و ۱۰۰ هزار تومان تا حداکثر ۵ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان تعریف می‌شود. در مقطع متوسطه اول این مبلغ حداقل ۳ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان و حداکثر ۸ میلیون و ۴۰۰ هزار تومان است. در مقطع متوسطه دوم نیز مبلغ میانگین مبلغ شهریه از حداقل ۶ میلیون و ۳۰۰ هزار تومان تا حداکثر ۱۲ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان در نوسان است.

قزوین: نگاهی به مدارس غیرانتفاعی استان قزوین نشان می‌دهد که میانگین شهریه در مقطع ابتدایی از حداقل ۳ میلیون و ۳۰۰ هزارتومان تا حداکثر ۸ میلیون و ۳۰۰ هزار تومان تعریف می‌شود. در مقطع متوسطه اول این مبلغ از حداقل ۵ میلیون تومان تا حداکثر ۶ میلیون و ۱۰۰ هزار تومان قیمت‌گذاری شده است. در مقطع متوسطه دوم نیز مبالغ شهریه به اوج خود رسیده و از ۶ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان تا ۱۲ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان تعریف می‌شود.

هرمزگان: میانگین شهریه در مدارس این استان در مقطع ابتدایی از حداقل ۳ میلیون و ۱۰۰ هزار تومان تا حداکثر ۴ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان تعریف می‌شود. در مقطع متوسطه اول این مبلغ حداقل ۳ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان و حداکثر ۱۰ میلیون و ۲۰۰ هزار تومان است. در مقطع متوسطه دوم نیز مبلغ میانگین مبلغ شهریه از حداقل ۴ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان تا حداکثر ۱۲ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان در نوسان است.

قم: نگاهی به مدارس غیرانتفاعی استان قم نشان می‌دهد که میانگین شهریه در مقطع ابتدایی از حداقل ۳ میلیون و ۱۰۰ هزارتومان تا حداکثر ۶ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان تعریف می‌شود. در مقطع متوسطه اول این مبلغ از حداقل ۲ میلیون و ۷۸۰ هزار تومان تا حداکثر ۸ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان قیمت‌گذاری شده است. در مقطع متوسطه دوم نیز مبالغ شهریه به اوج خود رسیده و از ۴ میلیون تومان تا ۱۲ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان تعریف می‌شود.

کردستان: میانگین شهریه در مدارس این استان در مقطع ابتدایی از حداقل ۲ میلیون و ۷۰۰ هزار تومان تا حداکثر ۶ میلیون و ۳۰۰ هزار تومان تعریف می‌شود. در مقطع متوسطه اول این مبلغ حداقل ۶ میلیون تومان و حداکثر ۶ میلیون و ۸۰۰ هزار تومان است. در مقطع متوسطه دوم نیز مبلغ میانگین مبلغ شهریه از حداقل ۴ میلیون و ۸۰۰ هزار تومان تا حداکثر ۱۱ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان در نوسان است.

مدارس غیرانتفاعی که از لحاظ قیمت‌گذاری ارزان هستند

استان‌های ایلام، بوشهر، خوزستان، کرمانشاه و مازندران از لحاظ قیمت‌گذاری شهریه، در سطح ارزان قرار می‌گیرند که شرح شهریه آن‌ها به ترتیب زیر است:

ایلام: نگاهی به مدارس غیرانتفاعی استان ایلام نشان می‌دهد که میانگین شهریه در مقطع ابتدایی از حداقل ۲ میلیون و ۹۰۰ هزارتومان تا حداکثر ۵ میلیون تومان تعریف می‌شود. در مقطع متوسطه اول این مبلغ از حداقل ۳ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان تا حداکثر ۶ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان قیمت‌گذاری شده است. در مقطع متوسطه دوم نیز مبالغ شهریه به اوج خود رسیده و از ۳ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان تا ۸ میلیون تومان تعریف می‌شود.

