انرژی‎‌‌های تجدیدپذیر، نیازمند تغییر دیدگاه کلان در حاکمیت!

در زمینه علت‌های عدم رویکردهای کلان حاکمیت به استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر، «فراز» گفت‎‌‌وگویی مبسوط داشته است با محمدجعفر سیگارودی، مدیرکل دفتر ریاست، روابط‌عمومی و امور بین‌الملل ساتپا (سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر و بهره‌وری انرژی برق)  و سخنگوی این سازمان.

با وجود این‌که کشور ما برای تولید انرژی‌های تجدیدپذیر، پتانسیل‌های زیادی دارد و به‌عنوان مثال تقریبا در سال حدود ۳۰۰ روزِ آفتابی داریم، چرا سرمایه‌گذاری به سمت استفاده از انرژی‌‎های تجدیدپذیر که پایدار ، پاک و ارزان هستند، نرفته یا کم رفته است؟

همان‌طور که اشاره کردید، ما در کشور به‎‌طور میانگین ۳۰۰ روز آفتابی با تابش خوب داریم؛ تابش خوب به این معنی که شدت تابش آفتاب در ایران، تقریبا دو برابر کشور آلمان هست. در این مورد ما با دو مقوله تعداد روزهای آفتابی و شدت تابش مواجهیم که کشور ما از هر دو نظر وضعیت خوبی دارد. به جز این ما در حوزه انرژی بادی، انرژی زمین گرمایی، استحصال انرژی از منابع کلان زیست توده یا زباله‌ها و زایدات شهری و کشاورزی و دامی هم پتانسیل‌های قابل توجهی داریم. در کنار این‎که از نظر انرژی فسیلی یعنی نفت و گاز هم وضعیت خوبی داریم، در واقع کشور ما از نظر داشتن انواع انرژی‌های مختلف در وضعیت ایده‌آلی قرار دارد. اما مدت‌هاست کشورهای مختلف به سمت استفاده از انرژی‌ها تجدیدپذیر رفته‌اند. در کشور ما هم مدتی است به انرژی‌های بادی و خورشیدی توجه می‌شود. در این مورد اگر ما فقط با مسائل فنی استحصال انرژی از منابع تجدیدپذیر مواجه بودیم، مشکلی نبود. چون کل یک نیروگاه خورشیدی سه تا سیستم خاص لازم دارد؛ پنل خورشیدی، استراکچر، اینورتر که برق تولیدی را به برق خانگی تبدیل می‌کند. تهیه این سیستم‌ها بسیار راحت است. اما مشکل ما در بخش کلان مدیریت تصمیم‌گیری برای انرژی کشور، «درک و دیدگاه» مسئولان است. یعنی هنوز بسیاری از مسئولان ما معتقدند که چون ما انرژی فسیلی داریم و ساختارهایش هم از قبل موجود است، پس فعلا نیازی به استفاده از انرژی‌های تجدید شونده پاک، نداریم.

این دیدگاه مسئولان، با توجه به جهان امروز، افزایش گرمایش زمین و آلودگی هوا و محیط زیست، دیدگاه غلطی نیست؟

بله، این دیدگاه سنتی و تکیه مطلق به سوخت‌های فسیلی دو مشکل عمده دارد؛ مشکل اول این است که این سوخت‌ها پایان پذیرند، با آغاز فصل زمستان، با این‌که از نظر منابع گازی کشور اول یا دوم جهان هستیم، در بخش گرمایش نیروگاه‌ها و خانگی توسط گاز دچار مشکل می‌شویم؛ همین امسال نیروگاه‌های تولید برق خیلی زود وارد استفاده از مازوت شده‌اند. مشکل دوم این است که امروزه سوخت‌های فسیلی برای کشورها دیگر ارزان تمام نمی‌شود، چرا؟ چون با توسعه و تجاری‌سازی سیستم‌های انرژی‌های تجدیدپذیر و به گزارش آژانس انرژی‌های تجدیدپذیر که بیش از ۱۸۰ کشور از جمله کشور ما عضو آن هستند، قیمت ساخت نیروگاه برای انرژی تجدیدپذیر و انرژی حاصل از آن، خیلی ارزان‌تر از سوخت‌های فسیلی تمام می‌شود. در کشور ما اغلب نیروگاه‌ها یا گازی‌اند، یا حرارتی-گازوئیل و مازوت- یا بخاری و یا ترکیبی، هستند. براساس آمار از هر یک مترمکعب گازی که درنیروگاه  مصرف می‌شود-اگر در نیروگاه گاز مصرف شود- در خوش‌بینانه‌ترین حالت، چیزی نزدیک به ۴ کیلووات ساعت برق تولید می‌شود؛ البته برخی کارشناسان با محاسبه دقیق اعلام کرده‌اند که این مقدار ۳ کیلووات ساعت است. ارزش یک متر مکعب گاز بالای ۲۰ سنت است، با یک محاسبه سرانگشتی به این نتیجه می‌رسیم که یک کیلووات ساعت برق تولید کشور ۵ سنت دلار ارزش دارد-با دلار 26، 27 تومانی- به این ترتیب قیمت هر متر مکعب گاز مصرفی در نیروگاه نزدیک به هزارتومان می‌شود.

