آمار واقعی مرگ‌ و‌ میر کرونا

بسیاری از افرادی که به دلیل سارس‌کووید‌۲ جان خود را از دست می‌دهند هرگز مورد آزمایش قرار نگرفته و نمی‌گیرند؛ تعداد این افراد به مجموع آمار رسمی تلفات این بیماری ورود پیدا نمی‌کند. و درست برعکس، برخی افرادی که مرگ آنها به کووید‌۱۹ نسبت داده می‌شود، از بیماری‌های دیگری رنج می‌برده‌اند؛ بیماری‌هایی که در هر حال ممکن بود زندگی آنها را در بازه زمانی مشابهی به اتمام برساند. در مورد آنهایی که بر اثر بیماری همه‌گیری و اما به دلایل قابل پیش‌گیری در این مدت جان دادند، چه می‌توان گفت؟ کسانی را می‌گوییم که در بیمارستان‌های لبریز از بیمار کووید‌۱۹ امکان رسیدگی به آنها به وجود نیامد؟ اگر این موارد محاسبه شوند، باید شمارشان را با مرگ‌هایی که در شرایط عادی نیز رخ می‌دادند، اما تعدادشان محاسبه نمی‌شد، خنثی کرد (مرگ‌هایی که به دلایلی چون آنفولانزا یا آلودگی هوا اتفاق می‌افتند).

رویکرد اکونومیست این است که به جای تلاش برای تمییز‌دادن گونه‌های مختلف مرگ‌و‌میر، شمار همگی آنها را به تمامی محاسبه کند. روش استانداردی که جهت رد‌یابی تلفات کلی وجود دارد، این است که «میزان مرگ‌و‌میر اضافی» را حساب کنیم. این عدد، شکاف و فاصله میان افرادی است که در یک منطقه معین و در بازه زمانی مشخص، صرف‌نظر از علت، جان خود را از دست می‌دهند؛ و تعداد مواردی که در صورت وقوع شرایطی خاص (نظیر بلایای طبیعی یا شیوع بیماری) پیش‌بینی می‌شده است. گرچه اکنون تنها و بهترین راه تخمین آمار واقعی افراد، همان شمار رسمی مرگ‌و‌میرهای ناشی از کووید‌۱۹ است. احتمالش ۹۵ درصد است که ارزش واقعی، رقمی باشد میانه «حد‌وسط» و «مازاد» تلفات رخ‌داده.

دلیل اینکه ما تنها می‌توانیم «برآوردی تقریبی» به همراه «طیف گسترده‌ای عدم قطعیت» ارائه دهیم، این است که محاسبه مرگ‌و‌میر اضافی در تمام جهان امری پیچیده است و غیر‌قطعی. از میان آمارهای منتشره توسط واحدهای زیر‌ملی، نظیر استان‌ها و شهرها، ما موفق شدیم در ۱۵۶ کشور دنیا (با فرض اینکه در هر کدام لااقل ۱ میلیون نفر ساکن هستند)، آمار مرگ‌و‌میر را تنها در ۸۴ کشور به دست آوریم. برخی از این کشورها آمار خود را به طور مرتب به‌روز رسانی کرده و می‌کنند؛ و بعضی‌شان نیز هستند که تنها یک بار آمار اعلام کرده‌اند. جهت تکمیل خلاء‌هایی که در درک‌مان از همه‌گیری وجود دارد، اکونومیست یک «مدل یاد‌گیری ماشین» ساخته است و به وسیله آن مرگ‌و‌میرهای مازاد را برای همه کشورها و در تمام روزهایشان، از زمان آغاز همه‌گیری تخمین زده است. این آمار براساس داده‌های رسمی مرگ‌و‌میر مازاد و با لحاظ بیش از ۱۰۰ شاخص آماری دیگر بنا نهاده شده‌ست. آمار نهایی‌ای که ما ارائه دادیم براساس خروجی آمار رسمی دولت‌ها بوده، به انضمام هر داده دیگری که از هر یک از مناطق در هر زمان و هر نقطه‌ای در دسترس قرار می‌گرفته است و نتیجه‌ی حاصل نیز، برآورد کلی مدل طراحی‌شده‌مان از منطقه مزبور بوده است.

