۸ میلیون و ۴۰۰ هزار افغانی از کجا آمدند؟!

سازمان ملی مهاجرت با تصویب نمایندگان مجلس تشکیل می‌شود. سازمانی که قرار است که به وضعیت ۸ میلیون و ۴۰۰ هزار نفر مهاجر در کشور رسیدگی کند. این آماری است که محسن نجفی‌خواه به عنوان نماینده دولت در جریان بررسی لایحه برنامه هفتم توسعه در مجلس اعلام کرد. آماری که پیش از این در روزنامه‌ اینترنتی فراز به نقل از منابع آگاه مطرح شده بود. دولت می‌گوید که اکنون بیش از ۱۰ نهاد از نیروی انتظامی گرفته تا وزارت کار برای مهاجران کد یا اسنادی صادر می‌کنند و هدف اصلی تشکیل سازمان ملی مهاجرت تجمیع همه این کارها ذیل یک نهاد رسمی است. نکته اما اینجاست که در آمارهای رسمی اعلام شده تناقض‌های زیادی وجود دارد و از سوی دیگر روند صدور ویزا برای افغانستانی‌ها نیز متوقف نشده.  

چه تعداد مهاجر در ایران وجود دارد؟

اوایل مهر ماه احمد وحیدی وزیر کشور اعلام کرد که حدود ۵ میلیون اتباع خارجی در ایران حضور دارند. آماری که در کمتر از یک ماه نماینده دولت در جریان بررسی لایحه برنامه هفتم توسعه آن را ۸ میلیون و ۴۰۰ هزار نفر اعلام کرد. سوال اینجاست که آیا در این فاصله جمعیت اتباع در کشور بیشتر شده یا آمارهای وزیر کشور از حضور اتباع کامل نبوده است؟ در حالی که از فروردین سال گذشته بر اساس آمار رسمی که مدیرکل دفتر ترانزیت و حمل و نقل بین‌المللی سازمان راهداری مطرح کرد روزانه حدود ۵ هزار نفر از مرزهای رسمی به ایران وارد می‌شوند. در حالی این رقم قبل از تحولات افغانستان چیزی بین ۷۰۰ و ۸۰۰ نفر در روز بود. در این میان طالبان نیز روند صدور ویزا برای کسانی که قصد خروج از کشور و ورود به ایران دارند را هم تسهیل کرده است و به نظر می‌رسد از این وضعیت اصلا ناراضی نیست. به این معادله باید زادوولد جمعیت حاضر مهاجران در ایران را هم اضافه کرد که آمارهای آن در برخی شهرها قابل توجه بوده است.

سازمان ملی مهاجرت یا اقامت؟

هرچند که آمار ۸ میلیون و ۴۰۰ هزار نفر مربوط به کل مهاجران حاضر در ایران است اما بخش بزرگی از این آمار را افغانستانی‌ها تشکیل می‌دهند. جمعیت و مهاجران دیگر کشورها مثل پاکستان جمعیت قابل توجهی در ایران ندارند. در چنین شرایطی باید دید که سازمان ملی مهاجرت قرار است دقیقا چه کارویژه‌ای داشته باشد؟ آیا این سازمان در نهایت به سازمان دادن اقامت تبدیل می‌شود یا بر اساس مکانیزم‌هایی دقیق به سامان‌دهی اتباع حاضر در کشور خواهد پرداخت. محمود احمدی بیغش نماینده شازند پیش از این گفته بود: «طرح سازمان ملی مهاجرت با دادن تابعیت سیاسی به افغانستانی‌های مقیم ایران، تنها به‌دنبال انتقال جمعیت و قانونی کردن حضور میلیون‌ها تبعه افغان در ایران بدون هرگونه نگرانی در خصوص مهاجرت سالانه ۱۵۰ تا ۲۰۰ هزار ایرانی متخصص و وضعیت میلیون‌ها ایرانی خارج از کشور است.» این نگرانی‌ها نشان می‌دهد که سازمان ملی مهاجرت در صورت تشکیل شدن به راحتی می‌تواند تبدیل به سازمان صدور اقامت شود و باید بررسی‌های کارشناسی بسیاری در روند تشکیل آن انجام شود.  

اخراج با چه ترتیب و هزینه‌ای؟

در متن لایحه برنامه هفتم که مورد تصویب نمایندگان قرار گرفت آمده: « به منظور تسهیل در بازگرداندن مهاجرین و اتباع بیگانه غیرمجاز و ایجاد تعادل آمایشی در سطح کشور، نسبت به طراحی سازوکار شناسایی و تعیین تکلیف آنان ظرف شش ماه پس از لازم الاجرا شدن این قانون اقدام کند.» این در حالی که چندی پیش  میثم مهدی‌پور معاون رسانه‌ای نماینده ویژه ایران در امور افغانستان در توییتی نوشته بود که «اخراج پناهجویان، راه‌حل مشکل موجود نیست.» موضوعی که نشان می‌دهد دست‌کم موضع یکی از افراد نزدیک به نماینده ایران در امور افغانستان با متن لایحه برنامه هفتم درباره تشکیل سازمان ملی مهاجرت متفاوت است. البته در قانون نیز پیش‌بینی نشده که این اخراج چگونه انجام می‌شود.

در بندهای دیگر لایحه نیز درباره خدماتی مثل پوشش بیمه، کمیته امداد و سازمان بهزیستی و حتی برخورداری از سامانه ثنای قوه قضاییه در قانون برای اتباع مجاز پیش‌بینی شده است. اما محل تامین بودجه برای این خدمات پیش‌بینی نشده و مشخص نیست که آیا اقتصاد کشور ظرفیت ارائه خدمات به این تعداد مهاجر را دارد. هرچند که همچنان مشخص هم نیست که از بین ۸ میلیون و ۴۰۰ هزار نفر چه تعداد مهاجر قانونی هستند و چه تعداد غیرمجاز.

در چنین شرایطی تشکیل سازمان ملی مهاجرت دارای ابهام‌های بسیاری است و به نظر می‌رسد سامان‌دهی اتباع در ایران ابتدا به سیاست‌گذاری‌های کلان و درست نیاز دارد. محمدباقر قالیباف رییس مجلس نیز در جریان بررسی این ماده از لایحه برنامه هفتم توسعه گفته که «دولت اساسنامه آن را تنظیم می کند اما این اساسنامه و چهارچوب اختیارات و وظایف این سازمان باید به تصویب مجلس برسد.» حالا باید دید که این مسئله به چه ترتیبی پیش می‌رود. چراکه تا تشکیل سازمان ملی مهاجرت راه زیادی مانده است.