در محاسبه قیمت برق تولید شده، سه گزینه موثر است؛ اول هزینه همین سوختی که نیروگاه مصرف می‌کند، دوم هزینه تبدیل سوخت به برق و در آخر هزینه مسائل زیست محیطی. در گزارش‌های بخش خصوصی و شرکت ساتبا، به ازای هر کیلووات ساعت برق فسیلی، دولت بین 1600 تا 2000 تومان در کلان دولت ایران هزینه می‌کند. حالا این برق برای این‌که به خانه‌های مردم برسد، کیلومترها شبکه برق نیاز دارد که یا باید احداث یا نگهداری و یا مدام تعمیر شود، هزینه‌های شبکه برق‌رسانی را هم به آن هزینه یک کیلو وات ساعت برق اضافه کنید.در این میان مقداری از برق هم پرتی دارد و از بین می‌رود. با محاسبه تمامی این هزینه‌ها و هزینه‌های دیگر، اظهرمن‌الشمس است که رفتن ما به سمت انرژی‌های تجدیدپذیر، هم از نظر فنی و هم از نظر اقتصادی بسیار ارزان‌تر و به صرفه‌تر است و ادامه استفاده از سوخت‌های فسیلی با این محاسبات جهانی، هیچ توجیه عقلانی ندارد!

وضعیت کشورهای توسعه یافته و یا رو به توسعه در زمینه استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر چگونه است؟

اغلب کشورهای دنیا، به‌خصوص کشورهای توسعه یافته، فارغ از این‌که منابع سوخت فسیلی دارند یا نه، برنامه‌ریزی کرده‌اند که تا سال 2030، بیشترین میزان برق مورد نیاز کشورهای خود را از طریق انرژی‌های تجدیدپذیر به دست آورند. اما نظر من این هست که کشور ما، باید به صورت خیلی جدی‌تر و سریع‌‎تری به سمت استفاد از انرژی‌های تجدیدپذیر برود؛ چرا که ما کشور خشکی هستیم، در یک دوره خشکسالی طولانی مدت هم به سر می‌بریم و پشت اغلب سدهای ما در حال خالی شدن است، در حالی‎که نیروگاه‌‎های فسیلی ما-اگر هنوز تعدادی در وضعیت مطلوب قرار داشته باشند- به آب وابسته‌اند. بنابراین با کمبود و نبود آب، رفته رفته این نیروگاه‌ها از مدار تولید برق خارج می‌شوند، کما اینکه تعدادی هم خارج شده‌اند. در حالی‌که نیروگاه‌های انرژی‌های تجدید پذیر اصلا به اب وابستگی ندارند. با توجه به این مسائل مسئولان کشور هیچ توجیهی برای نرفتن به سوی انرژی‌های تجدیدپذیر ندارد.