در نموداری مشابه نمودار بالا (در اینجا ایران و چین جهت مقایسه انتخاب و داده‌هاشان استخراج گردیده است؛ امکان انتخاب تمام کشورها در سایت اصلی وجود دارد. مترجم.) امکان بررسی اعداد ما را از کل جهان به تفکیک هر منطقه فراهم آورده است. مدل ما یک محدوده (فاصله رنگی) و یک برآورد مرکزی (خط) ارائه می‌دهد. هر چه داده‌های کشوری کمتر باشد، میزان اطمینان ما نیز از مرگ‌و‌میرهای واقعی آن کشور کمتر است و بنابراین فاصله اطمینان‌مان بازه گسترده‌تری است.

داده‌ها معلوم کردند که شمار تلفات کووید‌۱۹ رقمی بالاتر از چیزی‌ست که در کشورهای مختلف اعلام شده است. با بررسی نسبتیِ مرگ‌و‌میر مازاد در کشورهای مختلف، کاشف به عمل آمد که بیشترین میزان مرگ‌و‌میر مازاد و گزارش‌نشده، مربوط می‌شود به بسیاری کشورهای آسیب‌دیده جهان که در امریکای لاتین واقع هستند. در مورد روسیه نیز گرچه آمار رسمی مرگ‌و‌میر می‌رساند که این کشور توانسته محافظت خوبی از شهروندان خود در دوران همه‌گیری به عمل آورد، اما اعداد و ارقام مرگ‌و‌میر مازاد کلی آن نشان داد که اتفاقاً ضربه سختی از بیماری کووید‎‌۱۹ متحمل شده است. به طور مشابه تخمین ما نشان می‌دهد که شمار قربانیان هندوستان در واقع میلیون‌ها نفر است، نه صدها هزار نفر. (برخلاف گمانه‌زنی‌ها که برخی‌شان عامدانه و برخی دیگر به سبب کمبود اطلاعات از سوی بعضی ایرانیان در شبکه‌های اجتماعی مطرح می‌شوند، بررسی جداول نشان داده است که ایران در مقایسه با بسیاری کشورهای دیگر در ارائه آمار تلفاتش تناقض فاحشی نداشته است. مترجم.)

گرچه آمار مرگ‌و‌میر فراگیرترین معیار نشان‌دهنده‌ی خسارات کووید‌۱۹ بوده است، این آمار ارتباط نزدیکی با شمار کسانی داشته است که ابتلایشان به سارس‌کووید‌۲ تأیید شده بود. از آنجا که این ویروس در افراد مسن، کشنده‌تر از جوانان است، آمار تلفات به شدت تحت تأثیر ساختار سنی جمعیت در یک کشور قرار دارد. با فرض ثابت‌ماندن باقی فاکتور‌ها، در مناطقی که شمار افراد مسن به طور فاحشی بیشتر از مناطقی با نسبت آسیب‌پذیری کمترند، «میزان مرگ‌و‌میر در کشورهای کهنسال» ارتباط مستقیم و قابل استنادی برای بررسی تلفات ناشی از کووید‌۱۹ نیست. در نتیجه داده‌های مرگ‌و‌میر کشورهای مختلف را تنها می‌توان به عنوان «شاخص خوبی» برای بررسی شیوع کووید‌۱۹ در نظر گرفت و نه قابل استنادترین‌شان (با لحاظ بینش جمعیت‌شناسی مناطق).

دو نقشه بالا، برخی از مفاهیم را در این رابطه نشان می‌دهند. اولی نسبت مرگ‌و‌میر اضافی را به نسبت کل جمعیت در سنین حداقل ۶۵ سال نشان داده است؛ راهنمایی بسیار ساده در مورد گستره وسیع انتشار کووید‌۱۹. مورد دوم برآورد سطح افرادی است که در هر کشوری آلوده شده‌اند. ما برای محاسبه این رقم، میزان «کل مرگ‌و‌میر اضافی» یک کشور را بر «خطر مرگ‌و‌میر ناشی از عفونت مورد نظر» تقسیم کرده‌ایم: احتمال اینکه فردی در یک کشور، به کووید‌۱۹ مبتلا شده و با فرض بهره‌مندی از درمان‌های پزشکی و سلامتی در حد کشورهای غنی، باز هم فوت کرده باشد؛ هر چه جمعیت کشوری جوان‌تر باشد، این احتمال کمتر است. 