بوشهر: میانگین شهریه در مدارس این استان در مقطع ابتدایی از حداقل ۲ میلیون و ۶۰۰ هزار تومان تا حداکثر ۴ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان تعریف می‌شود. در مقطع متوسطه اول این مبلغ حداقل ۳ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان و حداکثر ۷ میلیون و ۳۰۰ هزار تومان است. در مقطع متوسطه دوم نیز مبلغ میانگین مبلغ شهریه از حداقل ۴ میلیون تومان تا حداکثر ۸ میلیون و ۲۰۰ هزار تومان در نوسان است.

خوزستان: نگاهی به مدارس غیرانتفاعی استان خوزستان نشان می‌دهد که میانگین شهریه در مقطع ابتدایی از حداقل ۲ میلیون و ۸۰۰ هزارتومان تا حداکثر ۶ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان تعریف می‌شود. در مقطع متوسطه اول این مبلغ از حداقل ۴ میلیون تومان تا حداکثر ۶ میلیون تومان قیمت‌گذاری شده است. در مقطع متوسطه دوم نیز مبالغ شهریه به اوج خود رسیده و از ۴ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان تا ۸ میلیون تومان تعریف می‌شود.

کرمانشاه: میانگین شهریه در مدارس این استان در مقطع ابتدایی از حداقل ۳ میلیون و ۱۰۰ هزار تومان تا حداکثر ۶ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان تعریف می‌شود. در مقطع متوسطه اول این مبلغ حداقل ۳ میلیون و ۹۰۰ هزار تومان و حداکثر ۶ میلیون و ۳۰۰ هزار تومان است. در مقطع متوسطه دوم نیز مبلغ میانگین مبلغ شهریه از حداقل ۵ میلیون تومان تا حداکثر ۷ میلیون و ۹۰۰ هزار تومان در نوسان است.

مازندران: نگاهی به مدارس غیرانتفاعی استان مازندران نشان می‌دهد که میانگین شهریه در مقطع ابتدایی از حداقل ۳ میلیون و ۱۰۰ هزارتومان تا حداکثر ۱۰ میلیون و ۲۰۰ هزار تومان تعریف می‌شود. در مقطع متوسطه اول این مبلغ از حداقل ۳ میلیون و ۴۰۰ هزار تومان تا حداکثر ۷ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان قیمت‌گذاری شده است. در مقطع متوسطه دوم نیز مبالغ شهریه به اوج خود رسیده و از ۴ میلیون تومان تا ۷ میلیون و ۹۵۰ هزار تومان تعریف می‌شود.

عدم تاثیر کرونا بر شهریه مدارس غیرانتفاعی!

باید اضافه کرد که تمام مبالغ ذکر شده با احتساب حداقل میزان افزایش شهریه‌ها نگاشته شده که ۱۵ درصد نسبت به سال گذشته است. شاید برایتان این پرسش مطرح شود که با توجه به تعطیلی فیزیکی مدارس، دانش آموزان مدارس غیرانتفاعی از امکانات مدرسه و کلاس‌های فوق برنامه بهره‌مند نشده‌اند پس چطور برخی از این مدارس، شهریه را به صورت کامل دریافت کرده و علاوه بر آن برای سال جدید، میزان ۱۵ تا ۳۰ درصد نیز نرخ شهریه را افزایش داده‌اند؟ باید گفت توجیه مدیران برخی از مدارس غیرانتفاعی این است که بعضی از مدارس غیرانتفاعی، استیجاری بوده و مدارس برای تامین هزینه اجاره‌بها، حقوق دبیران، آماده‌سازی ویدیو‌ها و مسائل آموزش مجازی و غیره می‌بایست با دریافت شهریه از والدین، این هزینه‌ها را تامین کنند. در مدارس عادی تمام این هزینه‌ها از طریق بودجه اختصاص داده شده توسط دولت به آموزش و پرورش تامین می‌شود. لازم به ذکر است که طبق قوانین جدید مصوب شده، مدارس غیرانتفاعی می‌بایست فقط شهریه ثابت از والدین دانش‌آموزان دریافت کنند. شهریه ثابت نیز به‌عنوان ۸ ساعت کلاس حضوری بدون کلاس‌های فوق برنامه و تقویتی و غیره است. حال باید دید در سال تحصیلی جدید، چقدر این قوانین در شهریه مدارس غیرانتفاعی نمود پیدا خواهد کرد...