سازمان بهره‌‎برداری از انرژی‌‎های تجدید پذیر-ساتپا- چه فعالیت‌‎هایی در این زمینه انجام داده؟

به‎‌‌عنوان یکی از معاونت‎‌‌های وزارت نیرو، براساس مطالعاتی که در دنیا و کشورهای توسعه یافته دراین زمینه انجام شده بود؛ متوجه شدیم که تقریبا در حدود 90 درصد کشورهای موفق در حوزه تجدیدپذیرها، کار خود را از طریق روش‌های تشویقی و همکاری مردم و بخش خصوصی آغاز کرده‌اند. ساتپا از سال 95 براساس ماده قانونی که مجلس تصویب کرد، مکلف شد که از طریق قراردادهای خرید تضمینی با قیمت تشویقی، به سمت توسعه تجدیدپذیرها برود. در آن زمان طبعا به خاطر پائین بودن قیمت دلار، هزینه سرمایه گذاری کمتر بود؛ ما در همان سال توانستیم توسط مردم نیروگاه تجدیدپذیر احداث کنیم و به تولید 100مگاوات برق برسیم. سال بعد به 300 مگاوات رسیدیم. اما متاسفانه با شروع تحریم‌ها و افزایش قیمت دلار. با توجه به این که برای ما امکان افزایش تعرفه‌های خرید تضمیمی برق وجود نداشت، بخش خصوصی فعالیت خود را در این زمینه کم کرد. تا به امروز ظرفیت تولید نیروگاه‌های تجدیدپذیر ما که حدود 50 درصد آن‌ها خورشیدی، 35 درصد بادی و تعدادی هم نیروگاه‌های آبی کوچک هستند، رسیده به 1000 مگاوات.

با توجه به وضعیت اقتصادی فعلی و خروج برخی سرمایه‌گذاران؛ ساتپا برای ادامه استفاده از تجدیدپذیرها و افزایش ظرفیت چه برنامه‌ای برای آینده دارد؟

با توجه به برنامه وزیر نیرو در دولت سیزدهم که مبنی بر تولید 10 هزار مگاوات برق تجدیدپذیر در 4 سال آینده، وزارت نیرو سازمان ساتپا در حال تصویب روش‌ها و دستورالعمل‌هایی است هم برای برای تامین مالی و هم روش ادامه کار.که به زودی اعلام می‌شود؛ در این برنامه هم بخش خصوصی داخلی و خارجی دیده شده و هم پروژه‎های دولتی شرکت خواهند کرد تا بتوانیم به این عدد برسیم. آن‌طور که وزیر نیرو هم اشاره کرده عمده این برنامه‌ریزی بر اساس نیروگاه‌های خورشیدی خواهد بود، به دو دلیل ارزان بودن و سریع‎تر ساخته شدن نیروگاه های خورشیدی.

با توجه به برنامه وزیر نیرو در رابطه با تولید 10 هزار مگاوات برق از تجدیدپذیرها، ما با دو مشکل مواجهیم؛ یکی عدم تمایل سرمایه‌گذاران خارجی به دلیل تحریم واین یعنی وزارت نیرو به منابع مالی جدید نیاز دارد، که در این زمینه دولت با کسر بودجه مواجه است؛ نکته دیگر این که اخیرا وزیر نیرو گفته خرید تضمینی برق را متوقف کرده اند؛ چه توضیحی در دو مورد دارید؟

سوال اول را که در مورد جذب سرمایه گذار و تامین منابع مالی هست، باید از خود وزیر و تیم برنامه‌ریزی ایشان پرسید؛ چون مکانیسم هایی در حال انجام هست که همه اعلام خواهد شد. در مورد نکته دوم یعنی خرید تضمینی، باید بگویم که توقفی اتفاق نیفتاده و این برداشت نادرست رسانه ای بوده. آقای وزیر نیرو دست داده بود تا زمانی‌که این مکانیسم‌های جدید مشخص و تعیین تکلیف نشده، دررابطه با تقاضاهای جدید برای صدور پروانه و قرارداد فعلا صبر کنیم. یعنی اگر فردی قبلا پروانه گرفته و قرارداد دارد و در حال تاسیس نیروگاه است، ما آن‌را به شبکه وصل می‌کنیم. برخی هم پروانه و قرارداد گرفته بودند و در پی پیدا کردن سرمایه‌‎‌گذار داخلی و خارجی بودند اما در ددلاین مشخص نتوانستند به تعهدادت خود عمل کنند، زمان اکسپایرشان خود به خود باطل می‌شود. بای دیفالت این ددلاین، 6 ماهه است و خوب برخی نتوانستهاند به تعهدات خود عمل کنند. مسئله‌ای که وزیر به آن اشاره کرده، همین افرادند که پروانه‌شان باطل شده اما من هم ازاخبار مختلف شنیدم که برخی رسانه‌ها این را به معنی عدم خرید تضمیمین برق برداشت کرده‌اند. همین الان بسیاری از این نیروگاه‌های تجدیدپذیر به خصوص کیلوواتی‌های کوچک که توسط خود مردم تاسیس شده و به درد مناطق روستایی وعشایری می‌خورد، خواسته شده تجدید قرارداد کنند. تا تعیین تکلیف مکانیسم تولید آن 10 هزار مگاوات فعلا پروانه و قرارداد جدید صادر نمی‌شود. با توجه به این‌که وزارت صمت و وزارت نفت و سازمان برنامه و بودجه هم در این زمینه ذینفع هستند و در برنامه‌ریزی و تعریف مکانیسم‌ها حضور دارند، وزارت نیرو و ساتپا  تا یک ماه آینده به روند صدور پروانه و قرارداد برمی‌گردند.  

