ناباروری،کم‌هوشی‌وآلزایمر؛ارمغان آلاینده‌های‌شیمیایی

  «فراز» در همین پیوند گفت وگویی داشته با دکتر محمدرضا رضاپناه، استاد دانشگاه، عضو هیات علمی و رئیس اتحادیه انجمن‌های علوم گیاه پزشکی ایران.

به نظر شما دلیل برگشت خوردن صادرات کشاورزی کشور ما که اخیرا جنجال برانگیز هم شده، چیست؟

به‌عنوان رئیس و دبیر انجمن گیاه پزشکی، معتقدم اگر ما کشاورزی «ارگانیک» را مانند بسیاری از کشورهای دیگر توسعه داده و در این زمینه سرمایه‌گذاری کرده بودیم، امروز با چنین مشکلاتی مواجه نبودیم. چین از سال ۲۰۰۰، وارد عرصه کشاورزی ارگانیک شد و امروز نه تنها محصولات کشاورزی که در داخل کشور خود عرضه می‌کند، ارگانیک هستند، بلکه چین در صدور محصولات کشاورزی ارگانیک، ۶ درصد بازار جهانی را در اختیار دارد. روسیه هم چندسالی است فعالیت خود را در این زمینه آغاز کرده؛ این‌ها البته کشورهایی هستند که ما با آن‌ها مراودات تجاری داریم و چنین سخت‌گیری‌هایی نسبت به محصولات صادراتی ما کرده و آن‌ها را مرجوع می‌کنند، درحالی‌که کشورهای اروپایی مدت‌های مدیدی است وارد عرصه تحقیقات و پژوهش و تولید محصولات ارگانیک کشاورزی و حذف کودها و سموم شیمیایی و جلوگیری از دستکاری ژنتیکی –تراریخته کردن- شده‌اند. اما متاسفانه در کشور ما، علاوه براین‌که کشاورزی به طورکلی با مشکلات بسیاری مواجه است، اما حتی در اندک فعالیتی که در این زمینه وجود دارد هم، نه تحقیق شده و نه سرمایه‌گذاری.اگر کشور ما، تولید محصولات کشاورزی را حداقل مانند چین، جدی می‌گرفت، خود به خود چنین مشکلات بی‌اعتبارکننده‌ای در مورد محصولات کشاورزی ما، به‎ وجود نمی‌آمد. به نظر من، هنوز برای ورود به این عرصه دیر نیست و برای جبران مافات، مسئولان مربوطه باید هرچه زودتر وارد حوزه کشاورزی ارگانیک «واقعی» شوند. ایران برای تصاحب یک درصد بازار جهانی ارگانیک باید ساختارهای اعتمادساز لازم را عالمانه و با برد منطقه‌ای و بین‌المللی بسازد تا حداقل همسایه ها و رقبا که با نظام جدید جهانی غذا آشنا شده اند خرده‌گیری یا باج‌خواهی نکنند و حق کشاورز و تاجر ایرانی پامال نشود. 

منظور از محصول ارگانیک کشاورزی چیست؟

همان محصولات ارگانیکی که استانداردهای خاصی داشته و کشورهای فعال در این زمینه، به آن‌ها پای‌بند هستند. اگر کشاورزی ما این استانداردها را بپذیرد، بدین معنی است که نباید از سموم و آفت‌کش‌های شیمیایی، استاندارد یا غیراستاندارد، استفاده کند، نباید محصول کشاورزی را با آب رودخانه و دریاچه‌ای آبیاری کنند که پساب کارخانه‌ها و شیرابه زباله‌ها وارد آن می‌شود. برخی صنایع ما، پساب شیمیایی کارخانه را که حاوی عناصر سنگین هست درآب‌های جاری رها می‌کنند و مردم در مورد تفکیک زباله‌ و عدم رهاسازی آن‌ در طبیعت، همکاری نمی‌کنند، و کشاورز ما، بدون رویه و حتی با تشویق مسئولان، از سموم و آفت‌کش‌های شیمیایی استفاده می‌کند. به این ترتیب، هنگام صدور کالا، با مشکل مواجه می‌شویم، چون آن‌چه تولید شده، حاوی سموم شیمیایی بیش از حد و «بیش‌بود» فلزات سنگین و آلاینده‌های مدرن است و بسیار طبیعی است که خریدار خارجی، این محصولات را برگشت بزند. مردم و رسانه‌ها و خبرنگاران، با استفاده از حق مطالبه‌گری، باید در این زمینه از حاکمیت انتظار سیستم درست و تحت نظارتِ آنالیز آلاینده‌ها را داشته باشند.