این برآورد فاقد لطافت و دقت لازم است. چون نه تنوعی که میان کشورها در گرایش‌های گروه‌های خاص جمعیتی به آلوده‌شدن وجود دارد را در نظر گرفته و نه عنایتی به تفاوتی داشته است که در شرایط بیماری‌های زمینه‌ای افراد (که تأثیر قابل ملاحظه‌ای در ابتلا به بیماری می‌گذارد) وجود دارد. از آنجا که درمان پزشکی خوب در کشورهای فقیر کار دشوار‌تری است، در شمار موارد تلفات این کشورها بزرگ‌نمایی شده است. در برخی کشورها، این میزان، برآورد کل عفونت‌هایی است که از جمعیت کشور فراتر رفته است _‌سناریویی که به لحاظ نظری امکانش کاملاً وجود دارد (اینکه عفونت بیش از یک بار به بدن فرد ورود کرده باشد)؛ اما عملاً احتمالش بسیار بعید است.  

این روش همچنین داده‌های مربوط به واکسیناسیون را شامل نشده است؛ واکسیناسیون در سال ۲۰۲۱ آمار مرگ‌و‌میر را به طور فاحشی کاهش داده است. همین‌طور که اطلاعاتی در مورد گونه‌های بیماری به تفکیک هر کدام نظیر آلفا و بتا، و واگیر‌داری متفاوت هر کدام از آنها را ارائه نمی‌کند. با وجود تمام پیش‌آگاهی‌هایی که داده شد، این رویکرد را لااقل می‌توان نقطه شروعی برای تخمین تعداد افراد مبتلا به ویروس دانست؛ فارغ از برنامه‌های آزمایشی دیگر.

آمار کشور ایران از جدول فوق جهت ملاحظه‌تان استخراج گردید. (مترجم.)

دو دلیل اصلی هست که نشان می‌دهد میزان مرگ‌و‌میری که اکونومیست ارائه داده، واقعیت را به درستی نشان نمی‌دهند. اولی اینکه آنها بر این فرض تکیه دارند که ارقام انتشار‌یافته بر مبنای آمار رسمی‌اند. با توجه به اختلالی که کووید‌۱۹ ایجاد کرده است، این احتمال وجود دارد که برخی دولت‌ها نحوه جمع‌آوری داده‌ها را در طول همه‌گیری تغییر داده باشند. و این موضوع ممکن است ما را به ارقام نادرستی در کشورهای مورد نظر سوق داده باشد. همچنین که این عامل خود می‌تواند در برآوردهای ما از سایر کشورها نیز خطاهایی پدید آورد.

دوم آنکه اکثر کشورهایی که مرگ‌و‌میر مازاد در آنها گزارش شده، کشورهای ثروتمند یا با درآمد متوسط بوده‌اند و بخش عمده داده‌هایی که مبنای مدل اکونومیست قرار گرفته نیز از چنین مکان‌هایی استخراج شده است. الگوهایی که در مناطق متوسط به بالا تشخیص داده شده، ممکن است الگویی صحیح و راهنمای مناسبی برای کشورهای فقیر نباشد. هشداری مشابه در مورد کشورهایی که به تبع عواملی سوای کووید‌۱۹، مانند جنگ و خشکسالی تلفات داده‌اند نیز صدق می‌کند.

پانوشت: در سایت اکونومیست، امکان استخراج داده‌های مربوط به تمام کشورها به وجود آمده است؛ که به دلیل محدودیت‌های موجود، در اینجا تنها توانستم به پاره‌ای از آنها اشاره کنم. مترجم.