سیستم‌های مورد استفاده در انرژی‌‎های تجدیدپذیر، مدام در حال به روز شدن هستند؛ مثلا در چین پنل‌ها از نیروی خورشیدی برق و از بخار موجود در هوا آب تولید می‌کنند یا روی کانال‌های آب نصب می‌شوند؛ امکان استفاده از تکنولوژی‌های مدرن برای کشور ما وجود دارد؟

برخی از این پروژه‌ها، به مطالعات بسیار وسیع جغرافیایی نیاز دارد. چون با این روش‌ها، ما روی اکوسیستم یک ناحیه اثر می‌گذاریم یا از آن متاثر می‌شویم. این که با گذاشتن پنل روی کانال اب یا روی سدها چه اتفای ممکن است برای اکوسیستم آب اتفاق بیفتد، نیاز به مطالعات فراوان دارد. اما واقعیت این است که کشور ما از نظر وسعت جغرافیایی دریافت نور خورشید آن‌قدر پتانسیل دارد که اصلا لازم نیست که به چنان مواردی فکر بشود؛ کویرهای وسیع ما، سقف خانه‌ها، سقف پارکینگ‌ها و موارد بسیاری از این دست، همه پتانسیل تبدیل شدن به نیروگاه تولید برق را دارند.

پس مشکل چیست؟ چرا از این همه پتانسیل، این همه کم و با کندی استفاده می‌شود؟

من این را در ابتدا هم اشاره کردم؛ با نگاه از بیرون، به نظر می‌رسد که برنامه و برنامه و هدف استفاده از تجدیدپذیرها، تنها بر عهده ساتپاست؛ اما در این زمینه وزرات نفت، وزارت صمت، وزارت برنامه و بودجه و وزارت کار دخیل هستند. ساخت نیروگاه‌هایی که از تجدیدپذیرها استفاده می‎کنند؛ الان در دنیا بهترین روش برای تولید شغل است، افزایش این نیروگاه‌ها موجب میشود نفت به‌ طور منطقی به فرآورده تبدیل شده و در صنعت پتروشیمی مورد استفاده قرار بگیرد. چون به ازای ساخت هر نیروگاه، وزارت نفت از دادن سوخت به نیروگاه معاف می‌شود. از نظر حفظ محیط زیست که کاملا مشخص است استفاده از تجدیدپذیرها یکی از مهم‌ترین راهکارها برای داشتن هوا و آب و خاک سالم است. اما هنوز این نگاه به تجدیدپذیرها از سوی مسئولین پذیرفته نشده است. اغلب مسوولین این نگاه خاص را که مزیت‌های فراوانی دارد، به اینده انرژی های تجدیدپذیر ندارند. یک نمونه از این آینده‌نگری را در کشور آلمان مثال می زنم که تابش خورشید کمی دارد اما 50 هزار مگاوات از طریق نیروگاه‌های خورشیدی به دست می‎‌‌آرود؛ این کشور آمده از نیروگاه‌های روزتاب در سقف ساختمان‌ها استفاده کرده. یعنی چون روزهای خورشیدی کمی دارد، از مکان‌های بلااستفاده خیلی خوب استفاده کرده. ما نیازمند نگاه درست کلان دولت در مورد تجدیدپذیرها هستیم؛ تا این اتفاق و تغییر نیفتد، امکان رشد و توسعه در این زمینه وجود ندارد.