پس یکی از مواردی که حتما باید به آن توجه شود، صنایعی هستند که پساب کارخانه را در آب‌های جاری رها می‌کنند؟

ببینید همانطور که به شوآف برخی در مورد تولید محصولات ارگانیک اشاره کردم، در این مورد هم برخی صنایع برای کم کردن امکان نظارت واقعی بر روند ورود پساب کارخانه خود به طبیعت، خودشان انجمن‌هایی تشکیل داده و ادعا می‌کنند که دستگاه فیلتر و تصفیه دارند و خودشان، خودشان را تائید می‌کنند. در حالی‌که باید نظارت بسیار سفت وسختی در مورد این صنایع و وضعیت امحای پساب کارخانه‌ها، صورت بگیرد و دستگاه‌ها و مسئولان ذیربط  به‌طور مستقیم وارد میدان نظارت و بررسی شوند.

آقای دکتر، اخیرا برخی فروشگاه‌ها، محصولات ارگانیک کشاورزی می‌فروشند. آیا واقعا می‌توان به این نوع محصولات اعتماد کرد و مطمئن بود که ارگانیک بوده و فاقد سموم شیمیایی و عناصر سنگین هستند؟

چرا نباید اعتماد نکنند؟ الان ما تعداد کمی کشاورز داریم که با سرمایه خود و زحمت بسیار و تحمل کمبودها و فشارهای مختلف، در حال تولید محصولات ارگانیک هستند. مگر مسئول ما در حوزه کشاورزی، برای تولید محصول ارگانیک چه کار کرده؟ چه بسته‌‎های حمایتی به این فعالان داده است؟ استفاده از تعبیر «عدم اعتماد» به نظر من درست نیست، مردمی که خودشان مسائل بهداشتی، تفکیک زباله و فیلتر پساب‎ها را رعایت نمی‎‌کنند، صنایعی که نه تنها فرار مالیاتی دارند که سلامت آب و خاک را هم به خطر انداخته‌اند -چون دادن مالیات از سوی اینان می‌تواند به کمک مسئولانی بیاید که دغدغه تولید محصولا کشاورزی ارگانیک دارند- چه انتظاری در رابطه با محصولات ارگانیک دارند؟! در کشورهای توسعه یافته، بسیاری از صنایع، ضمن جلوگیری از ورود پساب‌های حاوی فلزات سنگین به طبیعت، در زمینه تولید محصولات کشاورزی و بهبود آن، سرمایه‌گذاری می‌کنند و دانشگاه‌های‌شان در این زمینه در حال پژوهش و تحقیق هستند و زمان و سرمایه زیادی در این جهت صرف می‌کنند؛ آیا این اتفاق در کشور ما حداقل از سوی مسئولان افتاده؟ به نظر من، این تعداد انگشت‌شمار کشاورزی را که محصول ارگانیک تولید می‌کنند، با تعبیر«عدم اعتماد» بی‌انگیزه نکنیم، مگر در مجموع مردم و مسئولان ما چه فعالیتی در این زمینه کرده‌اند که حالا «اعتماد» نداشته باشند! مردم و حاکمیتی که هیچ‌گونه استاندارد را در مورد تفکیک زباله، رهاکردن زباله در منابع طبیعی و جلوگیری از ورود شیرابه زباله و پساب صنعتی به طبیعت، رعایت نمی‌کنند، چرا باید از «عدم اعتماد» سخن بگویند؟ مسئولان، صاحبان صنایع و مردم، هرگاه خودشان استاندارهای لازم در این زمینه را رعایت کردند، می‌توانند در مورد محصولات ارگانیک، قضاوت کرده و انتظار داشته باشند.

با این که شما به استفاده از تعبیر «عدم اعتماد»، حساس هستید، می‌توانم بپرسم که پس می‌توان به محصولات ارگانیک موجود، اعتماد کرد!

بله به نظر من باید اعتماد کرد. البته که محصولات کشاورزی ارگانیک ما راهی طولانی دارند تا به استاندارهای جهانی برسند، اما همینی هم که با زحمت فراوان تولید می‌شود، بد نیست و بهتر است مردم با رفتن به سوی استفاده از این محصولات، هم ایجاد انگیزه و هم سلامت را خود و خانواده را تضمین کنند.

محصولاتی که حاوی سموم شیمیای و فلزات سنگین هستند، چه تاثیری بر سلامت مردم می‌گذارند؟

این محصولات تاثیر مضر خود را گذاشته‌اند! شما به  آمار رو به افزایش ناباروری در مردان و زنان، افزایش انواع بیماری‌های زنان که منجر به خارج کردن رحم آنان می‌شود، تولد کودکان کم‌هوش و کم‌حافظه با دیگر مشکلات جسمانی و ذهنی و پائین آمدن سن آلزایمر توجه کنید تا متوجه شوید که مصرف این محصولات چه به روز جمعیت ما آورده است. 

پیشنهاد شما برای جلوگیری از ورود پساب‌ها و شیرابه‌ها و تفکیک زباله از منزل چه پیشنهادی دارید؟

در اغلب کشورهای توسعه‌یافته، اولا ساختارهای لازم برای کشاورزی ارگانیک و استفاده از آب و خاک سالم، به‌وجود آمده و از آن‌ها حمایت می‌شود. ضمن این‌که در این کشورها، هر کدام از صنایع و نیز تولید زباله «پلیس» خاص خود را دارد. در کشورهای اروپایی اگر شما، مثلا باتری و یا لامپ سوخته را با دیگر زباله‌ها، به مخزن زباله بریزید، باید جریمه بسیار سنگینی بدهید! الان مردم ما با باتری‌ها و لامپ‌های سوخته که بماند، با پلاستیک و دیگر مواد شیمیایی زباله خود چه می‌کنند؟ صنایع چه تعهداتی در مورد حفظ محیط زیست و پرداخت مالیات و نیز سرمایه‌گذاری در کشاورزی ارگانیک انجام داده‌اند؟

وظیفه مسئولان ذیربط در این زمینه چیست؟

اولا در بخش پساب و شیرابه و زباله، باید از همان روش سفت و سخت «پلیسی» کشورهای توسعه یافته استفاده کنند تا رفته رفته مردم  صنایع به راعایت استاندرادها عادت کنند. مثل زمانی که برای نبستن کمربند ایمنی خودرو، جریمه سنگین می‌گرفتند و حالا مردم عادت کرده‌اند. اما متاسفانه به عنوان مثال در«هفته پژوهش» همین مسئولان به افرادی که «سموم شیمیایی» تولید کرده‌اند، جایزه می‌دهند و آن‌ها را تشویق می‌کنند! در مورد تولید محصولات ارگانیک، حتی یک پژوهشکده هم نداریم، اما در مقابلش چندین پژوهشکده در زمینه تولید محصولات «تراریخته» داریم که هم حمایت می‌شوند و هم بودجه می‌گیرند. 

 با روند غیرشفاف فعلی تولید محصولات کشاورزی، دچار خسارت‌های سنگین در بخش سلامت، بهداشت و درمان نیز بعید نیست.  ایجاد ساختار لازم و کافی برای آنالیز ریسک بصورت منسجم و نه در سازمان های مربوط و از طرفی تقویت نظام کشاورزی ارگانیک و حمایت از ساختارهای اولیه آن، یعنی انجمن علمی، موسسه تحقیقاتی منطقه ای، آموزش کشاورزان معتقد و علاقمند، تشویق صادرات محصولات ارگانیک و آماده شدن برای زمانی که عمده محصولات ارگانیک تبادل خواهند شد، در سال ۲۰۳۰ اروپا قرار است ۲۵ درصد محصولات خود را ارگانیک تامین کند.  در آن روزها شاید گواهی نیز مطرح نباشد و یک ساختار اعتمادساز که تولیدکننده را شناسایی می کند و مصرف کننده با کشاورز در ارتباط است، برکت ساز خواهد بود و حق به حق دار خواهد رسید.  کشاورزی ارگانیک محاسن زیادی دارد و دلالان در آن نقش نخواهند داشت.

و کلام آخر

 مسئولان در رده‌های مختلف، در مورد نجات کشاورزی کشور، زودتر اقدام کنند؛ از دانش کارشناسان آگاه و باتجربه در این زمینه استفاده کنند. حداقل یک و فقط یک پژوهشکده برای تحقیق در زمینه محصولات ارگانیک تدارک ببینند و متوجه باشند که نسل و جمعیت ما، با روند خطرناک تولید محصولات کشاورزی، از همین امروز دچار خسارت‌های سنگین در بخش سلامت و بهداشت و درمان شده است. از کشاورزان اندک شماری که در عزلت و با سرمایه بسیار کم، مشغول تولید محصولات ارگانیک هستند، حمایت کنند. اصل ماجرا این است که مسئولان نباید از دانش روز در حیطه کاری خود و نیز از مردم و همان کشاورز معمولی که به فکر تولید محصول ارگانیک افتاده، عقب بمانند!